گرجستان ـ اسرائیل، روابط

منطقه آسیای میانه و قفقاز در کنار منطقه بسیار حساس خاورمیانه، از اهمیت بسیاری برای اسرائیلبرخوردار است. اسرائیل با این توجیه که هرگونه بی ثباتی و بحران در قفقاز می تواند با سرایت به منطقه خاورمیانه تأثیرات مهمی بر جای گذاشته و احتمالاً اسرائیل را با مخاطره روبه رو سازد به تعقیب منافع خویش در این منطقه می پردازد. لذا مقامات اسرائیلی فعالانه در جهت ایجاد روابط نزدیک با این کشورها گام برداشته و حتی با کشور مسلمان منطقه قفقاز یعنی آذربایجان ارتباط نزدیکی را پایه ریزی کرده اند. (نک: آذربایجان اسرائیل، روابط) این روابط نزدیک سیاسی ، اقتصادی و حتی نظامی با گرجستان نیز پیگیری شده است.

الف ـ روابط دیپلماتیک اسرائیل و گرجستان:

پس از فروپاشی شوروی و تقسیم این امپراتوری بین کشورهای مشترک المنافع، کشور گرجستان نیز به برقراری روابط با دیگر کشورها از جمله اسرائیل روی آورد و در تاریخ یکم ژوئن 1992 روابط دیپلماتیک این دو آغاز شد. تا سال 2008 گرجستان دو سفیر به نامهای رزوا گاچیلادزه (تا سال 2004) و سپس لاشا ژوانیا (از سال 2008ـ2004) را به اسرائیل اعزام داشته است. سفرای اسرائیل در گرجستان نیز عبارت بوده اند از: باروخ بن نریا تا سال 1996، لیلی هاهامی تا سال 1998، ایهو ایتام تا 2001، ریواک کوهن تا 2005 و شابتای تسور.

طی این سال ها مذاکرات سیاسی دو یا چندجانبه متعددی میان اسرائیل و گرجستان در سطوح مقامات رسمی، پارلمانی و گروههای دوستی صورت گرفته است. همکاری هایی نیز در سطوح مختلف فرهنگی، رسانه ای و گردشگری صورت گرفته و وزارت خارجه اسرائیل با همکاری مرکز همکاریهای بین المللی ماشاو (Mashav)به آموزش متخصصین گرجستانی در برخی رشته ها پرداخته است.

همچنین در طی این دوره مقامات اسرائیل و گرجستان بازدیدهای متعددی از طرف مقابل داشته اند. رئیس جمهور گرجستان تا سال 2008 هفت بار از اسرائیل دیدن کرده است که آخرین آن به مناسبت شرکت در مراسم شصتمین سالگرد اعلام موجودیت این رژیم صورت گرفت. علاوه بر رئیس جمهور، چندین سفر در سطح وزارت امور خارجه نیز به اسرائیل انجام شده است. طرف اسرائیلی نیز یکبار در سطح رئیس جمهور، یکبار در سطح نخست وزیر و یکبار نیز در سطح معاون نخست وزیر به گرجستان سفر داشته است. مهمترین چارچوب مذاکرات دو طرف که به امضای 18 سند همکاری انجامیده است عمدتاً بر ارتقاء سرمایه گذاری، توافقنامه های حمل و نقل هوایی و ایجاد گروه مشاور در وزارت خارجه اسرائیل و گرجستان متمرکز بوده است.

ب ـ روابط نظامی اسرائیل و گرجستان:

اسرائیل از سال 2000 میلادی روابط نظامی و فروش تسلیحات به گرجستان را پس از مهاجرت برخی شهروندان یهودی گرجستان به اسرائیل و موفقیت آنها در امر تجارت آغاز کرد. داویت کزراش، وزیر دفاع یهودی گرجستان، که به خوبی زبان عبری را صحبت می کند، در بهبود همکاری نظامی اسرائیل- گرجستان دخالت فراوانی داشته است. برخی منابع اعلام کرده اند که عقد قراردادهای نظامی گرجستان با اسرائیل، در مقایسه با کشورهای اروپای شرقی به سرعت انجام شد که عمدتاً به دلیل دخالت وزیر دفاع گرجستان بود. روابط نظامی اسرائیل و گرجستان به دو حوزه فروش تسلیحات نظامی و آموزش نیروهای نظامی- امنیتی و کماندوهای گرجستانی توسط افسران بازنشسته ارتش اسرائیل تقسیم می شود.

