دایره المعارف یهود و صهیونیسم

دایره المعارف المیسره دایرة المعارف کامل عربی درباره یهود است و شامل مطالب زیر می باشد:

1ـ مفاهیم و مصطلحات یهودی و صهیونیستی (با ذکر اعداد).

2ـ عقاید و گروههای یهودی: که تمام جوانب تاریخ عبرانیها در جهان قدیم و تاریخ گروههای یهودی در کشورهای جهان در قرون وسطی و جدید را دربرمی گیرد و همین طور تعداد آنها و نحوه توزیع آنها و مشخصه های اساسی آنها و شکل سازمانی و روابط افراد گروههای یهودی با جوامعی که در آنها زندگی می کردند و رژیم صهیونیستی را شامل می شود. این دایره المعارف مشهورترین بزرگان یهود (مانند موسی بن میمون) و غیر یهودیانی که اسامی آنها به تاریخ جوامع یهودی در ارتباطات است (مثل ناپلئون و هیتلر) را در برمی گیرد و تمام جوانب مربوط به تاریخ یهودیان را و فرقه های آنان و کتابهای دینی شان و طغوس و شعایر آنها و بحران آنها در دوره جدید و روابط آنها با صهیونیسم و دیگر تحولات را شامل می شود.

3ـ عقیده و بینش صهیونیسم و رژیم صهیونیستی: شامل تاریخ تفکر صهیونیسم و مدارسآن و جنبش صهیونیسم و فعالیتهای آن و رژیم صهیونیستی و مؤسسات آن است هدف این دایرة المعارف به دست دادن حقایق تاریخی و معاصر از ظاهر یهودیت و صهیونیسم و ارائه یک دید عربی منتقدانه درباره موضوعاتی است که در آن آمده است. و سعی دارد این کار را از راههای زیر انجام دهد.

1ـ ارائه یک تاریخ عمومی در مورد عقیده و گروههایی یهودی و جنبش صهیونیستی.

2ـ تعریف دقیق مفاهیم و اصطلاحات رایج و تاریخ آن از یک دید جدید و ابراز جبنه های اشکالی آن.

3ـ کنار گذاشتن اصطلاحات یک جانبه و به کار بردن اصطلاحات بی طرف و تفسیری به جای آن.

این دایره المعارف توسط ناشر معروف مصری، دارالشرق به چاپ رسیده و حاصل تلاش و مدیریت عبدالوهاب مسیری طی یک ربع قرن کار مداوم و گروهی است که در هفت جلد رحلی و در مجموع با 2848 صفحه منتشر شده است. دکتر مسیری تحصیلات عالی خود را در زمینه ادبیات انگلیس و آمریکا و ادبیات تطبیقی، در دانشگاه رتجرز در آمریکا (Rutgersتحقیقات Unuiversity) به انجام رسانیده است. و تألیفات وی ـ علی رغم رشته تحصیلی اش ـ بیشتر به حوزه یهودیت و صهیونیسم معطوف است. با این همه، از وی آثار متعددی در باره ادبیات انگلیسی و نیز ادبیات فلسطینی و یهودی به چاپ رسیده است. وی به مباحث جامعه شناختی و فلسفی نیز اهتمام زیادی دارد. معرفی تفصیلی آثار چاپ شده و در آستانه چاپ وی، در جلد هشتم موسوعه (دایره المعارف) (ص 177) آمده است. برخی از مناصب اداری و دانشگاهی وی از گذشته تاکنون چنین است:

ـ کارشناس صهیونیسم در مراکز مطالعات استراتژیک اهرام (1975ـ1969)؛

ـ عضو نمایندگی دایمی اتحادیه عرب درسازمان ملل (1979ـ1975)؛

ـ استاد در دانشگاههای عین شمس، ملک سعود و دانشگاه کویت (1989ـ1979)؛

ـ مشاور علمی مؤسسه جهانی اندیشه اسلامی (المعهد العالمی للفکرالاسلامی از 1989 تاکنون)؛

عضو هیأت امنای دانشگاه علوم اسلامی و اجتماعی واشنگتن (از 1997 تا کنون).

عبدالوهاب مسیری در سال 1975 اقدام به چاپ دایره المعارف مفاهیم و اصطلاحات صهیونیسم نمود. این کتاب نقطه آغاز تلاش همه جانبه او برای تدوین دایره المعارف جامع یهود شد. به اعتقاد وی، بسیاری از اصطلاحات و واژه های به کار رفته در گفته ها و نوشته های صهیونیستها معانی خاصی دارد که با معانی آنها در آثار دیگران کاملاً متفاوت است. از این رو، بازخوانی این واژگان و فهم و تبیین آنها امری است ضروری و بایستنی.

سر ویراستار در جلد اول موسوعه، در بخش مشکلات نظری، زبان ادبیات تحلیلی عرب را در فهم و تبیین یهودیت و صهیونیسم کاملاً نارسا می داند و معایب آن را چنین بر می شمرد؛

1ـ بسیاری از تحلیلها، آگاهانه یا ناآگاهانه بر انگاره های غربیها مبتنی است. تلقی غربیها از یهودیت، بر گرفته از آموزه های انجیلی است. براین اساس، یهودیان موجودیتی مستقل هستند که در تاریخ مستقل خود در حرکت اند. آنان زمانی در بیابانها سرگردان بودند. سپس در کنعان و پس از آن در مصر استقرار یافتند. هم اکنون نیز در نقاط مختلف جهان به ویژه در آمریکا و اروپا سرگردان اند و مدت زمانی است که فلسطین قبله آمال آنها شده است. در تلقّی غربی، یهودیها یا فرشتگان محبوبند یا شیطانهای مبغوض و مطرود. یا مرکز هستی هستند و تاریخ انسانی بدون آنها فاقد هر قدرتی برای حرکت و پویش است و یا فقط ابزار یا شی ءای حاشیه ای هستند که هیچ اهمیت ذاتی ندارند. در این نگاه، بسیاری ازاطلاعات کنار گذاشته شده، زیرا اهمیت نداشته است.

