کنگره یهودیان آفریقا

یکی از ویژگی های یهودیان "تشکل گرایی" است. بدون شک پراکندگی آنها در کشورهای مختلف این موضوع را در میان آنها نهادینه کرده است. اینتشکلها از پایین ترین سطوح آغاز شده و تا سطح تشکلهای منطقه ای و بین المللی ادامه می یابند. نوع تشکل های ملی یهودیان تابعی از کشور متبوع آنهاست. برای مثال در آمریکا این تشکلها در محله ها، شهرها و ایالتها فعالیت می کنند و تشکلهای ملی آنها در سطح این کشور با تشکلهای فراملی رابطه دارند.

آفریقا قاره پهناوری است که پراکندگی یهودیان در آن متفاوت است. برای مثال شمال آفریقا، از مناطقی است که یهودیان در آن از قرنها قبل حضور دارند. در مقاطعی تعداد یهودیان در کشورهایی چون تونس، مراکش، الجزایر، لیبی و مصر، به بیش از صدها هزار نفر می رسید. اگرچه در دیگر مناطق آفریقا حضور یهودیان کمتر است اما به هر حال آنها حضور دارند و تشکلهایی برای اداره امور خود ایجاد کرده اند.

از نظر جغرافیایی، قاره آفریقا به دو بخش صحرا و زیر صحرا (Sub-Sahra)تقسیم می شود. منطقه صحرا یا همان شمال آفریقا با نوار باریکی که ساحل (Sahel)نامیده می شود، از دیگر مناطق این قاره جدا می شود. در اصطلاح جغرافیایی، کشورهایی که در منطقه جنوب صحرا یا کشورهایی که بخشی از آنها یا همه آنها در جنوب صحرا قرار دارند، منطقه زیر صحرا نامیده می شوند. کشورهای شمال آفریقا جزو جهان عرب محسوب می شوند. منطقه زیر صحرا دارای تنوع قومی، دینی و اجتماعی است و در درون آن مناطقی مانند غرب آفریقا، شرق آفریقا، آفریقای مرکزی و آفریقای جنوبی وجود دارد. به منطقه زیر صحرا، آفریقای سیاه نیز گفته می شود.

یکی از کشورهای واقع در منطقه زیرصحرا، کشور آفریقای جنوبی است که در آن سازمانهای یهودی بسیاری فعالند. این منطقه دارای یک سازمان فراگیر تحت عنوان کنگره یهودیان آفریقا (African Jewish Congress "AJC"است. در این کنگره اکثر کشورهای منطقه زیرصحرا عضو هستند.

الف ـ تاریخچه پیدایش:

کنگره یهودیان آفریقا که دارای ارتباط تنگاتنگیبا "کنگره جهانی یهود" و "سازمان هیئت معاونان یهودی آفریقای جنوبی" است، در سال 1994 تأسیس شد. دبیرخانه این سازمان در آفریقای جنوبی قرار دارد. در آفریقای جنوبی، "سازمان هیئت معاونان یهودی" نیز وجود دارد که یکی از فعال ترین سازمانهای یهودی در این قاره محسوب می شود. با این تمایز که حوزه فعالیت این سازمان کشور آفریقای جنوبی است و از این رو حوزه فعالیت آن با کنگره یهودیان آفریقا تداخل ندارد.

پس از برچیده شدن نظام آپارتاید در آفریقای جنوبی، شرایط برای تشکیل یک سازمان یهودی در منطقه فراهم شد. مقدمات این کار در سال 1992 آغاز شد و در سال 1994 با تشکیل AJCبه انجام رسید.

ب ـ علل و اهداف تشکیل:

یکی از نگرانی های عمده سازمانهای صهیونیستی، ادغام و هضم اقلیت های یهودی به ویژه در کشورهای فقیر است.

به ادعای منابع صهیونیستی، اقلیت های یهودی در کشورهای بسیار فقیر منطقه زیر صحرا با اوضاع وخامت باری مواجه هستند. لذا ایجاد یک تشکل منطقه ای که بتواند میان این اقلیت ها و دیگر سازمانهای یهودی ارتباط برقرار کند و به کانالی برای ارسال کمک ها به آنها تبدیل شود، ضروری بود.