مقامات دیگری نیز در معاملات نظامی بین ایندو دخیل بوده اند که از آن جمله می توان به رونی میلو شهردار سابق تل آویو و برادرش شلومو، مدیر کل اسبق شرکت صنایع نظامی اسرائیل، ژنرال گال هیرش و سرلشگر یسرائیل زیف اشاره کرد. با کمک میلو، صنایع دفاعی اسرائیل قادر شد به گرجستان هواپیماهای بدون سرنشین، توپهای متحرک زرهی، سیستمهای ضدهوایی، سیستمهای مخابراتی، راکت و گلوله های توپ بفروشد. طبق گفته های منابع اسرائیلی، گال هیرش، از فرماندهان ارشد ارتش اسرائیل که پس از جنگ 2006 اسرائیل و لبنان بازنشسته شد، به عنوان مشاور نیروهای امنیتی گرجستان دارای فعالیت است.

وی کمکهای فراوانی را در زمینه آموزش شیوه های نبرد در میدان جنگ و مناطق شهری انجام داده است. وی درصدد بود تا سیستمهای پیشرفته ای را به نیروی هوایی گرجستان بفروشد اما به دلیل روابط نزدیک شرکت اسرائیلی با روسیه در زمینه ارتقاء جت های جنگی و به منظور جلوگیری از بروز تنش در روابط اسرائیل و روسیه، این معامله انجام نشد.

از دیگر معاملات تسلیحاتی اسرائیل ـ گرجستان، می توان به تجهیزات هوایی، مواد منفجره ویژه پاک سازی میدان مین، تجهیزات دید در شب، انواع تفنگ و تجهیزات راداری جمع آوری اطلاعات اشاره کرد.

تیمور باکو باشویلی وزیر یهودی دولت گرجستان معتقد است که اسرائیل بزرگترین تأمین کننده تسلیحات برای گرجستان نیست. اما آنچه که توجه رسانه ها را به خود جلب کرد وجود پای برخی چهره های عالی رتبه اسرائیلی همچون رونی میلو، به این عرصه بود. به علاوه، پس از سقوط یکهواپیمای بدون سرنشین ساخت اسرائیل که در خدمت ارتش گرجستان بود به وسیله یک فروند جت روسی، این روابط رسانه ای تر شد.

با شروع تنش در روابط روسیه و گرجستان در سال 2008، برخی معاملات نظامی بین اسرائیل و گرجستان عملی نشد و همکاریها تنها در حد آموزش و فروش تسلیحات تدافعی انجام شد. حتی قرارداد یک میلیاردی تحویل تانکهای مرکاوای اسرائیلی و برخی تسلیحات سنگین و تجهیزات الکترونیکی نیز عملی نشد.

ج ـ روابط تجاری اسرائیل با گرجستان:

اسرائیل با کشورهای منطقه قفقاز روابط نزدیکی را پایه ریزی کرده است. این منطقه از یک طرف دارای ظرفیتهای ویژه ای برای سرمایه گذاری ـ پس از فروپاشی شوروی ـ بوده که اسرائیل نیز از نیمه اول دهه 1990 وارد این منطقه شد و روابط اقتصادی رو به رشدی را با این کشورها ایجاد نمود و از طرف دیگر برخی از این کشورها یا تولید کننده نفت بوده و یا بر سر راه انتقال نفت به غرب قرار دارند. لذا انرژی نیز یکی از مهمترین حوزه های همکاری با این کشورها می باشد.