2ـ با الهام از طرز تلقّی غربیها، عقلانیت عربی بدین سو گراییده است که یهودیان را از روند تمدنی ، تاریخی و انسانی خود جدا کند و آنان را از ویژگیهای انسانی شان جدا سازد. تاریخ به عنوان منبع اساسی شناخت انسانها و قومیتها، در این نگرش مورد غفلت قرار گرفته است.

3ـ براثر غفلت از این رویکرد تاریخی ـ انسانی، نگرش عرب به پدیدارها و رویدادهای یهودی، به عنوان واقعیاتی کلی و ترکیبی ـ با نمودهایی مختلف در سطوح سیاسی، اقتصادی، دینی و معرفتی ـ مطرح نبوده است . از این رو، زبان تحلیلی عرب به صورت افراطی سیاست زده شده است به گونه ای که هر موضوعی در چارچوب ابعاد مستقیم سیاسی و اقتصادی آن مورد بررسی قرار می گیرد و ابعاد معرفتی آن ـ یعنی نوع نگاه یهودیها به هستی و نوع نگاه غربیها به خودشان و به یهودیها ـ مورد بی اعتنایی واقع می شود. روشن است که بدون توجّه به این ابعاد، نمی توان ابعاد سیاسی و اقتصادی را به خوبی فهمید.

4ـ نقیصه دیگر، تلقّی کردن تفکر صهیونیسم به صورت مجموعه ای از اندیشه های صهیونیستی بدون هیچ ربط و نسبتی میان آنهاست. در حالی که این طرز تفکر، منظومه ای است به هم پیوسته، که هر جزء دیگر را تبیین و تکمیل می کند.

5ـ در نوع نگاه اعراب ویژگی اسکانی صهیونیست ها یعنی روحیه وطن گزینی و سکونت و ماندگاری در مناطق تحت نفوذ نادیده گرفته شده است. صهیونیست ها در پی تسلّط بر فلسطین و به خدمت گرفتن مردم نیستند، بلکه مطلوب اصلی آنان اشغال سرزمین اخراج ساکنان آن و وطن دایمی قرار دادن آن است.

6 ـ وجود نگاه مادی و عینی به کنشها وواکنشهای صهیونیست ها و بی توجهی به پیوند عمیق انگیزه ها و رویکردهای صهیونیستها با نوع نگرش آنها.

7ـ مهم ترین نقیصه نبود الگویی مناسب و راه گشا در تحلیل هویت صهیونیست ها است.

در حال حاضر، الگوی حاکم بر تحلیل عرب از صهیونیست ها، جمع آوری و متراکم ساختن اطلاعات، اسناد و مدارک، بدون ریختن آنها در قالبی معنادار و معنابخش است. مبنای تألیف و تنظیم موسوعه الیهود، این اعتقاد است که ذهن آدمی در مواجهه با ورودیهایش به صورت انفعالی عمل نمی کند و این گونه نیست که بدون هیچ سازماندهی، تنها به ثبت و ضبط آنها بپردازد.

ذهن آدمی قوه ای است خلاق اگر ابداع گر که واقعیات را از دریچه الگوهای معرفتی و ادراکی خود مورد توجه قرار می دهد و داده های راه یافته را در قالب آن الگوها بازسازی می کند. از این رو فرآیند ادراک، خود نوعی تفسیر و تحلیل است.

الگو ساختاری است تصوّری و مفهومی با قدرت تحلیل، که خود بر گرفته از انبوهی جزئیات، حقایق، واقعیتها و روابط میان آنهاست. الگو، برخی از داده ها را که بی معنا و نارساست طرد می کند و برخی دیگر را که در نظرش معنادار است، نگه می دارد. سپس میان آنها ربط و پیوندی خاص ایجاد می کند، ربط و پیوندی که در نگاه او با روابط موجود در واقعیت خارجی همخوان است.

با الهام از این باور، دایره المعارف یهود بر خلاف معمول دایره المعارفها، تنها به ارایه مجموعه ای از داده های پراکنده بسنده نکرده است، بلکه با طراحی و ارایه سه الگوی معرفتی، کوشیده است تا خواننده خویش را از قدرت تنظیم داده هایش و معنادار کردن آنها برخوردار سازد.

الگوهای سه گانه ای که هر کدام عهده دار تبیین بخشی از پدیدارهای یهودی و صهیونیستی است ودر نهایت، هر کدام از این الگوها به دیگری منتهی می شود و آن را تکمیل می کند، عبارتند از:

1ـ الگوی گروههای انسانی به کار گرفته شده

جوامع سنتی، وظایفی را که به دلایل خاصی نمی تواند عهده دار شوند، به این گروها می سپارند. رابطه این گروهها با جامعه خود بر اساس منافع متقابل تنظیم می شود و همواره فاصله ای معین میان گروه به کار گرفته شده و جامعه او برقرار است. این گروهها به شدت دچار دوگانگی معیارها و ارزشها و نسبیت اخلاقی هستند.

