هاگاناه

"هاگاناه" (Haganah) واژه ای عبری به معنای "دفاع" و یک سازمان نظامی وطن گزین صهیونیستی است که در سال 1920 در قدس تأسیس شد تا جای سازمان هاشومر را بگیرد. این گروه فرماندهی تأسیس اسرائیل در فلسطین را از 1921 تا 1948 به عهده داشته و با سازمانهای نظامی مشابه دیگر اسرائیل "ارتش دفاع اسرائیل" را به وجود آورد.

مؤسس هاگانا در هنگام تأسیس آن گفت: هدف این سازمان "دفاع از زندگی یهودیان و ملک و شرف آنها" می باشد. از ابتدای تأسیس آن تعداد زیادی از یهودیان را که بریتانیا (تحت الحمایگی) در سال 1921 آزاد کرده بود (به خاطر جنگیدن آنها بر علیه انگلستان در سالهای 1917 و 1918 زندانی شده بودند) به این سازمان پیوستند.

تشکیل سازمان هاگاناه، ثمره بگومگوهای طولانی رهبران تجمع صهیونیستی در فلسطین بود. مثلاً نظر ژابوتینسکی این بود که مجموعه های نظامی یهودی در صورت آشکار، تشکیل شوند و با مقامات سرپرستی انگلیسی همکاری کنند، در حالی که رهبران اتحادیه کارگر، و ماپای ترجیح می دادند که یک نیروی مسلح غیررسمی کاملاً مستقل از نیروهای انگلیسی تشکیل شود و طبعا سری باشد.

سرانجام، پیشنهاد الیاهو گولب، مبنی بر تأسیس یک سازمان نظامی سری به نام "هاگاناه و عفودا" یعنی "دفاع و کار" پذیرفته شد و سپس واژه کار، حذف شد. بنابراین یک سری ارتباطات عضوی بین مؤسسات و سازمانهای صهیونیستی وطن گزین نظامی و کشاورزی که هدف اصلی آنها اشغال زمین و کار و حراست از آنها بوده، ملاحظه می گردد.

هاگاناه در آغاز، با اتحادیه کارگر و سپس باحزب ماپای و هیستادروت در ارتباط بود. این در حالی است که اساسنامه اش آن را فراتر از احزاب و یک بازوی مسلح برای تجمع اسکانی (مهاجرتی) صهیونیستی توصیف می کرد.

فعالیت هاگاناه، پیوند تنگاتنگ و سازمان یافته آن را با نهادهای وطن گزین صهیونیستی و نهادهای نظامی و کشاورزی نشان می دهد. هدف این سازمان، غصب زمین، ایجاد کار، پاسداری و تولید است؛ اگرچه توجه اصلی آن، معطوف به اقدامات نظامی بود. در سال 1929 هاگاناه، در سرکوب اعراب فلسطینی شرکت کرد، به خانه ها و اموال اعراب، حمله کرد و برای تحریک شهروندان عرب و ترساندن آنان، راه پیمایی هایی را به راه انداخت. همچنین در عملیات مهاجرت شرکت داشت و به ویژه روش "برج و بارو" را ـ برای ساختن شهرک های صهیونیستی در طی یک روز ـ ابداع کرد. به علاوه هاگاناه از هنگام تأسیس، از شهرک های صهیونیستی حمایت و پاسداری کرد.

هاگاناه، که یک سازمان و تشکل نظامی صهیونیستی در ابتدای تأسیس بود به تدریج دچار انشعاب ها و انشقاق هایی شد که برجسته ترین آن در سال 1931 صورت گرفت. در آن زمان بود که جناحی غیر از اعضاء هیستادروت، به رهبری آبراهام تیهومی انشعاب کرده و تشکل مستقلی را به نام "هاگاناه ب." تشکیل دادند. این تشکل در همان سال، در سازمان بتار ادغام شد و سازمان اتسل تشکل گرفت. لیکن مجددا در سال 1936 بازگشت و با آن سازمان متحد گردید. ولی تعدادی از اعضای آن بازگشت مجدد را رد کرده و تشکل و سازمان جدیدی را تحت عنوان "ارگون" که عملیات تروریستی زیادی را علیه ملت فلسطین انجام داده اند را به وجود آوردند.

علی رغم اینکه هاگاناه در بعضی موارد بیانیه هایی را برای محکوم کردن فعالیتهای "ارگون" صادر می کرد، ولیکن بیانات روشن رهبر این سازمان، مناخیم بگین و نوشته هایش به طور صریح و واضح از وجود ارتباط نظامی در بین سازمان را براساس نقشه تقسیم نقشها و وظیفه ها پرده برمی داشت. هرچند که به ظاهر درگیری و سازش میان هاگاناه و گروه هایمنشعب از آن، پایانی نداشت و اختلاف، حتی پس از تأسیس کشور، به صورت پنهان ادامه پیدا کرد.

در ابتدا تمامی مستعمره صهیونیستی و هر بخش صهیونیستی به شخصه مسئول دفاع از خود با اداره فرماندهی مرکزی هاگاناه بود. و بعد از به وجود آمدن انقلاب 1929، هاگاناه تشکیلات خودش را براساس توسعه و گسترش با اشغال و تجاوز ایجاد کرد و اقدام به جمع آوری سلاح و ذخیره سازی و ساختن تعدادی از آنها نمود.