اسرائیل و گرجستان خطوط همکاری خود را در جهت ارتقای روابط تجاری و اقتصادی بر سه پایه 1 ـ جذب سرمایه های اسرائیلی 2 ـ توسعه تجارت 3 ـ معرفی ظرفیت های توریستی گرجستان استوار کرده اند.

در بحث سرمایه گذاری نیز بنا به اطلاعات وزارت امور خارجه گرجستان، سرمایه گذاران اسرائیلی طی چندین سال میزان سرمایه خود را در گرجستان افزایش داده اند. حجم سرمایه گذاری مستقیم خارجی اسرائیل در گرجستان بین سالهای 2003 تا 2007 به شرح زیر است:

سال حجم سرمایه

2003 487000 دلار

2004 539000 دلار

2005 1704000 دلار

2006 4084000 دلار

2007 9411000 دلار

در حوزه توریسم نیز تعداد گردشگران اسرائیلی که از گرجستان دیدن کرده اند در سال2007 حدود 44 درصد رشد داشته و به بیش از 16500 نفر رسیده است.

حوزه مهمتر منافع اسرائیل در منطقه قفقاز و گرجستان، انرژی می باشد. براساس سایت اسرائیلی دبکا، ابتدا به نظر می رسید که جنگ بر سر حمایت روسیه از جدایی طلبان اوستیای جنوبی در آگوست 2008 به تلافی حمایت آمریکا از ساکاشویلی انجام شده است. اما واقعیت چیز دیگری است و صحبت از منافع بزرگ و جدی اسرائیل در حوزه نفت و گاز دریای خزر به میان آمده است. این منافع در مذاکرات حساس و جدی بین اسرائیل، ترکیه، گرجستان، ترکمنستان و آذربایجان بر سر انتقال نفت از باکو در آذربایجان به جیحان در ترکیه مطرح بوده است.

براساس این مذاکرات، نفت باکو از طریق یک خط لوله از بندر جیحان به بندر ایلات در اسرائیل منتقل شده و از آنجا نیز به وسیله تانکرهای غول پیکر از طریق اقیانوس هند به خاور دور منتقل خواهد شد. در صورت تحقق برنامه های مذاکرات مذکور، اسرائیل به عنوان یک بازیگر مهم در عرصه تأمین انرژی در سطح جهان مطرح خواهد شد. منافع این طرح برای اسرائیل به حدی زیاد است که حتی اسرائیل با توجه به حساسیت مسکو در زمینه انرژی و نفت، پیشنهاد دریافت سهمی از پروژه را به روسیه داد که پذیرفته نشد. زیرا روسیه باز شدن پای اسرائیلبه منافع نفتی خود در منطقه قفقاز را برخلاف منافع ملی اش می داند.

د ـ مواضع اسرائیل در قبال بحران اوستای جنوبی:

منطقه قفقاز اهمیت ویژه ای برای اسرائیل داشته و از این رو، این رژیم روابط سیاسی خوبی را با کشورهای این منطقه برقرار نموده است. گرچه اسرائیل به گرجستان اسلحه فروخته است اما به گفته منابع اسرائیلی، میزان آن بسیار کمتر از فروشهای تسلیحاتی آمریکا و فرانسه به این کشور است. به نوشته روزنامه جروزالیم پست، هر چند به دلایل عاطفی، احساسی و تاریخی و همچنین حضور یهودیان در گرجستان و یهودیان گرجی در اسرائیل، اسرائیل مایل است به گرجستان کمک کند اما خود اسرائیل منافع استراتژیکی دارد که آنها را نمی تواند با نارضایتی روسیه برآورده سازد. اهداف استراتژیک اسرائیل در این بحران، علاوه بر حفظ خطوط انتقال انرژی عمدتاً به ارتباط روسیه با کشورهای خاورمیانه معطوف می باشد.