2ـ الگوی وحدت و یکپارچگی

بر مبنای این الگو، هر آنچه در هستی وجود دارد، به یک گوهر واحد منتهی می شود. از نگاه، عالم به صورت اندام گونه به هم پیوسته است و تابع قوانین یکپارچه و پنهانی است که همه موجودات را اعم از انسان و غیر انسان فرا می گیرد. بنابراین، همه موجودات مادّی و طبیعی هستند و در آن میان، انسان هویتی مستقل و فرارونده ندارد. این الگو گاهی خدا را با طبیعت و ماده یکی می گیرد (وحدت وجود) و گاهی بی توجه به خدا و هر عامل معنوی دیگر، همه چیز را تحت سیطره قوانین مادی و طبیعی می داند.

3ـ الگوی علمانیت جزئی و محدود

براساس این الگو، میان نهادهای دینی و نهادهای حکومتی جدایی وجود دارد. جدایی میان دین(با کلیت آن) و حکومت (معنای همه ابعاد عمومی و اجتماعی زندگی) را می توان علمانیت فراگیرنده نامید. براساس الگوی علمانیت محدود، اخلاق همچنان مبنا و مرجع است. این نوع علمانیت، قلمرو وسیعی برای ارزشهای مطلق انسانی و اخلاقی و حتّی دینی وا می نهد و در ابعاد کلی و اهداف نهایی جامعه دخالتی ندارد.

تفصیل این الگوها و تبیین معانی نظری موسوعه الیهود به قلم عبدالوهاب مسیری در جلداوّل آمده است.

سر ویراستار در جایی دیگر، شکل گیری ذهنیت و طرز تلقّی خود را مرهون متفکرانی چون سعید بسیونی، امیل جرج، محمدمصطفی بدوی، دیوید وایسر، ماکس وبر، زیگموندباومن، کارل مارکس، اسماعیل راجی الفاروقی، روژه گاوردی و علی عزت بگوویچ می داند. این همه، وی از ایمان به وحدانیت خدا و دوبعدی بودن کیان انسانی به عنوان مهم ترین منبع الهام خود یاد می کند.

در نگارش مدخلهای دایره المعارف یهود نویسندگان زیادی همکاری کرده اند. برخی از اینان چون محمد حسنین هیکل، فهیمی هویدی، یوسف زیدان، سعیدفرید، عزمی بشاره، نظام برکات و خالدالحسن چهره های آشنایی هستند.

از امتیازات این دایره المعارف روز آمد بودن آن است. تهیه این دایره المعارف از 25 سال پیش شروع شده امّا مدخل های آن با توجّه به داده های جدید و رویدادهای تازه بازنویسی شده است. نکته قابل توجّه این است که همه مجلّدات این دایره المعارف در سال 1999 انتشار یافته است.

بهره گیری از دایره المعارفهای معروف یهودی از قبیل Judaica The Jewish Enc. و The universal Jewish Encبا توجه به نقاط ضعف آنها، از دیگر ویژگیهای این دایره المعارف به شمار می رود. از نواقص موسوعه الیهود، ذکر نکردن فهرست منابع مورد استفاده در هر مدخل است؛ البته سرویراستار خود به این نکته توجّه داشته و در دفاع از آن به تکراری بودن بسیاری از منابع مدخل ها و نیز گستردگی منابع برخی از مدخلها، که ذکر آنها به چند برابر شدن حجم دایره المعارف می انجامید، استناد کرده است.

این دایره المعارف بر خلاف معمول دایره المعارفها براساس موضوعات تنظیم شده است و نه بر طبق حروف الفبا، هرچند در جلد هشتمفهرست الفبای مطالب مجلدات هفتگانه به عربی و انگلیسی آمده است. به علاوه در این جلد، مفاهیم و اصطلاحات اساسی به کار رفته در موسوعه نیز به وضوح تعریف و تبیین شده است و مهم ترین رویدادهای تاریخ بشری عموما و تاریخ فلسطین یهودیان به طور خاص به ترتیب تاریخی ثبت شده است.

جلد هشتم همچنین حاوی فهرست تفصیلی مطالب هر جلد ـ و در ضمن آن، هر بخش، باب و مدخل ـ است. برای مزید اطلاع علاقه مندان، این فهرست ـ با حذف قسمتهای کم اهمیت ـ یادآوری می شود:

مقدمه

برخی از نارساییهای زبان تحلیلی عرب/موسوعه (دایره المعارف)/دایره المعارف یهود/دایره المعارف تحلیلی (نقدی)/دایره المعارفی با رویکرد جدید/بررسی یک مورد/سه الگوی بنیادین: وحدت گرایی، علمانیت فراگیر و گروههای به کار گرفته شده/الگوهای سه گانه بنیادین: جدا بودن ظاهری و وحدت پنهانی/ساختار دایره المعارف/حدود و ثغور دایره المعارف

2ـ واژه ها: مرجعیت نهایی، مرجعیت فرارونده و پنهان/ارجاع و تحویل و...

3ـ شکست الگوی مادی در تفسیر واقعیت انسان

انسان فراتر و انسان فروتر/عقلانیت مادی وناعقلانیت مادی/انسان انسانی (یا انسان ربّانی)

بخش دوم: الگوها به عنوان ابزاری تحلیلی

1ـ الگوها: ویژگیها و شیوه ساخت و پرداخت.

2ـ انواع الگوها.

3ـ الگوی گزینشی و الگوی ترکیبی.

