قرقیزستان ـ اسرائیل، روابط

این جمهوری در شرق شوروی سابق در کنار مرز چین و مابین کوهستانهای "تین شان" و شمال شرقی "پامیر" قرار دارد. شمال و شمال غربی قرقیزستان به قزاقستان، جنوب آن به تاجیکستان، جنوب غربی آن به ازبکستان و جنوب شرقی آن به چین محدود می شود. مساحت جمهوری قرقیزستان 198500 کیلومتر مربع و جمعیت آن 4250000 هزار نفر و پایتخت آن شهر "پیشکک" می باشد.

سه چهارم این سرزمین پوشیده از کوههای برفگیر است که درمیان آنها رودخانه ها و آبگیرهای متعددی وجود دارد. "ایسیک کول" از بزرگترین و عمیق ترین دریاچه ها و "نارین" و "تالاسن" و "چونیر" از رودخانه های بزرگ این سرزمین هستند. از ویژگیهای قرقیزستان زلزله خیز بودن آن است که سابقه زمین لرزه هایی تا 11 درجه ریشتر در آن ثبت شده است.

این جمهوری با 21 شهر و 31 شهرک دارای تراکم نسبی جمعیت برابر 4/12 نفر در کیلومتر مربع و رشد جمعیت 36/2 می باشد. 70% جمعیت آن روستانشین و 30% شهرنشین هستند. از مجموع جمعیت این جمهوری تنها 53% قرقیز هستند که این خود معادل 90% کل قرقیزهای شوروی سابق است. از کل جمعیت این جمهوری 2/53% قرقیز، 12%ازبک و 30% روسی و اکراینی هستند.

الف ـ اهمیت قرقیزستان:

هم مرز بودن این سرزمین با چین موجب تأثیرپذیری آن از تاریخ چین و مغولان بوده است. با فعال شدن سیاست خارجی چین، این جمهوری بعد از قزاقستان مورد توجه چینی هاست. حساسیت ناشی از همسایگی قرقیزها با مسلمانان "سین کیانگ"، ایالت مسلمان نشین چین، همسایگی با سرزمین بزرگ قزاقستان و فاصله کوتاه سه ساعته پایتخت این دو جمهوری با یکدیگر موجب تأثیرپذیری این دو کشور به ویژه در امور سیاسی می باشد. این سرزمین به رغم بُعد مسافتی که با غرب داشت مورد توجه غربیها قرار گرفت و آمریکا و ترکیه از اولین کشورهایی بودند که در "پیشکک" سفارتخانه دایر کردند. هم مرز بودن این کشور با مناطق مسلمان نشین چین یکی از دلایل توجه آمریکا به این جمهوری است.

روسها نیز علاوه براین که نسبت به حفظ حقوق اقلیت بزرگ روس در این جمهوری حساس هستند، به علت نزدیکی این کشور با مرز چین بر حضور خود در این کشور اصرار ورزیدند.

اقتصاد این جمهوری بر مبنای کشاورزی استوار است و از محدود مناطق صادرکننده تولیدات دامی در کل شوروی سابق بوده است. گوسفندداری به ویژه پرورش ویژه پشم گوسفند و بز به منظور صدور آن به خارج، در این کشور رواج داشته است. صنعت این جمهوری نیز نسبتا قابل توجه است و مجتمع صنعتی ایسیک کول ـ جویسک یکی از بزرگترین مناطق صنعتی آسیا به حساب می آید و محصولات صنعتی آن از طریق شوروی سابق به پنجاه کشور صادر می شد. تولیدات عمده صنعتی آن عبارتند از: استخراج معادن، ماشین سازی، سیمان، مصالح ساختمانی و صنایع فلزی.

این کشور در زمینه معادن، کشوری ثروتمند محسوب می شود، زیرا قرقیزستان از نظر تولید معادن اورانیوم، زغال سنگ، جیوه و آنتیموان در آسیا مقام اول را دارد. تولید الکتریسیته نیز با توجه به رودخانه های بزرگ این جمهوری قابل توجه بوده و برق آن به سایر جمهوریها صادر می گردد.