همچنین وجود این سازمان برای حضور اسرائیل در منطقه مذکور نیز ضروری بود. کاهش مهاجرت یهودیان از کشورهای توسعه یافته را نیز نباید در تشکیل AJCبی تأثیر دانست. موضوع دیگری که در این رابطه می توان ذکر کرد، تجارت الماس است. منطقه زیر صحرا از جمله عمده ترین کانونهای تولید الماس است و بهانه قرار دادن یهودیان می تواند جای مناسبی برای حضور تاجران یهودی در این منطقه باشد.

یکی از اهداف عمده AJCتأثیرگذاری بر اتحادیه آفریقاست. سازمان های یهودی با توجه به اهمیت نقش سازمانهای منطقه ای از جمله اتحادیهاروپا و اتحادیه آفریقا، می کوشند در این اتحادیه ها نفوذ کنند. پس از تبدیل سازمان وحدت آفریقا به اتحادیه آفریقا، "مروین اسمیت"، رئیس AJCگفت: "کشورهای عضو کنگره به گفتگو با دولت های خود خواهند پرداخت تا دریابند که آیا AJCمی تواند نقشی را در اتحادیه آفریقا چه در زمینه جوامع یهودی و چه در اتخاذ رویکردی منصفانه تر در مورد مواضع خاورمیانه و ارتقا وضعیت اسرائیل ایفا نماید یا خیر؟

ج ـ وظایف:

وظایف کنگره یهودیان آفریقا به شرح زیر اعلام شده است:

- برقراری ارتباط جوامع کوچک یهودی کشورهای منطقه زیر صحرا با دیگر یهودیان جهان.

- کمک به جوامع کوچک یهودیان زیر صحرای آفریقا برای زنده نگه داشتن سنن دین یهودی.

- همکاری و هماهنگی برای مقابله با آنتی سمیتیسم.

- ارتقای منافع دولت اسرائیل.

- رساندن صدای یهودیان آفریقا به دیگر یهودیان جهان.

د ـ کشورهای عضو:

در سایت اینترنتی کنگره یهودیان آفریقا، کشورهای عضو این سازمان به شرح زیر نام برده شده اند: بوتسوانا، جمهوری دموکراتیک زئیر، کنیا، لسوتو، ماداگاسکار، موریتانی، موزامبیک، نامیبیا، آفریقای جنوبی، سوازیلند، اوگاندا، زامبیا و زیمبابوه.

در برخی دیگر از منابع از جمله کنگره جهانی یهود برخی از کشورهای شمال آفریقا مانند مراکش، الجزایر، تونس و اتیوپی نیز به عنوان عضو کنگره یهودیان آفریقا ذکر شده اند.

یهودیانی که در کشورهای مذکور زندگی می کنند، مانند مردم آفریقا، به قبایل مختلفی تعلق دارند؛ هر چند که به طور کلی آنها را بازماندگان قبایلگم شده بنی اسرائیل می نامند. یهودیان در نیجریه جزو قبیله "ایبو/ایگبو"، در غنا جزو قبیله خانه اسرائیل (House of Israel)و در آفریقای جنوبی متعلق به قبیله لمبو (Lembo)می باشند.

به استثنای آفریقای جنوبی، تعداد یهودیان در کشورهای عضو AJCبسیار کم است. براساس آمار سال 2006 کتابخانه مجازی یهودیان، از جمعیت 906 میلیونی قاره آفریقا، 77 هزار و 700 نفر یهودی است که چهار هزار و 200 نفر آنها در شمال این قاره ساکن هستند و بقیه در دیگر نقاط آفریقا از جمله منطقه زیر صحرا سکونت دارند. آفریقای جنوبی با 72 هزار یهودی در رأس کشورهای این قاره قرار دارد. براساس آمار این سایت 100 نفر در بوتسوانا، و نیز 100 یهودی در کنگو سکونت دارند.