بخش سوّم: وحدت و یکپارچگی

1ـ وحدت وجود.

2ـ وحدت گرایی یکپارچه و علمانیت فراگیر.

بخش چهارم: علمانیت (جدایی دین از سیاست) فراگیر

1ـ مشکلات تعریف علمانیت

علمانیت: بحث انگیز بودن تعریف/بحث انگیز بودن دو نوع علمانیت: جزیی و فراگیر/مشکلات تعریف علمانیت به عنوان جدایی دین از دولت/مشکلات تعریف علمانیت به عنوان مجموعه ای از افکار، عملکردها و برنامه های واضح و معین/مشکلات مفهوم علمانیت به عنوان اندیشه ای ثابت، ناپیوسته و الگویی.

2ـ مشکلات ناشی از آمیختگی قلمرو دلالت و اصطلاح علمانیت.

3ـ الگوی تفسیری ترکیبی و فراگیر علمانیت.

نا کامی جامعه شناسی غربی در بسط الگوی ترکیبی و فراگیر علمانیت/به سوی الگوی تفسیری ترکیبی و فراگیر/علمانیت: تعریفی بر گرفته از بررسی مجموعه ای از اصطلاحات نزدیک به هم و دارای مفاد مشترک یا متداخل.

4ـ علمانیت فراگیر دوگانگی انعطاف ناپذیر، سیالیت فراگیر و پساتجدّد.

5ـ و امپرالیسم.

6ـ علمانیت فراگیر: تاریخ اجمالی و تعریف.

بخش پنجم: گروههای به کار گرفته شده

عوامل پیدایش و بسط گروههای به کار گرفته شده/برخی از مهم ترین گروههای به کار گرفته شده/گروههای به کار گرفته شده و مزد بگیر/حکومت به کار گرفته شده/ویژگیهای اصلی گروههای به کار گرفته شده/گروههای به کار گرفته شده و وحدتگرا و علمانی فراگیر

جلد دوم: گروههای یهودی: مشکلات بحث انگیز

بخش اوّل: ماهیت یهود در زمانها و مکانهای مختلف

1ـ بحث انگیزی گوهر و سرشت یهودی.

2ـ بحث انگیزی یکپارچگی یهودی و نفوذ یهودی.

3ـ بحث انگیزی نبوغ فکری و جنایت پیشگی در یهودیان.

4ـ بحث انگیزی انزوا طلبی و خصایص یهودی.

5ـ تبعید و بازگشت یا هجرتهای متعدد و گسترش جمعیت.

بخش دوّم: یهودیان یا گروههای یهودی

1ـ گروههای اصلی یهودی.

2ـ گروههای یهودی از بین رفته و حاشیه ای.

3ـ بحث انگیزی هویت یهودی.

4ـ یهودیان و گروههای یهودی.

5ـ بحث انگیزی آمار و عدد یهودیان.

بخش سوّم: یهودیان یا گروههای به کار گرفته شده یهودی

1ـ گروههای به کار گرفته شده یهودی.

2ـ گروههای به کار گرفته شده یهودی نظامی، اسکانی و اقتصادی.

3ـ بردگان و یهودیان کاخ نشین.

4ـ دیگر گروههای به کار گرفته شده یهودی (در فحشا، طبابت، مترجمی و ...).

بخش چهارم: دشمنی دیگران با یهود و یهودیت

1ـ بحث انگیزی همیشگی با یهود.

2ـ برخی از نمودهای مشخص یهود ستیزی.

3ـ دشمنی با یهود و جانبداری از آنها.

4ـ نسل کشی نازیها و تمدن نوین غربی.

5ـ برخی از موارد بحث انگیز در نسل کشی یهودیان اروپا توسط نازیها.

6ـ موارد بحث انگیز در همیاری گروههای یهودی و نازیها.

جلد سوم: گروههای یهودی: تجدد و فرهنگ

بخش اول: تجدد:

1ـ از تجدد تا پسا تجدد.

2ـ علمانیت (و امپریالیسم) و یهودیت و اعضای گروههای یهودی.

3ـ تجدد و اعضای گروههای یهودی.

4ـ روشنفکری یهودی.

5ـ سرمایه داری و گروههای یهودی.

6ـ سرمایه داران عضو گروههای یهودی در جهان (به جز آمریکا).

7ـ سرمایه داران عضو گروههای یهودی در آمریکا.

8ـ سوسیالیسم و گروههای یهودی.

بخش دوم: فرهنگهای گروههای یهودی

1ـ آداب و رسوم گروههای یهودی (پوشاک و خوراک).

2ـ هنرهای تجسمی و گروههای یهود.

3ـ موارد بحث انگیز در موزه های یهود.

4ـ موسیقی و رقص و گروههای یهود.

5ـ طنز، کمدی و سینما و گروههای یهودی.

6ـ ادبیات یهودی و صهیونیستی.

7ـ ادبیات مکتوب عبری.

8ـ ادبیات پیدیشی (نوعی لهجه آلمانی با آمیزه هایی از زبان عبری).

9ـ زبانها و لهجه های گروههای یهودی.

10ـ اندیشمندان عضو گروههای یهودی.

11ـ فیلسوفان عضو گروههای یهودی.

12ـ جامعه شناسان عضو گروههای یهودی.

13ـ روانشناسان عضو گروههای یهودی.

14ـ تعلیم و تربیت در گروههای یهودی و تعلیم و تربیت تا دوران جدید.