ب ـ عوامل مؤثر در روابط اسرائیل و قرقیزستان:

قرقیزستان علی رغم فاصله زیادی که با اسرائیل دارد به دلایل مختلف مورد توجه این رژیم قرار گرفت. لذا بعد از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوریهای آسیای میانه، رژیم صهیونیستی سعی کرد با قرقیزستان نیز روابط سیاسی برقرار کند و نفوذ و فعالیت خود را در این کشور گسترش دهد و از امکانات و زمینه های بکری که در این کشور وجود دارد و اسرائیل به دلیل موقعیت جغرافیایی و ژئوپولتیکی خود فاقد آن است، بهره برداری کند.

همان طور که در بحث اهمیت قرقیزستان ذکر شد، این کشور از امکانات زیادی برخوردار است که مجموعا عواملی شده برای رژیم صهیونیستی در جهت برقراری ارتباط با این کشور. مهمترین این عوامل حسب نظر آگاهان به مسائل سیاسی منطقه شامل زیر است:

1 ـ برخورداری قرقیزستان از اورانیوم غنی شده و نگرانی رژیم صهیونیستی از دسترسی کشورهای اسلامی به این مواد و نیز اعلام آمادگی دولت قرقیزستان برای فروش اورانیوم غنی شده به هر کشوری که مایل بدان باشد، عامل مهم و زمینه مناسبی برای نزدیکی اسرائیل به دولت قرقیزستان است.

2 ـ تولیدات عمده صنعتی قرقیزستان مانند استخراج معادن، ماشین سازی، سیمان، مصالح ساختمانی و صنایع فلزی و نیز تولید اورانیوم، زغالسنگ، جیوه و... که در مقام اول آسیا قرار دارد می تواند در جهت افزایش توان و پیشرفت تکنولوژی صنعتی و نظامی اسرائیل مؤثر باشد.

3 ـ نیاز قرقیزستان به تکنولوژی پیشرفته برای بهره برداری از مواد خام که در اختیار دارد و نیز ایجاد صنایع مختلف در این کشور.

4 ـ تأکید رهبران سیاسی قرقیزستان بر غیرمذهبی بودن این کشور و اظهار تمایل آنها به پیوستن به تکنولوژی اسرائیل.

5 ـ قرقیزستان به دلیل شرایط جغرافیایی ویژه ای که دارد از امکانات گسترده پرورش دام برخوردار است و می تواند بخش زیادی از نیازمندیهای دامی اسرائیل را که به خاطر محدود بودن وسعت سرزمین فاقد امکانات لازم دامپروری است تأمین کند.

با توجه به عوامل و زمینه های یادشده بالا، هر دو رژیم قرقیزستان و اسرائیل برای برقراری روابط سیاسی با یکدیگر اعلام آمادگی کردند و "(عسگرآقایف" رئیس جمهور قرقیزستان در این زمینه از دیگر رؤسای جمهوریهای آسیای میانه پیشی گرفت و به اسرائیل سفر کرد و بدین ترتیب قرقیزستان اولین کشور مسلمان آسیای میانه و سومین کشور شوروی سابق بود که برقراری روابط سیاسی با رژیم صهیونیستی را اعلام کرد.

عسگرآقایف در سفر به سرزمینهای اشغالی فلسطین، ضمن اعلام آمادگی برای افتتاح سفارتخانه در تل آویو گفت:

"خودم را برای سرزنش جهان اسلام آماده کرده ام"، وی که در ژانویه 1993 از اسرائیل دیدار کرد ضمن مصاحبه با روزنامه "جروز آلم پست" دلایل این دیدار را چنین توصیف کرد:

"هدف من پیوستن به تکنولوژی اسرائیل است، به وسیله مواد خامی که در اختیار داریم و نیز ایجاد صنعت. شما بالاترین میزان محصول پنبه در جهان راتولید می کنید. ما زمین کشاورزی نسبتا خوبی داریم، اما در تولید مواد غذایی از تکنولوژی عقب مانده ای برخورداریم". وی افزود "ما به طور قطع خواهان کمک اسرائیل در این زمینه ها هستیم".

