قزاقستان ـ اسرائیل، روابط

این جمهوری از نظر وسعت با مساحت دو میلیون و هفتصد و هفده هزار کیلومتر مربع شامل هفده استان و 82 شهر، دومین و از نظر جمعیت با 17 میلیون نفر جمعیت چهارمین جمهوری از مجموعه جماهیر شوروی سابق است. قزاقستان از سمت شمال به روسیه و بخشهایی از سیبری از غرب به دریای خزر، از شرق به چین و مغولستان و از جنوب به ازبکستان و قرقیزستان و ترکمنستان محدود است. وسعت خاک این جمهوری که تقریبا 7/1 برابر ایران می باشد به گونه ای است که فاصله دورترین نقاط شمال تا جنوب آن سه هزار کیلومتر تا شرق و غرب آن دو هزار کیلومتر است. بدیهی است که با چنین وسعتی دارای آب وهوای جغرافیاییمتنوعی است.

این کشور، ضمن داشتن کوهستانهای برفگیر تا ارتفاع 5000متر از سطح دریا، از دشتهای وسیع پرآب و مناطق جلگه ای و صحاری سوزان تا ارتفاع یکصدمتر از سطح دریا نیز برخوردار است. درجه حرارت این مناطق از چهل درجه زیر صفر تا چهل درجه بالای صفر متغیر است. تراکم نسبی جمعیت در این جمهوری، شش نفر در کیلومتر مربع، و رشد آن 6/1% است و 50%درصد از کل جمعیت این کشور شهرنشین می باشد که از این رقم 36% جمعیت شهرنشین قزاقها تشکیل می دهند 64% بقیه آنها روستانشین می باشند. لازم به تذکر است که از مجموع شهرنشینان 58% و روستانشینان 26% روس هستند.

اکثر روسها و اسلاوهای قزاقستان که حدود 40% جمعیت این جمهوری را تشکیل می دهند، در بخشهای شمالی نزدیک به سیبری و روسیه زندگی می کنند. قزاقها نیز که سهمی حدود 40% جمعیت این سرزمین را دارا می باشند، اکثرا در بخشهای جنوبی و غربی و مرکزی ساکن هستند. مناطق روس نشین از مراکز عمده تولیدات کشاورزی و دامی و بخشی از معادن این جمهوری هستند. وسعت زیاد این سرزمین همراه با مرغزارهای سرسبز این کشور، در طول تاریخ جولانگاه دامداران صحراگردِ ترک تبار بوده است و بر سر مراتع آن، جنگها رخ داده است. در زمان حاکمیت تزارها و سپس کمونیستها، کمبود زمینهای کشاورزی در روسیه باعث سرازیر شدن روسها به این سرزمین در جهت تصرف اراضی حاصلخیز آن گشت، که این خود موجبات درگیریهایی بین اهالی بومی و روسها بود که در نهایت آواره شدن اهالی بومی و تغییر بافت جمعیتی را فراهم ساخت.

الف ـ اهمیت قزاقستان:

به علت دشواری دسترسی به این سرزمین کهناشی از بُعد مسافت از مرکز و مرزهای اروپایی حکومت شوروی سابق بود، از قزاقستان به عنوان ناحیه ای امن برای احداث پایگاههای موشکی دارای کلاهکهای هسته ای و مرکز پرتاب سفینه های فضایی و آزمایشات هسته ای استفاده می شد. از طرفی، هم مرز بودن قزاقستان با چین به شدت مورد توجه هر دو حکومت شوروی و چین که دارای تضاد منافع بودند قرار داشت. این کشور با توجه به تنوع اقلیم و وسعت سرزمین یکی از غنی ترین جماهیر شوروی سابق در زمینه تولید و صدور محصولات کشاورزی و مواد خام محسوب می شد به طوری که یک پنجم زمینهای قابل کشت شوروی سابق در قزاقستان قرار دارد. همچنین 37% تولیدات این جمهوری، محصولات کشاورزی شامل غلات، پشم و گوشت می باشد. تولیدات غلات این جمهوری حدود 20 میلیون تن است که در 65% زمینهای قابل کشت آن به عمل می آید. طبق مطالعات سال 1990 ذخایر کانی ثبت شده قزاقستان عبارت بود از معادل، 90% ذخایر کرم، 50% ذخایر سرب و تنگستن و مس و روی، 19% ذخایر زغال سنگ و 7% ذخایر نفت کل شوروی سابق. این درحالی است که شوروی خود در زمره اولین تولیدکنندگان و دارندگان ذخایر اغلب این مواد در سطح جهان محسوب می شد. همچنین ذخایر طلا که استحصال فعلی آن، سالیانه 15 تن است و سنگ آهن نیز به میزان قابل توجهی در قزاقستان وجود دارد.