15ـ تعلیم و تربیت نزد گروههای یهودی در دوران جدید.

جلد چهارم: گروههای یهودی: تاریخ

بخش اوّل: تاریخ گروههای یهودی

1ـ موارد بحث انگیز در تاریخ یهودیت:

تاریخ یهودیت یا تاریخ گروههای یهودی/تاریخ مقدس یا توراتی/نگرشهای یهود به تاریخ/نگرش صهیونیسم به تاریخ/گذشته و آینده یهود/تقدیر و سرنوشت یهود/تداوم یهود/تمرکز جغرافیایی یهود/معبد اول و دوم/مشترک المنافع یهودی/یوسیفوس/نخمان/هاینریش گرایتز/توین بی/تاریخ عبرانیها/تاریخ اقتصادی یهود/تاریخاندیشه یا تمدن یا فرهنگ یهودی

2ـ قالبهای خودمختاری.

3ـ اقوام سامی: آشوریها و بابلیها.

4ـ اقوام دیگر سامی: عاموریان/ادومیان/عامونیان/موابیان/آرامیان/سوریه/آرامیان دمشق/آرامیان نهرایم/کنعانیان/اقوام هفتگانه کنعانی و...

5ـ عبرانیها:

عبرانیها: تاریخ/آپیرو (خاپیرو) ابیروـ ابیری (عبری)/کوه سینا/شبه جزیره سینا/فلسطین/سرزمین کنعان/مملکت یهودا/بیت ایل/شکیم/جلعاد/سامره/جلیل/غزه/طبریه/خلیل/صفد/اریحا/قدس و نامهای آن/قدس و جایگاه آن در تلقی دین یهود/قدس و تاریخ آن/قدس یهودی کردن آن/بیت المقدس/اورشلیم 8 دوره پدران: مرحله پاتریارکی/ابراهیم/اسماعیل اسحاق/عیسو/یعقوب/یوسف/موسی/هارون

6ـ نفوذ یا هجوم عبرانیها به کنعان:

یوشع بن نون/اسباط قبایل دوازده گانه عبری/روبین/شمعون/یساکار/زبولون/بنیامین/دان/نفتالی/جاد/آشیر/افرایم منسّه/لاویان/قبیله لاوی/قبیله یهودا

7ـ دوران داوران:

داور/روت/جدعون/شمشون

8ـ پرسش در بنی اسرائیل:

قربانیها/کهانت/کاهن اعظم/بعل/گوساله طلایی/ترافیم و ایفود/خیمه اجتماع/تابوت عهد (تابوت شهادت)

9ـ معبد و عبادت اصلی قربانی/جایگاه معبد در تلقی یهودی/معبد سلیمان/معبد هیرودیس/معبد دوم/معبد سوّم/مراسم پرستش در معبد/قدس الاقدس/کوه معبد/حج/ویرانی معبد/تجدید بنای معبد دیوار ندبه/دیوار غربی/معبد اونیاس.

10ـ کشور متّحد عبرانی:

شاهان و شاهنشاهی/شاؤول/یوناتان/داوود/سلیمان

11ـ مملکت جنوبی و شمالی:

مملکت جنوبی (یهودا)/مملکت شمالی (ییسرائل) یرُبُعام اول/رَحُبُعام/آسا/عمری/آخاب و ایزایل/احزیا/یاهو/یوآش و...

12ـ تبعید آشوری و بابلی:

تبعید آشوری و بابلی/اسارت آشوری و بابلی/قبایل دهگانه مفقود اسرائیل/جدلیا

13ـ پارسها:

پارسها (مادها، هخامنشیان و ساسانیان)/آیین زرتشت/کوروش کبیر/داریوش اول، هوخشتره/خشایار شاه/استرا/نحمیا/عزرا

14ـ یونانیها:

یونانیها (سلوکیان) اسکندریه/هلنیسم/اسکندر مقدونی/آنتیوخوس چهارم/مکابیان/خندان حشمونی/یوحنا هیرکانوس اول/ارسطو پولس اول/الکساندر یانایوس/سالومی الکساندر/هیرکانوس دوم/ارسطو پولس دوم/آنتی جونوس دوم/ارسطو پولس سوم

15 ـ رومیها:

تیتوس/تراژان/آدریان/حاکمان رومی/ژولیوس الکساندر/اتینوس/مالیات یهودی/انتی پاتر/هیردویس/قسطنطین اول

16 ـ شورشهای یهودی بر ضدّ سلوکیان و رومیان:

بخش دوم: تاریخ گروههای یهودی در جهان اسلام

1ـ خاور نزدیک در گذشته و پس از اسلام.

خاور غربی پیش و پس از اسلام/اهل ذمه در اسلام/جهان اسلام از زمان گسترش اسلام تا سقوط بغداد به دست مغول.

2ـ اسپانیای اسلامی (اندلس).

3ـ دولت عثمانی و دولت ایران پس از اسلام.

4ـ جهان عرب از قرن نوزدهم.

گروههای یهودی در جهان عرب از نیمه قرن نوزدهم: آمار/شگرد مهاجرت/تقسیمات دینی و نژادی/تحول یافتن به عامل اسکانی.

بخش سوم: تاریخ گروههای یهودی در کشورهای غربی (به ویژه در دوران جدید)

1ـ زمین داری در غرب و ریشه های قضیه یهود:

قرون وسطی/پیمانها، امتیازات و پشتیبانی/حق برده گیری یهود/انجمنهای سرّی یهود/مرگ سیاه.

