ازبکستان ـ اسرائیل، روابط

الف ـ موقعیت جغرافیایی ازبکستان:

جمهوری ازبکستان میان دو رود سیحون و جیحون قرار گرفته است. از شمال و شمال غربی به قزاقستان،از شرق و شمال شرقی به قرقیزستان و تاجیکستان، از جنوب غربی به ترکمنستان و از جنوب به افغانستان محدود است. این جمهوری400/447 کیلومتر مربع مساحت دارد و دارای 120 شهر و 87 شهرک می باشد. مرکز آن تاشکند است که بزرگترین شهر آسیای میانه است و شهرهای باستانی سمرقند و بخارا نیز در این جمهوری واقعند.

این کشور در مرکز سرزمین "اوراسیا" قرار گرفته است. این وضعیت جغرافیایی برای مسیرهای مهم کاروانها از آسیا به اروپا از زمان قدیم در حکم گذرگاه بوده است. ازبکستان به دلیل محصور بودن در خشکی نمی تواند مناسبات اقتصادی خارجی مستقیم خود را رشد دهد. درحال حاضر مناسبات تجاری خود را از طریق بنادر ساحلی "اوکراین" و روسیه انجام می دهد. این کشور در صدد است تا با استفاده از موقعیت ژئوپلتیک خود تا حد ممکن دوباره پل ارتباطی بین اروپا و آسیا گردد.

ازبکستان از نظر منابع معدنی گوناگون غنی است و بزرگترین ذخایر طلا، نقره، اورانیوم، مس، سرب، روی، تنگستن، آلومینیوم و دیگر مواد خام را داراست.

معادن طلای این کشور دارای اهمیت بسزایی است. شرکت "روچیلد"، (Rmopthchild)ازبکستان را با 75تن محصول سالیانه به عنوان هشتمین صادرکننده طلا در جهان و دومین کشور بعد از روسیه در بین کشورهای عضو جامعه مشترک المنافع(CIS) دسته بندی کرده است. این درحالی است که ذخایری نظیر منگنز، نمک، سنگهای قیمتی و زینتی به علاوه مرمر و الماس و دیگر مواد در این جمهوری کشف شده است همچنین ازبکستان به لحاظ منابع انرژی از قبیل گاز طبیعی، نفت و زغال سنگ غنی است، فقط در سال 1992 حدود 41 بیلیون مترمکعب گاز طبیعی، سه میلیون بشکه نفت و 5/5 میلیون تن زغال سنگ استخراج کرده است.

ارزیابیهای مقدماتی نشان می دهد که ازبکستان ذخایر عظیمی از نفت با درجه خلوص بالا را داراست. 40 درصد از سرمایه گذاریهای موجود در اقتصاد ازبکستان به بخش سوخت و انرژی، امور مالی پروژه هایی چون نفت، تولید گاز طبیعی و همچنین پی ریزی شالوده صنایع شیمیایی اختصاص دارد.

ازبکستان تنها جمهوری از جمهوریهای اتحاد شوروی سابق بوده که قادر است منابع مالی و مادی بسیار برای ساختمان در ایستگاه جدید تولید نیرو اختصاص بدهد.

این کشور با تولید 56 میلیون کیلووات ساعت برق بیست وهشتمین کشور دنیا از نظر تولید انرژی الکتریکی است به طوری که از کشورهایی نظیر ترکیه، فنلاند، آرژانتین، اتریش، ایران و پاکستان پیشی گرفته است. بهترین دورنمای آینده ازبکستان در زمینه نیروی هیدروالکتریک است، ایستگاههای هیدروالکتریک قبلاً 25 درصد انرژی مصرفی جمهوری ازبکستان را با تولید بیش از ظرفیتشان به ویژه در نواحی کوهستانی تأمین می کردند. در عین حال تحقیقات در مورد منابع انرژی جایگزین مانند باد و انرژی خورشیدی جریان دارد. لازم به ذکر است که اولین طرح تولید انرژی خورشیدی برای کمک به تولید فلز خالص در ازبکستان ایجاد شده بود.

تا سال 1373ـ1994 حدود 2000 برنامه سرمایه گذاری در این جمهوری طرح ریزی شده که 45 درصد آنها در جهت صنایع سنگین هدایت شده است. این درحالی است که این کشور توسط شرکتهای خصوصی اقدام به تولید موتورهای الکتریکی، تراکتور، کابل، دستگاههای حفاری، دستگاههای الکترونیک، کود و بسیاری دیگر از محصولاتصنعتی نموده.