در این جمهوری تأسیسات تولیدات صنعتی در زمینه های متالوژی و ابزارسازی، پتروشیمی، نساجی و صنایع تبدیلی کشاورزی نیز وجود دارد. یکی از منابع مهم این جمهوری که برای توسعه آینده این کشور مورد توجه هیأت حاکمه قزاقستان قرار گرفته، منابع نفتی واقع در تنگیز در غرب این کشور می باشد. این منابع در کنار منابع درحال بهره برداری در مانگشلا، با تولید سالیانه 15 میلیون تن، آینده قابلتوجهی را نوید می دهد. لازم به تذکر است که بهره برداری از منابع نفتی تنگیز از سال 1989 توسط حکومت گورباچف به شرکت "شورن" آمریکایی داده شد. نظریات اقتصادی لیبرالیستی نظربایف رئیس جمهور قزاقستان به اضافه وجود حدود 16% از موشکهای مجهز به کلاهک اتمی شوروی در پایگاههای قزاقستان و همچنین هم جهت بودن مواضع وی با گورباچف موجب جلب توجه حکومتها و رسانه های گروهی غرب خصوصا اسرائیل قرار گرفت. لازم به یادآوری است که وجود بخشی از تأسیسات و سلاحهای هسته ای شوروی سابق در قزاقستان، این کشور را در کنار سه جمهوری اسلاونژاد، اُکراین، روسیه و روسیه سفید(بلوروسی) قرار داده است و این جمهوری تنها کشور مسلمان صاحب قدرت اتمی می باشد. وجود ایستگاه فضایی "بایکنور" و مرکز آزمایشات هسته ای "سمی پلاتینسک" اهمیت ویژه ای ازنظر سیاسی و اقتصادی به این جمهوری بخشید و این احتمال که دانشمندان فضایی و هسته ای این جمهوریها توسط کشورهای دیگر به ویژه مسلمانان و احتمال ربوده شدن و فروخته شدن قطعات و تجهیزات هسته ای این جمهوری به کشورهای مسلمان به ویژه ایران اسلامی، موجبات نگرانی غربیها خصوصا اسرائیل را فراهم کرد و همین امر باعث فشارهایی از سوی غرب به این کشور شد تا این که قزاقستان به همراه سه جمهوری دیگر، داوطلبانه آماده شد که سلاحهای هسته ای خود را جهت انهدام و نابودی، به روسیه انتقال دهد. آنچه که در این میان بیش از هرچیز موجب نگرانی غربیها به ویژه اسرائیل به عنوان نماینده صهیونیسم جهانی گردید، نفوذ دیرینه فرهنگ ایرانی در قزاقستان بود که نمود آن در زبان و سنتهای قزاقی نظیر نوروز دیده می شود و شناخته شدن فارابی به عنوان سمبل ملی قزاقستان، همه از عوامل علاقه روشنفکران ملی قزاق به توسعه روابط باجمهوری اسلامی ایران بود. اکثریت روشنفکران اعم از آکادمیک یا سیاسی به رغم حساسیتهای برخی از جناحهای قزاقستان، علاقه مند به رابطه با جمهوری اسلامی ایران بوده و این مسأله مهمترین عامل نگرانی اسرائیل و غرب به شمار می رود و همین امر باعث شد که شیمون پرز وزیرخارجه اسرائیل در سفر دوره ای خود به آسیای میانه، با بستن قراردادهای مهم با قزاقستان در زمینه های علوم هوایی، الکترونیکی، کشاورزی، مشارکت در امور گاز و نفت و صنایع برق، مراحل نفوذ خود را در منطقه به ویژه قزاقستان به تدریج پشت سر بگذارد و با در اختیار گرفتن بیش از 125پروژه و طرح صنعتی و اقتصادی که قرارداد آن در سفر نخست وزیر قزاقستان به تل آویو بسته شد، نفوذ خود را بر اقتصاد این کشور گسترش داد.