به نوشته همین منبع، اکثر یهودیان کشورهای عضو AJCاشکنازی هستند که در خلال جنگ جهانی دوم از لیتوانی مهاجرت کرده اند. در سایت AJCآمده است که تعداد یهودیان در کشورهای عضو AJCدر دهه 1970 با تنزل شدیدی مواجه شد. برای مثال تعداد یهودیان زامبیا از 1200 نفر به کمتر از 50 نفر کاهش یافت. در نامیبیا از 400 یهودی فقط چند نفر باقی مانده اند. فقر و جنگهای داخلی عامل عمده کوچ یهودیان این منطقه است.

از هفت هزار یهودی ساکن در زیمبابوه در دهه 1960 هم اکنون 230 نفر باقی مانده است. سایت کنگره جهانی یهود، تعداد یهودیان ساکن در کنیا را 400 نفر ذکر کرده که به نظر اغراق آمیز می رسد همین سایت تعداد یهودیان زیمبابوه را 500 نفر ذکر کرده است.

ه ـ رؤسا و اعضای:

- رئیس AJCمروین اسمیت (Mervyn Smith)از آفریقای جنوبی

- رهبر معنوی: حاخام موشه سیلبر هافت (Moshe Silberhaft)از آفریقای جنوبی

- معاون رئیس: ریچارد لیونز (Richard Lyons)از بوتسوانا

- معاون رئیس: هارولد پاپکویتز (Harold Pupkewitz)از نامیبیا

- اعضای برجسته: پیتر اشترنبرگ (Peter Sternberg)از زیمبابوه، مارگارت ویلیامز (Margaret Williams)ایرین فاکس (Irene Fox) و فیلیب هاسون (Philip Hasson)از دیگر اعضای مهم AJCهستند.

و ـ اقدامات و فعالیت ها:

تعداد بسیار کم یهودیان در منطقه زیر صحرا و موارد نادر آنچه که آنتی سمیتیسم خوانده می شود، باعث شده تا فعالیت های AJCچندان چشمگیر نباشد. با این وصف رؤسای این سازمان از یک طرف با سازمانهای یهودی دیگر کشورها از جمله آمریکا و اروپا همکاری می کنند و از طرف دیگر در رایزنی با مقامات کشورهای منطقه به دنبال بهبود وضعیت یهودیان هستند.

AJCدر برگزاری مراسم آیین یهود از جمله شباط و دیگر اعیاد و مناسبت های یهودی، به یهودیان حوزه فعالیت خود کمک می نماید.

یکی از اقدامات اساسی AJCمحافظت و مرمت قبرستانهای یهودیان در کشورهای منطقه زیرصحراست. آنها اهمیت بسیار زیادی برای مردگان خود قائلند به گونه ای که هر سنگ قبر یهودی برای آنها بخشی از هویت یهودیت است. برای حفظ این هویت، حتی تعدادی سازمان بطور خاص به امور قبرستانها می پردازند. در منطقه زیر صحرا، گرچه تعداد یهودیان بسیار اندک است اما رسیدگی به امور قبرستانها از وظایف مهم AJCاست.

در گزارشی که این سازمان تهیه کرده، سابقه تاریخی قبرستان یهودیان در کشورهای مختلف منطقه زیرصحرا ذکر شده است. برای نمونه درباره بوتسوانا آمده است که در این کشور قبرستان اختصاصی برای یهودیان وجود ندارد. قبرستان آنها بابقیه مشترک است اما در قبرستان اختصاصی یهودیان موریتانی در فاصله 1940 تا 1945، اجساد 135 نفر دفن شده است.

در سال 2001 با حضور مقامات AJCقبر متعلق به یهودیان در قبرستان سنت مارتین موریتانی مرمت شد.در سایت کنگره یهودیان آفریقا آمده است که در دوره جنگ جهانی دوم، 127 یهودی اروپایی قصد داشتند که به فلسطین بروند اما انگلیسی ها به آنها اجازه ندادند و چون موریتانی مستعمره آنها بود، این یهودیان را به موریتانی منتقل کردند.