از نظر کشاورزی و زمینهای قابل آبیاری مقام دوم را درمیان کشورهای اتحاد شوروی سابق دارا بوده که با توجه به آب وهوای این کشور نیازمند احداث صدها کیلومتر کانال مصنوعی و مخازن وسیع و متعدد آب برای تولیدات کشاورزی می باشد.

فقدان سیستم آبیاری مدرن یکی از مشکلات این کشورها در بخش کشاورزی است و همین امر باعث عدم خودکفایی ازبکستان در تأمین مواد غذایی شده است.

از نظر اقتصادی ازبکستان طرح منطقه آزاد اقتصادی را با مشارکت سرمایه گذاران خارجی ایجاد کرد و تا سال 1373ـ1994 بیش از ششصد مورد سرمایه گذاری مشترک در وزارت دارایی و 240 مورد قرارداد صادرات، واردات در وزارت اقتصاد خارجی این کشور به ثبت رسید که 45% این سرمایه گذاریها توسط شرکتهای آمریکایی و به صورت مشترک اجرا شد در حالی که بنابر گزارش بعضی محافل داخلی این کشور، بخش مهمی از این سرمایه گذاریها متعلق به سرمایه داران صهیونیست بود.

با توجه به این که این سرمایه گذاریها برای مدت 5 سال از معافیت مالیاتی برخوردار بوده و حکومت ازبکستان قانون این سرمایه گذاریها را از طریق کنار گذاشتن درصدی معین از ذخایر پول رایج در بانکهای خارجی بیمه کرده است، توجه سرمایه داران خارجی به ویژه صهیونیستها را به خود جلب کرد.

ب ـ روابط سیاسی اسرائیل و ازبکستان:

ازبکستان درمیان کشورهای آسیای میانه و جایگاه آن در تحولات منطقه ای دارای اهمیت بسزایی است. این کشور که پرجمعیت ترین کشورآسیای میانه می باشد به لحاظ فرهنگی، مذهبی نیز واجد موقعیت ارزنده ای است.

این کشور همچنین با توجه به سرمایه های طبیعی فراوانی که داراست ازجمله ثروتمندترین جمهوریهای آسیای میانه محسوب می شود و روند اصلاحات آن توسط رهبران این کشور به صورتی تنظیم شده که آماج حملات خزنده رژیم صهیونیستی گردیده به طوری که این رژیم توانست با استفاده از یهودیان ازبکستان و یهودیان ازبکی مقیم اسرائیل، فعالیت همه جانبه خود را در این جمهوری تازه استقلال یافته شروع کند.

اولین سفر وزیرخارجه اسرائیل در آسیای میانه به کشور ازبکستان بوده است. علت این سفر استقبال "اسلام کریم اف" رئیس جمهور این کشور از گسترش روابط با رژیم صهیونیستی اعلام شد.

روابط سیاسی دو کشور در اسفند ماه سال 1370 ه . ش به عنوان نخستین جمهوری آسیای میانه با اسرائیل برقرار گردید. "عزرائیل میامی" سفیر رژیم اسرائیل در تاشکند که یک یهودی متولد شده در قزاقستان و از اتباع شوروی سابق است گفت: "برقراری روابط سیاسی میان ازبکستان و اسرائیل یک اقدام مهم است".

رژیم صهیونیستی، نگرانِ از احتمال رشد بیداری اسلامی در آسیای میانه، دو سال پس از فروپاشی شوروی سابق گامهای مهمی در آسیای مرکزی به ویژه در دو جمهوری مهم این منطقه یعنی ازبکستان و قزاقستان برداشت. برقراری روابط دیپلماتیک با ازبکستان موفقیت بزرگی برای دیپلماسی اسرائیل به شمار آمد. چون این جمهوری مرکز تعلیمات اسلامی در آسیای مرکزی بوده و تقریبا نیمی از مردم مسلمان این منطقه را در خود جایداده است و این روابط باعث خواهد شد که رژیم ازبکستان از لیست دشمنان اسرائیل حذف شود.

مسأله مهم دیگر که در روابط رژیم صهیونیستی با ازبکستان مطرح است، مسأله یهودیان مقیم دو کشور است، خواه آنها که مقیم سرزمینهای اشغالی بوده و خواهان بازگشت به ازبکستان هستند و خواه آنهایی که در ازبکستان به سر می برند و قصد مهاجرت به سرزمینهای اشغالی را دارند. هرچند که وزیرخارجه رژیم صهیونیستی در سفر به این کشور در تاشکند اظهار داشت که قصد مذاکره درباره مهاجرین یهودی را ندارد. ولی این امر جدای از بلوفهای سیاسی این مقام عالی رتبه رژیم صهیونیستی، عاملی مهم در ارتباط دو کشور به حساب آمد و رژیم اشغالگر قدس اهمیت ویژه ای برای آن قائل شد به گونه ای که بیش از دو هزار معلم اسرائیلی مشغول آموزش یهودیانی شدند که قصد مهاجرت به آسیای مرکزی را داشتند و به آنها کمک شد تا مراکز و مناصب حساس را که در آینده حافظ منافع اسرائیل در این کشور باشد اشغال کنند.