2ـ امپراتوری بیزانس مسیحی و اسپانیای مسیحی.

3ـ فرانسه: از قرون وسطی تا انقلاب فرانسه/از انقلاب تاکنون.

4ـ انگلستان: از قرون وسطی تا رنسانس/از رنسانس تاکنون.

5ـ آلمان: از قرون وسطی تا رنسانس/از رنسانس تاکنون/بیسمارک.

6ـ اتریش، هلند و ایتالیا.

7ـ لهستان قبل از تجزیه (پیدایش یهودیان ییدیشی): یهودیان شرقی اروپا/لهستان تا قرن شانزدهم/برجستگان لهستانی (شلاختا)/معبد یا قلعه.

8ـ لهستان از زمان تجزیه تاکنون

9ـ روسیه تزاری تا سال 1855: روسیه از قرن نهم میلادی تا اوّلین تجزیه لهستان/روسیه از تجزیه لهستان تا سال 1855/الکساندر اول/نیکولای اول/شهرکهای یهودی در روسیه

10ـ روسیه تزاری تا انقلاب: روسیه از 1855 تا 1881/تجدّد در روسیه تزاری/الکساندر دوم/روسیه از 1881 تا انقلاب بلشویکی/الکساندر سوم/نیکولای دوم/قوانین ماه مه

11ـ اتحاد جماهیر شوروی: از سال 1917 تا جنگ دوم/از جنگ جهانی دوم تا زمان حاضر.

12ـ یهودیان ییدیشی در اوکراین، رومانی و مجارستان.

13ـ آمریکای لاتین: گروههای یهودی در آمریکای لاتین، ویژگیهای اساسی جمعیتی هویت کارکردها اتخاذ وطن در آرژانتین رابطه با برگزیدگان حکومتی/نگاهی مقایسه ای به گروههای یهودی در آمریکای لاتین و ایالات متحده آمریکا.

14ـ آفریقای جنوبی، کانادا، استرالیا و زلاندنو.

15ـ ایالات متحده تا نیمه قرن نوزدهم: دوره استعمار/مرحله اول آلمانی/مرحله دوم آلمان.

16ـ ایالات متحده از نیمه قرن نوزدهم تا 1971، آغاز دوره ییدیشی/پایان دوره ییدیشی و پیدایش یهودیان آمریکایی/یهودیان جدید یا آمریکاییهای یهودی.

17ـ یهودیان جدید یا آمریکاییهای یهود در زمان حاضر: آمار و ویژگیهای اصلی جمعیتی/کارکردها/ادغام دینی و فرهنگی (آمریکایی شدن یهودیان جدید)/یهودیان جدید و صهیونیسم/رابطه جامعه یهودی در ایالات متحده با سیاهان آمریکا/تشکیلات و انجمنهای یهودی.

جلد پنجم: یهودیت: مفاهیم و فرقه ها

بخش اوّل: یهودیت: برخی از ابعاد بحث انگیز

1ـ بحث انگیزی ترکیب و تراکم جغرافیایی و شریعت شفاهی.

2ـ بحث انگیزی وحدت گرایی یهودی.

3ـ بحث انگیزی رابطه آیین غنوصی (عرفان) و یهودیت.

4ـ بحث انگیزی رابطه یهودیت و صهیونیسم.

بخش دوم: مفاهیم و باورهای یهودیت

1ـ خدا:

برداشت یهودیت از خدا/توحید/اسماء خدا/تقدیس اسم/ایل/یهوه/الوهیم/ادونای/شدّای.

2ـ قوم برگزیده:

قوم مقدس/بازماندگان شایسته/کنیسه یسرائیل/عهد و پیمان.

3ـ سرزمین:

صهیون/سرزمین مقدّس/ارض موعود/حرمت زندگی انسانی یهودیت.

4ـ کتابهای مقدس دینی:

عهد قدیم/تورات/کتاب/سفر/اصحاح/اسفار پنجگانه موسی/تاناخ/کتاب مقدس/مزوزا/ترگوم/وولگات/پشیطا/ترجمه سعبینیه/سفر پیدایش/سفر خروج/سفر لاویان/سفر اعداد/سفر تثنیه/وصیتهای دهگانه/کتاب ایوب/کتاب امثال/کتاب جامعه/کتاب مزامیر/کتاب غزل غزلها/کتاب مراثی/تفسیر عهد قدیم/نقد عهد قدیم/کتابهای مستور (اپو کریفا)/کتابهای منسوب/دست نوشته های بحرالمیت

5ـ پیامبران و نبوّت:

سموئل/الیاس/یونس/هوشع/اشعیاء/میکا/عاموس/ناحوم/صفنیا/ارمیا/حبقوق/دانیال/حزقیال/حجّی/زکریا/ملاکی/عوبدیا/یوئیل.

6ـ یهودیت حاخامی(تلمودی):

یهودیت ربانی/یهودیت بنیادگرا/یهودیت کلاسیک/تلمود: تاریخ/بخشهای تلمود/موضوعات اساسی تلمود/ویژگیهای اساسی تلمود/تلمود و اعضای گروههای یهودی/کتابهای تفسیر(میدراش)/میشنا/گمارا/تشریع/هلاخا/تفسیرها اسطوره ای اگادا/فتاوی/قواعد تکمیلی/عرفها/تصمیمات/پیلپول/برایتا/توسفتا/شولحان/آروخ.