زیمبابوه دارای یکی از قدیمی ترین قبرستانها در منطقه زیر صحرا است که سابقه آن به دهه 1870 باز می گردد.

از دیگر اقدامات AJCایجاد "بنیاد یادبود حاخام سیریل هریس" (Chief Rabbi C.K. Harris Memorial Foundation) است.

این بنیاد برنامه های بسیار گسترده ای در زمینه آموزشهای دینی دارد و هدف آن آموزش "حاخامهایی برای قرن بیست و یکم" است. به علاوه در این مرکز خدمات متنوع آموزشی، بهداشتی و اجتماعی به یهودیان و غیریهودیان ارائه می شود. بنیاد مذکور به پاسداشت خدمات حاخام سیریل هریس که از حاخام های اعظم آفریقا بود، ایجاد شده است. وی در سال 2005 به علت ابتلا به سرطان درگذشت. هریس که در بیت المقدس دفن شده، نقش بسزایی در ایجاد AJCدر دهه 1990 ایفا کرد.

بخش عمده ای از فعالیت های AJCپس از سال 2000 متوجه کشور زیمبابوه بوده است. AJCمانند دیگر سازمانهای صهیونیستی تحولات سیاسی در زیمبابوه را به دقت پیگیری کرده است. سیاستهای رابرت موگابه در مورد توزیع زمین اقلیت سفیدپوست از جمله یهودیان در میان سیاه پوستان، انتقاد سازمانهای صهیونیستی را برانگیخته است.

روزنامه "بولاویو کرونیکل" (Bulawayo Chronicle)وابسته به گروه حاکم زیمبابوه، در مقاله مفصلی، یهودیان را مسئول اوضاع وخیم اقتصادیاین کشور معرفی کرد. موگابه نیز یهودیان آفریقای جنوبی و همدستان آنها در زیمبابوه را به ورشکست کردن صنایع نساجی این کشور متهم نمود.

این دو موضوع باعث شد که کنگره یهودیان آفریقا از وجود آنتی سمیتیسم و نژادپرستی در زیمبابوه انتقاد کند. "مروین اسمیت" ریاست AJCدر این رابطه گفت: "اینکه اوضاع وخامت بار اقتصادی زیمبابوه ناشی از توطئه یهودیان معرفی شود، بخشی از اتهامات علیه یهودیان است که طی قرنهای گذشته سابقه داشته است."

حاخام موشه سیلبر هافت رهبر معنوی AJC نیز در سفری که ماه ژانویه 2008 به انگلیس داشت، در ملاقات با "جاناتان ساکس" حاخام اعظم انگلیس، خواستار کمک به یهودیان زیمبابوه شد. وی اوضاع یهودیان در زیمبابوه را بحرانی خواند.

همزمان با افزایش بحران سیاسی داخلی زیمبابوه و فشار رابرت موگابه بر رهبر اپوزیسیون این کشور در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری، برخی منابع یهودی از انتقال یهودیان زیمبابوه خبر دادند.

در این رابطه نشریه "جویش ویک" نوشت: مأموریتی اضطراری جهت انتقال تعداد اندکی از یهودیان باقیمانده در زیمبابوه به اسرائیل توسط آژانس یهود آغاز شده است. اگرچه این اقدام آژانس یهود توسط حاخام سیلبر هافت طی سفر به انگلیس ـ که منابع یهودی هدف سفر وی را جلب حمایت مالی جهت انجام عملیات مذکور اعلام کرده بودند ـ تکذیب شد، اما واقعیت گذشته بیانگر آن است که این سازمانهای صهیونیستی بارها به بهانه وخامت اوضاع اقتصادی و سیاسی کشورهای مختلف، یهودیان را به فلسطین اشغالی منتقل کرده اند. در سالهای 1949 و 1950 در عملیات "قالیچه پرنده"، 49 هزار یهودی یمنی و در عملیات دیگر با عنوان "موسی" و "سلیمان" در سالهای 1984 و 1991، هزاران یهودی از اتیوپی به اراضی اشغالی 1948 منتقل شدند. اواخر دهه 1990 نیز به بهانه رکود اقتصادی، زمینه مناسبی برای انتقال تعداد زیادی از یهودیان آرژانتین فراهمشد.