در سال های قیام اعراب در فلسطین (1936 تا 1939) همکاری مهمی میان هاگاناه و نیروهای اشغالگر انگلیسی صورت گرفت. این همکاری به ویژه با تعیین چارلز وینگیت به عنوان افسر اطلاعات انگلیس در فلسطین، در سال 1936 آشکار شد. وی بر تشکیل گروه های ویژه مخفی و دسته های عملیاتی تابع آن نظارت داشت و فعالیت های میان دستگاه اطلاعاتی انگلیس و بخش اطلاعات هاگاناه را هماهنگ می کرد. در همان حال، نیروهای انگلیسی و هاگاناه در تشکیل پلیس پاسدار شهرک های یهودی تحت عنوان "نوطریم" همکاری می کردند که بیشتر افراد آن، از اعضای هاگاناه بودند. این نیروی پلیس از 22 هزار مسلح که با تفنگ و مسلسل تجهیز شده بودند تشکیل شد.

رابطه میان دو طرف، پس از انتشار کتاب سفید در سال 1939 دچار تنشی کوتاه مدت شد. به طوری که هاگاناه با تشویق مهاجرت غیرقانونی یهودیان با انگلیس به مقابله پرداخت. اما آغاز جنگ جهانی دوم، باعث شد که روابط قدیمی هم پیمانی از سر گرفته شود؛ زیرا صهیونیست ها این جنگ را به منزله فرصتی برای بهره برداری از اختلافات میان طرف های درگیر و تحقق طرحشان ـ تأسیس کشور صهیونیستی ـ می دانستند. بدین ترتیب، هاگاناه در کنار انگلیس و متفقین ایستاد و بسیاری از اعضای آن به تیپ یهودی پیوستند تا در صفوف نیروهای انگلیسی بجنگند.

این سازمان به شدت جلو گروه های دیگر صهیونیستی را که در آن زمان خواهان پیوستن به نازی ها بودند ـ و پیشاپیش آنها سازمان لحی بود ـ گرفت و حتی اطلاعاتی را که مقامات انگلیسی برایتعقیب و دستگیری آنها لازم داشتند در اختیارشان گذاشت. در عوض، انگلیس در تأسیس و آموزش نیروی ضربتی هاگاناه، به نام "پالماخ" (که در سال 1941 از سه گردان تشکیل گردید) به رهبری ایگال آلون کمک کرد. همچنین، یک گردان چترباز از میان اعضای هاگاناه تشکیل داد تا در مناطق اروپایی ـ که به اشغال نیروهای نازی درآمده اند ـ فعالیت کنند تا پشتیبان جنبشهای مقاومت یهودیان بوده و از طرف دیگر، یهودیان را به فلسطین مهاجرت دهد.

در این دوره، هاگاناه دسته ها و گروههایی از پسران و دختران جوان که سن آنها بین 15 تا 18 سال در نوسان بود را تشکیل داد و از آنها در حراست و نگهبانی و آموزش ابتدایی جنگ و انجام بعضی از وظایف که در توان آنها بود، استفاده می نمود.

علی رغم اینکه همکاری و تعاون محکمی که بین نیروهای اشغالگر بریتانیا و هاگاناه در فلسطین وجود داشت ولیکن ما دوره های زمانی زیادی را که دو طرف درگیر جنگ با یکدیگر بودند، می توانیم ملاحظه کنیم، مخصوصا در هنگام گسترش انقلاب فلسطین، حکومت تحت الحمایگی به استجابت بعضی از خواسته های فلسطینی ها تظاهر کرد. مانند صدور کتاب سفید در سال 1939 برای آرامش و ساکت کردن انقلاب فلسطینی ها تا هم در جنگ جهانی دوم آرامش خیال داشته باشد و هم تأیید اعراب را به صورت عام از آن خود نماید. در این دوره هاگاناه در مقابل کتاب مذکور مخصوصا در مورد مطالبی که درباره تحدید مهاجرت یهودیها به فلسطین نوشته بود، مقاومت از خود نشان داد.

پس از جنگ، از نو آتش نزاع درگرفت و هاگاناه، لحی و اتسل به عملیات تخریب تأسیسات انگلیسی و انهدام پل ها و خطوط راه آهن پرداختند که آن را "جنبش مقاومت عبری" خواندند.

همچنین فعالیت های هاگاناه، در زمینه مهاجرت غیرقانونی از سر گرفته شد. کمی قبل از اعلام تأسیس دولت اسرائیل، شمار اعضای هاگاناه به حدود 36000 نفر رسید که باید 3000 نفر عضو پالماخ را نیز بدان اضافه کرد. همچنین ساختار تشکیلاتی آن قبل از تشکیل دولت اسرائیل در 15/5/1948 تکمیلشد و تبدیل آن را به یک ارتش یکپارچه و حرفه ای برای کشور صهیونیستی، آسان کرد؛ به طوری که بن گوریون در 31 مه 1948 دستور انحلال ساختار قدیمی هاگاناه و تبدیل آن به ارتش دفاع اسرائیل را صادر کرد. بدون تردید، حجم هاگاناه و گسترش نقش آن به این شکل، نشانگر آن است که نهاد نظامی نه تنها در ساختار اسرائیل، بلکه حتی در تصمیم گیری درباره زمینه های مختلف آن، از جایگاه مهمی برخوردار است.

بدون شک هاگاناه نقش کلیدی و اساسی در اشغال فلسطین و استعمار آن و تأسیس موجودیت صهیونیستی داشت. و تعدادی از افسران آن به مناصب فرماندهی در زمینه های مختلف در اسرائیل رسیدند.

مآخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهش های تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد هفتم، چاپ اول، 1383.
2. الموسوعة الفلسطینیة، "الهاغاناه"، جلد چهارم، 1984.