ج ـ فعالیت اسرائیل در ازبکستان:

با توجه به زمینه های موجود در ازبکستان و عوامل مؤثر در تلاش اسرائیل برای ایجاد روابط کامل با این جمهوری مسلمان نشین، آگاهان سیاسی مسائل آسیای میانه فعالیت اسرائیل را در این کشور به صورت زیر دسته بندی کرده اند.

1 ـ امضاء تفاهم نامه همکاری میان سفیر اسرائیل در مسکو و وزیر امورخارجه ازبکستان.

2 ـ تشکیل انجمن دوستی اسرائیل ـ ازبکستان در تل آویو به سرپرستی "یعقوب اف" ازبکی الاصل و با هدف برقراری تماسهای مختلف بین ازبکهایمهاجر به اسرائیل یا ازبکستان و گسترش همکاری در همه زمینه ها.

3 ـ ایجاد ارتباط بین یهودیان بُخِارا و سمرقند با یهودیان آمریکا.

4 ـ اعزام هیأتهای گوناگون از اسرائیل به ازبکستان و به طور متقابل از ازبکستان به اسرائیل.

5 ـ احداث کارخانه تولید کفش "ینگ یونگ" در تاشکند با همکاری شرکت "وایزر" اسرائیل و عقد قراردادی برای ایجاد یک کارخانه دیگر با ظرفیت تولید حدود 50 هزار دلار کفش در سال.

6 ـ مشارکت اسرائیل در طرحهای تحقیقاتی پنبه ازبکستان با استفاده از مهاجرین یهودی این کشور.

7 ـ اعزام یک سرمایه دار معروف یهودی بنام "شاول ازنبرخ" به ازبکستان به منظور همکاری اسرائیل با ازبکستان در زمینه کشاورزی و به دست گرفتن املاک کشاورزی این کشور و همچنین اعزام یک هیأت مشترک آمریکایی ـ اسرائیلی به ازبکستان برای بررسی زمینه فعالیتهای اقتصادی در ازبکستان و ارائه هر نوع کمک اقتصادی به این کشور.

8 ـ برگزاری سمینار مشترک بین المللی همکاری بازرگانان ازبکستان و اسرائیل در تاشکند و بررسی مربوط به تأسیس کارخانه های مشترک.

9 ـ ایجاد چهار کارخانه خشک کن تره بار در ازبکستان توسط شرکت اردول اسرائیل.

10 ـ همکاری سه جانبه تاجیکستان، ازبکستان و اسرائیل در چارچوب مجتمع تولیدی علمی سیلیکات برای تولید انواع کاشی.

11 ـ تشکیل یک شرکت مشترک بازرگانی در استان سرخان دریا.

12 ـ برقراری روابط هوایی بین تاشکند وتل آویو هر هفته یک پرواز این اقدامات ازجمله اقدامات آشکار رژیم صهیونیستی در زمینه های اقتصادی می باشد.

مآخذ:

1. شیخ عطار، علیرضا: ریشه های رفتار سیاسی در آسیای مرکزی و قفقاز، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، چاپ اول، 1371.
2. فریدمن، رابرت: رژیم صهیونیستی و آسیای مرکزی، بدرالزمان شهبازی، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوم، شماره دو، پاییز 1372.
3. مهتدی، محمدعلی: نقش خاورمیانه در آسیای مرکزی، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوم، شماره 4، بهار 1373.
4. احمدی، حمید: فصلنامه مطالعات خاورمیانه، استراتژی اسرائیل در جمهوری آذربایجان و آسیای مرکزی، سال ششم، شماره 4، زمستان 1378.
5. موسوعة السیاسة، مؤسسه العربیه للدراسات و النشر، جلد اول، چاپ سوم، 1990.
6. غلموش، عدنان: النشاط الصهیونی فی کل من ترکیا ـ آسیا الوسطی، مرکز الاسراء للأبحاث و الدراسات، 25 نیسان، 1994.
7. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل، 25/9/1385، شماره 322.