7ـ فقیهان (حاخام):

کاتبان (سوفریم) زوگوت/معلمان میشنا(تنائیم)/هلیل اوّل/شمای/یوحنّابن زکای/گملئیل دوّم/عقیبابن یوسف/یهودا هناسی/الیشع بن ابویاه/شارحان(امورائیم)/آشی/مفسران/فقیهان(گائون ها)/سعیدبن یوسف فیومی(گائون سعدیا)/صاحبان شروح اضافی (توسافوت)/گرشوم بن یهودا/موسی بن نحمان/بن گرشون/و...

8ـ قبالا:

تصوف یهودی/تاریخ قبالا/عوامل نفوذ مردمی قبالا و حاکمیت آن بر تلقّی و ذهنیت دینی یهود/عوامل کاهش نفوذ قبالا/موضوعات اساسی قبالا و ساختار اندیشه های آن/بحیر/تجلّیهای نورانی دهگانه (سفیروت)/یکی شدن با خدا/تفسیرهای عددی (گماتریا)/تجلّ مؤنث خدا (شخینا)/مراحل هستی.

9ـ قبالای زوهری و قبالای لوریانی:

زوهر/قبالای نبوی/ابراهیم ابوالعافیه/شراره های الهی/اصلاح خللهای هستی (تیقون)/اسحاق لوریا/حییم و یطال/یوسف بن طبول/آدولف گلینک و...

10ـ سحر و قبالای مسیحی.

گولم/نوستراداموس/ساموئل فولک/فلافیوس میترادیتس/پاولوس ریسیوس.

11ـ شعایر دینی:

اوامر و نواهی/سفاشها/ختان/سنّ بلوغ/موی صورت (ریش)/غذا و قوانین خاص آن در یهودیت/غذای شرعی/ذبح شرعی/سبت/دعای شروع سبت/دعای پایان سبت/روزه/روزه روز دهم

12ـ معبد یهودی:

لوحه های شریعت (عهد و شهادت)/تابوت/طومارهای شریعت/طومارهای پنجگانه مگیلوت/شمعدان (مینورا).

13ـ حاخام (رهبر دینی گروه یهودی):

ربّی/رابای/ربّانیها/حبرها/مرتّل (مرثیهخوان)/واعظ.

14ـ نمازها و دعاها:

نمازهای یهودی/دعاها (مناجات و لعن)/لعنها/شمع/دعاهای هجده گانه/نماز پایانی/نماز نافله/دعا برای حکومت/خواندن تورات/نذرها/تسبیحها/نمازنامه های یهودی/نمازنامه های عید/وضو/نصاب شرعی/شال نماز (طالیت)...

15ـ غیریهودیها و مسأله طهارت:

گوییم/شیکسا (زن غیریهودی)/شریعت نوح/اختلاط ممنوع میان گیاهان و حیوانات/طهارت و نجاست/گاو کوچک قرمز/غسل

16ـ خانواده:

زن یهودی/جنسیت/زنا/ازدواج/سند ازدواج/ازدواج بیوگان/طلاق شرعی/طفل نامشروع.

17ـ تقویم یهودی:

18ـ اعیاد یهودی:

عیدهای بزرگ/عید آغاز سال یهودی/سوکوت/سوکاه/عید کیپور/روز مغفرت/عید فصح/نان فطیر/کتاب مراسم عیدفصح/عیداستقلال/روزیادبود/عیدهفته ها/سال یوبیل و...

19ـ اندیشه آخرت:

آخرت یا عالم دیگر/روز واپسین/روز خدا/روز حساب/انگیزش مردگان/تناسخ جانها/جاودانگی روح/مرگ/خودکشی/دفن و مدفنها/تشریح/کیفر و پاداش/بهشت/سرزمین مردگان/جهنم/فرشتگان/کرّوبیان/جن و شیطان/عزرائیل.

20ـ مسیحا و مسیحا گروی:

ابوعیسی اصفهانی/یودگان/داوود الرّایی و...

بخش سوم: فرقه های یهودی

1ـ فرقه های دینی یهود (تا قرن اول میلادی):

اختلافات دینی/بحران یهودیت/سامریها/فریسیان/صدوقیان/غیوران/فقیران/مغاریان/پرستشگران خدای یگانه.

2ـ یهودیت و اسلام:

اسلامی کردن یهودیت و یهودی کردن اسلام/عنان بن داوود/بنیامین بن موسی نهاوندی/ابویوسف یعقوب/اسرائیلیات/عبداللّه بن سبا/کعب الاحبار/ساموئیل بن عباس.

3ـ یهودیت و مسیحیت:

مسیحی کردن یهودیت/پسر خدا/مسیح (عیسی بن مریم)/یهودی کردن مسیحیت/میراث یهودی ـ مسیحی/ارتداد (به ویژه مسیحی شدن) بشارت به یهودیت/یهودی شدن و یهودی کردن/جرج جوردن.

4ـ حسیدیسم:

حسید/تاریخ حسیدیسم/حسیدیسم و حلولیت/صدّیق/خانواده ها، گروهها و جنبشهای حسیدیسم/مخالفان/تأثیر حسیدیسم در تلقّی و ذهنّیت یهودیت معاصر/حسیدیسم و صهیونیسم و...

5ـ یهودیت اصلاح گرا:

تاریخ اصلاح طلبی/اندیشه های دینی اصلاح طلبان/یهودیت پیشرو/یهودیت لیبرال/کنگره های حاخامی/کنگره مرکزی حاخامهای آمریکایی/پژوهشکده دینی یهود/انجمن جهانی یهودیان/پیشرو/دیوید فراید لاندر/و...