آقایف که در این مصاحبه خود را با افتخار یک مسلمان اما سکولار "غیرمذهبی" توصیف می کرد، به طور غیر منتظره افتتاح سفارت قرقیزستان در اورشلیم را اعلام کرد. وی در حالی که مردم فلسطین را به برقراری صلح دعوت می کرد، پیشنهاد کرد که اورشلیم "شهر متحد و غیرقابل تقسیم" باقی بماند، چیزی که میزبانانش از شنیدن آن خوشحال شدند.

در این دیدار توافقنامه هایی در زمینه کشاورزی، بازرگانی و صنعت برق با رژیم صهیونیستی به امضاء رساند و نیز از مساجد مهم اورشلیم و همچنین یاد واشم (Yad Vashem) (بنای یادبود قتل عام یهودیان) دیدن کرد. او همچنین اظهار داشت: "بازگشت یهودیان به زادگاه خود از حقوق مذهبی آنهاست". البته، او نیز مانند رهبران دیگر کشورهای اتحاد شوروی سابق، از یهودیان کشورش خواست تا در کشور خود بمانند و گفت: "من صریح می گویم که ما نمی خواهیم از یهودیان قرقیز که در تاریخ ما سهیم هستند جدا شویم". آقایف یادآور شد که مشاور حقوقی و نیز وزیر سازندگی وی یهودی هستند و یهودیان کشورش دارای موقعیتهای برجسته ای در حرفه ها، تخصصها و مقامهای مملکتی هستند.

پس از برقراری روابط سیاسی بین اسرائیل و قرقیزستان، فعالیت رژیم صهیونیستی در این کشور شدت گرفت و پس از مدت کمی یک انجمن دوستی بین دو کشور تشکیل گردید که از آن به عنوان یکی از اقدامات فرهنگی اسرائیل در قرقیزستان نام برده شده است.

گرچه رژیم صهیونیستی در مواضع سیاسی خود نسبت به آسیای میانه ترتیبی اتخاذ کرد تا موضع دیپلماتیک بی طرفانه این کشورها در قبال مناقشهاعراب و اسرائیل حفظ شود ولی در اوضاع و شرایطی که موج اصول گرایی اسلامی اکثر کشورهای اسلامی را فراگرفته بود و از سوی جنبشهای اسلامی، با فرایند صلح خاورمیانه مخالفت می شد، مهمترین نگرانی این رژیم، رشد حرکتهای اسلامی ملهم از ایران در آسیای میانه بود لذا کلیه تحرکات سیاسی و اقتصادی آن در جهت خنثی کردن موج اسلام گرایی در این مناطق قرار گرفت. اما در این باره گروهی از کارشناسان و نظریه پردازان سیاسی که مسائل منطقه را دنبال می کردند به استمرار کامل نفوذ و فعالیت اسرائیل در آسیای میانه به دیده شک و تردید می نگریستند و اعتقاد داشتند که گرچه این رژیم گامهای مهمی در آسیای میانه به ویژه در قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان برداشته است، ولی تزلزل و بی ثباتی گسترده و نیز سرعت تغییرات در این منطقه، پیش بینی های بلند مدت برای موقعیت رژیم صهیونیستی را با مشکل مواجه می سازد.

مآخذ:

1. شیخ عطار، علیرضا: ریشه های رفتار سیاسی در آسیای مرکزی و قفقاز، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، چاپ اول، 1371.
2. فریدمن، رابرت: رژیم صهیونیستی و آسیای مرکزی، بدرالزمان شهبازی، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوم، شماره دو، پاییز 1372.
3. مهتدی، محمدعلی: نقش خاورمیانه در آسیای مرکزی، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوم، شماره 4، بهار 1373.
4. احمدی، حمید: فصلنامه مطالعات خاورمیانه، استراتژی اسرائیل در جمهوری آذربایجان و آسیای مرکزی، سال ششم، شماره 4، زمستان 1378.
5. موسوعة السیاسة، مؤسسه العربیه للدراسات و النشر، جلد اول، چاپ سوم، 1990.
6. غلموش، عدنان: النشاط الصهیونی فی کل من

::#ترکیا ـ آسیا الوسطی، مرکز الاسراء للأبحاث و الدراسات، 25 نیسان، 1994.

1. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل، شماره 322، 25/9/1385.