به گفته منابع اسرائیلی، روسیه اصلی ترین تأمین کننده اسلحه برای سوریه و ایران است و اسرائیل تمایل دارد که روسیه را از فروش تسلیحات به این دو کشور و برهم زدن موازنه استراتژیک در منطقه بازدارد. گرچه اسرائیل اعلام کرده است که فروش تسلیحات به گرجستان در حد تسلیحات تدافعی بوده است اما این مسئله بهانه را در اختیار روسیه قرار داده تا بتواند تسلیحات بیشتر مخصوصاً سیستم موشکی S.003که اسرائیل نسبت به آن بسیار حساس است را در اختیار ایران و سوریه قرار دهد. یک منبع عالی رتبه سیاسی اسرائیل اعلام کرد: اگر در آینده بخواهیم از معامله روسیه با ایران جلوگیری کنیم باید کاملاً پاک و بدون بهانه وارد شویم.

به همین دلیل است که اسرائیل کلیه قراردادهاینظامی خود را با گرجستان به حالت تعلیق درآورده است. با شروع بحران در اوستیای جنوبی در جلسه ای که در وزارت خارجه اسرائیل برگزار شد تصمیم گرفته شد تا وزیر دفاع از فروش هرگونه تسلیحات به گرجستان خودداری کند و پس از پایان منازعه مجدداً درباره آن تصمیم گیری شود. عاموس یارون، مدیر کل اسبق وزارت دفاع اسرائیل، پس از بروز جنگ در اوستیای جنوبی تأکید کرد که می بایست ملاحظات دیپلماتیک و امنیتی و حساسیتهای مربوط به فروش تسلیحات به گرجستان را در نظر گرفت. وی اضافه کرد که اسرائیل نخواسته است تا به منافع روسیه لطمه وارد کند.

نکته دوم که حساسیت شدید اسرائیل را برانگیخت،پیش بینی واکنش روسیه به مسئله پرونده هسته ای ایران پس از رویارویی با غرب بود. به نظر مقامات اسرائیل، جنگ در قفقاز می تواند تأثیر بازدارنده ای بر تلاشهای بین المللی در راه توقف برنامه هسته ای ایران به وجود آورد. به نوشته روزنامه اسرائیلی هاآرتس، روابط ایالات متحده و روسیه تأثیر مستقیمی بر سیاست روسیه در قبال ایران داشته و خواهد داشت. اگر این بحران به ترتیبات جدید مثبتی در روابط آمریکا و روسیه منجر شود، احتمال دارد همکاری غرب و روسیه را در پی داشته باشد. از طرفی نیز تیرگی روابط آمریکا و روسیه می تواند ایران و روسیه را به یکدیگر نزدیکتر و برخورد با پرونده هسته ای ایران را در مجامع بین المللی مخصوصا شورای امنیت با چالش جدی مواجه سازد.

سرانجام وزارت امور خارجه اسرائیل طی یک بیانیه رسمی، نگرانی شدید اسرائیل را در مورد منازعه اوستیای جنوبی و آبخازی، اعلام نمود و در ادامه ضمن ابراز امیدواری نسبت به پایان خشونتها و حفظ تمامیت ارضی گرجستان، طرفهای درگیر را به راه حل صلح آمیز دعوت کرد.

مآخذ:

1. washingtoninstitute.org/template co5.php? CID=2287.
2. www.mfa.gov.ge/index.php?sec-id=379/375$$lang-id=ENG.
3. www.ynetnews.com/articles/0.7340. L- 3580136, 00.html.
4. www.jpost.com/servlet/satellite? cid=1218710400132$$pagename=Jpost %2f JPArticle %2Fshawfull.
5. www.dailystar.com. lb/printable.asp?art- ID=950078Cat-ID=2.
6. www.debka.com/article.php?aid 8531.
7. www.jpost.com/servlet/satellite? cid=1218104253$$pagename=jpost%2 FJArticle %2 Showfull.
8. www.haaretz.com/hasen/objects/pages/printArticle En.JhtmlNo.4781101/8299001.
9. www.jpost.com/servlet/satellite? cid=1219572129653$$agename=Jpost%...
10. www.imra.org. il/story.php3? id=40269.