سیلبر هافت، هنگام دیدار با حاخام وایس در انگلیس اظهار داشت: "هیچ اطلاعی از برنامه آژانس یهود برای انتقال یهودیان زیمبابوه ندارد." وی افزود: "یهودیان زیمبابوه علی رغم وضعیت بد اقتصادی در این کشور تمایلی برای خروج از زیمبابوه ندارند." سلیبر هافت نگرانی یهودیان از اوضاع کنونی زیمبابوه را مورد تأکید قرار داد ولی افزود: "به هیچ روی آنها مایل به ترک زیمبابوه نیستند."

یکی از کشورهای مهم در منطقه زیر صحرا که AJCتوجه ویژه ای به آن دارد، آفریقای جنوبی است. اگرچه در این کشور سازمان فعال هیئت معاونان یهودی وجود دارد اما قرار گرفتن دفتر مرکزی AJC در این کشور ناشی از حضور بیش از 70 هزار یهودی در مقابل یک میلیون مسلمان است که اکثر آنها حامی فلسطین هستند. تمایل برخی اعضای کنگره ملی آفریقا ـ که فعال ترین نیروی سیاسی در آفریقای جنوبی است ـ به گروههای فلسطینی و حزب الله، موجب حساسیت سازمانهای یهودی شده است.

مقامات AJCبارها با سیاستمداران آفریقای جنوبی از جمله "عزیز پاهاد" (Aziz Pahad)وزیر امور خارجه این کشور دیدار و مراتب اعتراض خود را اعلام کرده اند. بعد از این ملاقات ها بود که "تابو امبکی" رئیس جمهور آفریقای جنوبی اعلام کرد که کشورش با آنتی سمیتیسم مدارا نخواهد کرد زیرا بسیاری از یهودیان در رهایی مردم آفریقای جنوبی از نظام نژادپرستانه نقش داشتند و هم اکنون نیز در بازسازی کشور فعالند. "مروین اسمیت" که پیشتر رئیس هیئت معاونان یهودیان آفریقای جنوبی بود، پس از انتشار گزارش "مؤسسه تحقیقات یهودیان" و دانشگاه کیپ تاون در مورد امیدوار نبودن 60 درصد از یهودیان آفریقای جنوبی به آینده خود، از عدم امکان دسترسی گسترده یهودیان به مقامات این دولت انتقاد کرد.

کنگره یهودیان آفریقا با سفارتخانه های رژیم صهیونیستی در برخی از کشورهای عضو این کنگرهدر ارتباط است و مقامات این رژیم نیز توجه ویژه ای به آنها دارند. با هماهنگی این سفارتخانه ها و نیز برخی دیگر از سازمانهای یهودی، تاکنون تعدادی از مقامات AJCبه مناسبت های گوناگون به سرزمینهای اشغالی مهاجرت کرده اند. اما در مقایسه با سازمانهای یهودی دیگر قاره ها، ارتباط AJCو مراودات آن با رژیم صهیونیستی بسیار ضعیف است.

مآخذ:

1. بولتن و رویداد و گزارش، مؤسسه تحقیقات و پژوهش های سیاسی علمی ندا، دوره جدید، شماره 9، 1/5/1387.
2. www.acdi.cida.gc.ca/subsahranafrica.
3. www.Jewisha.co.za.
4. www.africanjewishcongress.com.
5. www.worldjewishcongress.org/communities/comn reg-africa.
6. www.mindspring.com/juypsand/what.htm.
7. www.bechollashon.org/population/africa. jew.htp.
8. www.jewishviruallibrary.org/jsu rce/judaism/jewpop.html.
9. www.jewishgen.org/Safrica/subcont.com.
10. www.jta.org/cgi-bin/lwa (2001/1/14).
11. www.jta.org/cgi-bin/200309/55.