از آنجا که مهمترین هدف برای دیپلماسی اسرائیل در آسیای میانه، قزاقستان بود، تلاشهای این رژیم توانست مهمترین موفقیتهای سیاسی، اقتصادی خود را در آسیای میانه به ثبت برساند. در همین رابطه در سال 1992 (1371) "رابی رافائل پینهاسی" Rabbi Raphael) (Pinhasi وزیر ارتباطات رژیم صهیونیستی جهت توسعه و پیشرفت همکاری در امر مخابرات و ارتباطات راه دور، دیدار رسمی سه روزه ای از قزاقستان به عمل آورد. سپس یک هیأت نمایندگی قزاق به سرپرستی وزیر بازرگانی آن کشور، در پاسخ به دیدار "پینهاسی" توافقنامه ای با رژیم صهیونیستی امضاء کرد.

ب ـ مهمترین اقدامات اسرائیل در قزاقستان:

از اولین اقدامات اسرائیل در قزاقستان تأسیس سفارت این کشور در "آلماآتا" و اعزام سفیر بود که این امر در مدت کوتاهی با انجام مذکرات تلفنی صورت پذیرفت و کارشناسان اسرائیلی در زمینه های مختلف ازجمله سلاحهای هسته ای، کشاورزی و صنعتی بهاین کشور سرازیر شدند و در اولین اقدام خود خطوط هوایی بین اسرائیل و قزاقستان را راه اندازی کردند. در این زمینه شخصی به نام "ایزنبرگ" که از سرمایه داران معروف و برجسته صهیونیستی به شمار می رفت در سال 90ـ89 اقدام به سرمایه گذاری کلانی در قزاقستان کرد و به دنبال آن دولت قزاقستان در سپتامبر 1992 قراردادی با مجموعه شرکتهای مربوطه به "ایزنبرگ" منعقد نمود.

این پروژه های مشترک که در زمینه های مختلف ازجمله پالایش نفت، صنایع شیمیایی می باشد بیش از یک میلیارد دلار برآورد شد و قراردادهای اسرائیل با قزاقستان که در زمینه های کشاورزی، آموزش فنی، انجام تحقیقات مشترک، تبادل کارشناس و برپایی نمایشگاههای صنعتی بود در 17استان این کشور به اجرا درآمد.

در حالی که همکاریهای اقتصادی و فرهنگی هدف مهمی در روابط اسرائیل و قزاقستان به شمار می آمد اما مسأله رهایی یافتن از شر سلاحهای هسته ای قزاقستان برای این رژیم اهمیت بیشتری داشت. "نظربایف" رئیس جمهوری قزاقستان در تلاشی احتمالی برای پایان بخشیدن به این شایعات که قزاقستان از این سلاحها به ایران فروخته است مصاحبه ای با روزنامه صهیونیستی یدیوت آهارونوت Yediot) (Aharonot انجام داد و در آن خاطرنشان ساخت که،: در مورد سلاحهای هسته ای که قزاقستان در اختیار دارد، نیازی به نگرانی نیست، چراکه به دقت از آنها محافظت می شود و خروج پنهانی آنها از مرزها کاملاً غیرممکن است.

هنگامی که "سرگئی ته شچنکوف" نخست وزیر قزاقستان برای دیدار رسمی سه روزه به فلسطین اشغالی مسافرت کرد ضمن تأکید بر تعهد "نظربایف" در مورد سلاحهای هسته ای قزاقستان گفت: "سلاحهای هسته ای نه به ایران و نه به هیچ کشور دیگری فروخته نخواهد شد، قزاقستان خواهانصلح است و جایی برای نگرانی اسرائیل وجود ندارد."