6ـ یهودیت بنیادگرا:

تاریخ یهودیت بنیادگرا/اندیشه های دینی یهودیت بنیادگرا/اتحادیه حاخامهای بنیادگرا در آمریکا و کانادا/شورای حاخامی در آمریکا/یهودیت بنیادگرا و صهیونیسم/سامسون هیرش و...

7ـ یهودیان محافظه کار:

تاریخ یهودیان محافظه کار/اندیشه های دینی/یهودیت تاریخی/انجمن یهودیان سنّتی/ماسورتی/معبد متّحد آمریکا/دانشکده یهودی الهیات/انجمن آمریکایی حاخامها/یهودیت محافظه کار وصهیونیسم/شورای معابد در آمریکا/اسحاق لیزر/و...

8ـ تجدّد و علمانیت در یهودیت.

9ـ یهودیت و اعضای گروههای یهودی و پسا تجدّد:

همکاری یهودیت و اعضای گروههای یهودی و پساتجدد/هرتیک یهودی/ساز و کارهای هرمنوتیک/هرمنوتیک و روشنفکران یهود/برخی از اصطلاحات پسا تجدّد و رابطه آنها با یهودیت و اعضای گروههای یهودی و...

10ـ یهودیت میان الهیات مرگ و الهیات آزادی بخش:

یهودیت در دوران پساتجدد/الهایت جاودانگی/اتی هلسوم و...

11ـ عبادتهای جدید:

در مغرب زمین/فرماسونری: تاریخ و افکار/فراماسونری و یهودیت و گروههای یهودی/افرایم هرشفیلد/بهائیت/گروه تمدن اخلاقی/یهودیت فمینیست/انحراف جنسی/غذای یهودی/بازیهای توراتی.

جلد ششم: صهیونیسم

بخش اوّل: نقاط بحث انگیز و موضوعات اساسی

1ـ تعریف صهیونیسم.

2ـ جریانات صهیونیستی.

3ـ قرارداد صامت [بی سر و صدا] میان تمدن غرب و جنبش صهیونیسم.

4ـ اجرایی کردن قرارداد.

5ـ صهیونیسم و علمانیت فراگیر.

6ـ زبان فریبکارانه صهیونیسم.

بخش دوم: تاریخ صهیونیسم

1ـ اولین برنامه ریزیهای صهیونیسم: هجوم صلیبیها.

2ـ صهیونیسم غیریهودی (مسیحی).

3ـ صهیونیسم غیریهودی (علمانی).

4ـ صهیونیسم جویای وطن.

5ـ مؤسسات اسکانی.

6ـ صهیونیسم اسکانی.

7ـ تئودور هرتزل.

8ـ صهیونیسم سیاسی.

9ـ صهیونیسم عام.

10ـ صهیونیسم کارگری.

11ـ صهیونیسم قومی ـ دینی.

12ـ صهیونیسم قومی ـ علمانی.

13ـ صهیونیسم جغرافیایی.

14ـ حکومت دو قومیتی.

بخش سوم:

1ـ سازمان جهانی صهیونیسم.

2ـ لابی یهودی و صهیونیست [گروههای فشار صهیونیستی].

3ـ جنبش صهیونیستی در ایالات متحده.

4ـ صهیونیسم و جمع آوری تبرّعات.

بخش چهارم: صهیونیسم و گروههای یهودی

1ـ موضع صهیونیسم و اسرائیل نسبت به گروههای یهودی در جهان.

2ـ موضع گروههای یهودی نسبت به صهیونیسم.

3ـ مخالفت یهودیان با صهیونیسم.

4ـ شخصیتها و سازمانهای یهودی مخالفصهیونیسم.

جلد هفتم: اسرائیل وطن آرمانی صهیونیسم

بخش اول: نقاط بحث انگیز روند عادی سازی و حکومت به کار گرفته شده

1ـ بحث انگیزی روند عادی سازی.

2ـ حکومت به کار گرفته شده صهیونیستی.

بخش دوم: حکومت اسکانی

1ـ استعمار اسکانی صهیونیستی.

2ـ جایگیر و ماندگار بودن استعمار صهیونیستی.

3ـ کوچانیدن و کوچیدن یهودیها.

4ـ کوچ یهودیان شوروی.

بخش سوم: نژادپرستی و تروریسم صهیونیستی

1ـ نژادپرستی صهیونیسم.

2ـ تروریسم صهیونیستی ـ اسرائیلی تا سال 1948.

3ـ تروریسم صهیونیستی ـ اسرائیلی از سال 1948.

بخش چهارم: نظام اسکانی صهیونیستی

1ـ اسکان و اقتصاد.

2ـ توسعه جغرافیایی یا تسلط اقتصادی.

3ـ نظامی سیاسی اسرائیل.

4ـ نظریه امنیت.

بخش پنجم: بحران صهیونیسم و مشکل اسرائیل

1ـ بحران صهیونیسم.

2ـ واکنش صهیونیسم ـ اسرائیل در برابر بحران.

3ـ مشکل اسرائیل و وحدت گرایی صهیونیستی.

4ـ مشکل فلسطین.

مآخذ:

1. صفاتاج، مجید: دانشنامه فلسطین، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، جلد چهارم، تهران 1383.
2. المسیری، عبدالوهاب: موسوعه الیهود و الیهودیة و الصهیونیه، مجلدات اول تا هفتم چاپ اول، دارالشرق، قاهره (و بیروت) 1999.