نخست وزیر قزاقستان همچنین کارهای انجام شده از سوی شرکتهای رژیم صهیونیستی در زمینه کشت وسیع پنبه، مکانیزه کردن کشاورزی و آبیاری را مورد تحسین قرار داد. او همچنین در زمینه تولید محصولات نهایی و عرضه آنها به بازار خارج از این کشور تقاضای کمک کرد تا از این طریق قزاقستان بتواند از وابستگی خود به صادرات مواد خام بکاهد. "ته شچنکوف" در آخرین روز دیدار خود، توافقنامه ای در زمینه هوانوردی امضاء کرد که در آن یک پرواز هفتگی از "آلماآتا" (پایتخت قزاقستان) به بیت المقدس درنظر گرفته شده بود. یکی از جنبه های جالب دیدار هیأت نمایندگی قزاقستان در این بود که این هیأت شامل یک عضو یهود بود که "ته شچنکوف" او را به عنوان سرمایه گذار قزاقستان معرفی کرد. پس از این روابط نظریه پردازان سیاسی منطقه اعلام کردند که با توجه به شمار بسیار یهودیانی که از آسیای میانه به اسرائیل مهاجرت کردند و همچنین شمار بسیار یهودیانی که هنوز در آنجا به سر می برند، این رابطه یهودیت ممکن است سرمایه گرانبهایی در مناسبات رژیم صهیونیستی با آسیای مرکزی باشد.

با توجه به آنچه که گفته شد، همه اهداف اسرائیل و علت اساسی توجه خاص این رژیم به قزاقستان به طور خلاصه عبارتست از:

1 ـ دستیابی به امکانات هسته ای قزاقستان ازجمله 140 موشک بالستیک، قاره پیما، با سکوهای ثابت پرتاب، 40 بمب اتمی به همراه پایگاههای آزمایش فضایی و میدان آزمایش سلاحهای هسته ای، همچنین موشکهای ضدموشک و وسایل انتقال و پرتاب.

2 ـ وجود منابع طبیعی نفت، گاز، اورانیوم، طلا، نقره و کرم در قزاقستان.

3 ـ با توجه به موانعی که بازار مشترک اروپا برای ورود اسرائیل در میدان اقتصادی ایجاد کرده اند گشوده شدن بازار 17 میلیون نفری قزاقستان به روی اسرائیل از اهمیت ویژه ای برخوردار است، این درحالی است که این کشور به شدت دچار فقر اقتصادی می باشد.

4 ـ جلوگیری از انتقال تسلیحات اتمی و تکنولوژی مدرن سلاحهای نظامی، به کشورهای اسلامی و عربی، به ویژه به جمهوری اسلامی ایران.

5 ـ جلوگیری از گسترش فرهنگ اسلامی به این کشور و همکاری با رژیم قزاقستان در جهت محو فرهنگ اسلامی و همچنین خنثی کردن تلاشهای جمهوری اسلامی ایران در جهت نفوذ به آسیای میانه.

مآخذ:

1. شیخ عطار، علیرضا: ریشه های رفتار سیاسی در آسیای مرکزی و قفقاز، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، چاپ اول، 1371.
2. فریدمن، رابرت: رژیم صهیونیستی و آسیای مرکزی، بدرالزمان شهبازی، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوم، شماره دو، پاییز 1372.
3. مهتدی، محمدعلی: نقش خاورمیانه در آسیای مرکزی، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوم، شماره 4، بهار 1373.
4. احمدی، حمید: فصلنامه مطالعات خاورمیانه، استراتژی اسرائیل در جمهوری آذربایجان و آسیای مرکزی، سال ششم، شماره 4، زمستان 1378.
5. موسوعة السیاسة، مؤسسه العربیه للدراسات و النشر، جلد اول، چاپ سوم، 1990.
6. غلموش، عدنان: النشاط الصهیونی فی کل من ترکیا ـ آسیا الوسطی، مرکز الاسراء للأبحاث و الدراسات، 25 نیسان، 1994.
7. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل، شماره 322، 25/9/1385.
8. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل، مؤسسه تحقیقات و پژوهشهای سیاسی ـ علمی ندا، شماره 275، 13/7/1384.
9. www.answers.com/Israel/Kazakhstan/relations/content.htm
10. www.Kazakhestan.org.il
11. www.answers.com/Israel/Kazakhstan/relations/Economic.htm
12. www.Kazakhestan.org.il/cooperation and security
13. www.Kazakhembus.com/kazakhstan new Bulletin
14. www.pe.rian.ru/science/20050601/40453874-print.html