بیانیه سه جانبه

این بیانیه در تاریخ 25/5/1990 از طرف ایالات متحده آمریکا، انگلیس و فرانسه به دنبال برگزاری جلسه ای توسط وزیران خارجه این کشورها و به منظور سیاست گذاری جدید و متحد این کشورها در قبال درگیری اعراب ـ اسرائیل و کل منطقه عربی صادر گردید.

این بیانیه شامل سه بند بود که اولین بند آن چنین می گوید "کشورهای سه گانه فوق نسبت به بالا بردن زمینه تسلیحاتی کشورهای عربی و اسرائیل به اندازه ای معین برای تقویت امنیت داخلی خود و تأمین دفاع قانونی از خویش و دفاع از کل منطقه آگاهی دارد." اما بند دوم بر تعهد پیشین دولتهای منطقه بر عدم به کارگیری سلاحهای فرستاده شده برای آنها به اهداف تجاوزکارانه تأکید می نماید.

بند سوم به عدم به کارگیری زور بین کشورهای سه گانه فوق به عنوان اعضای ملل متحد در جهت مقابله با هرگونه تجاوز بر مرزها یا خطوط آتش بس تأکید می نماید.

هدف از صدور این بیانیه جلوگیری از درگیری نظامی بین طرفهای درگیر و متوقف ساختن مسابقه تسلیحاتی بین آنها و تحمیل رژیم صهیونیستی به عنوان امری واقع در منطقه عربی بود.

بر مبنای این سیاست اولین گام عملی از طرف کشورهای سه گانه فوق جهت از بین بردن اختلافات سیاسی آنها در قبال درگیری اعراب ـ اسرائیل برداشته شد و برای این کار اقدام به ارسال سلاح به کشورهای منطقه به عنوان این که تنها کشورهایی که می توانند سلاح به آنها بفروشند نموده و از این راهها منافع استراتژیکی خود که در نتیجه دگرگونیهای سیاسی جهانی و شدت گرفتن جنگ سرد پدید آمده بود. برآورده می ساختند.

به دنبال امضای قراردادهای آتش بس بین بعضی از کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی در سال 1949، فرانسه و انگلیس به موجب قراردادهایی که قبلاً با کشورهای سوریه و اردن و مصر و عراق بسته بودند، اقدام به ارسال مقادیری تسلیحات به این کشورها نمودند در حالی که رژیم صهیونیستی از راههای مخفی مقدار بسیار زیادی سلاح از منابع مختلفی دریافت می کرد چون قرارداد مشابهی بین آن رژیم و کشورهای مذکور امضا شده بود.

همچنین ایالات متحده آمریکا و از زبان رئیس جمهوری آن کشور (ترومن) در 15/5/1948 یک روز بعد از تأسیس رژیم صهیونیستی اعلام نمود که این کشور تمایل دارد نسبت به تحریم تسلیحاتی آمریکا به منطقه تجدیدنظر نماید، و تسلیحاتی را که شرکتهای مختلف آمریکایی به طور مخفیانه به رژیم صهیونیستی ارسال می داشتند را نادیده گرفت. اما مستلزمات جدید منافع استراتژیکی کشورهای سه گانه فوق در ضرورت ارسال نسبت مشخص ازسلاح به کشورهای منطقه به شرط عدم استعمال آن در درگیریهای عربی ـ اسرائیل نهفته بود و این کشورها می بایست سلاحهای ارسالی را در امنیت داخلی ـ و دفاع از خود و دفاع از کل منطقه به کار گیرند.

کشورهای سه گانه مذکور به دلیل تحولات سیاسی که به دنبال تشکیل رژیم صهیونیستی، در کشورهای عربی ظاهر شده بود و نظر به این که برای استرداد حقوق عربی در فلسطین به سلاح بیشتر نیازمند بودند و گرایش سیاسی به اتحاد جماهیر شوروی (سابق) افزایش یافته بود، خواهان تقویت امنیت داخلی این کشورها گردیدند. همچنین، شرط دفاع از خود، در توافق کشورهای سه گانه به تضمین وضعیت موجود و عدم اجازه به ایجاد هرگونه تغییر در مرزها یا خطوط آتش بس در منطقه هرگونه تلاش در این خصوص از طرف کشورهای درگیر، مربوط می شد. وجه سوم این درخواستها بین رفتن اختلافات بین کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی به منظور همکاری کلیه کشورهای منطقه در جهت دفاع از منافع این سه کشور بود.

همچنین می خواستند از رشد و انتشار خطر اتحاد جماهیر شوروی (سابق) بکاهند و این امر مستلزم مهار کشورهای عربی در چارچوب سازمان دفاعی غرب بود.

بیانیه سه جانبه برای رژیم صهیونیستی دستاوردهای زیادی به همراه داشت به کمک رسانی علنی به این رژیم از طرف دولتهای سه گانه؛ تثبیت خطوط آتش بس (غیر از مرزهایی که در زمان تقسیم فلسطین ترسیم شده بود) و همچنین، تعهد کشورهای عربی و پیشبرد این واقعیت در جهت همکاری برای دفاع از منافع غرب از جمله ایندستاوردها بود. اما در ارتباط با کشورهای عربی، بیانیه تأکید داشت که هیچ گونه تغییری در مرزهای موجود چه با زور و چه با تهدید نباید ایجاد شود همچنین گفته می شود که این بیانیه، انضمام بخش شرقی فلسطین به اردن را که در داخل جامعه کشورهای عربی باعث اختلاف شده بود تضمین نمود.

این بیانیه همچنین جلوی هر گونه تلاش کشورهای عربی برای گرایش به اتحاد جماهیر شوروی جهت دریافت سلاح را مسدود ساخت و پیمان دفاع مشترک کشورهای عربی را که اندکی قبل از صدور این بیانیه در سال 1950 صادر شده بود تضعیف نمود. همچنین بر عدم توسل به زور در بین کشورهای منطقه به منظور جلوگیری از درگیری اعراب ـ اسرائیل تأکید داشت و تشکیل جبهه ای عربی ـ اسرائیلی جهت دفاع از کل منطقه را خواستار شد.

اما در مورد خود کشورهای سه گانه مذکور، ورود ایالات متحده آمریکا برای اولین بار به عنوان عامل و بازیگر اصلی و علنی در تعیین سرنوشت منطقه عربی برای نجات وضعیت اسفبار انگلیس در این منطقه بود. همچنین آمریکا در منطقه به مناطق نفوذ کشورهای سه گانه نقش مهمی ایفا کرد. این کار با روشی انجام گرفت که طی آن توسط سفیران سه کشور صادر کننده این بیانیه به کشورهای منطقه اعلام شد. بیانیه جامعه عرب که در 21/6/1950 پیرامون این بیانیه صادر شد چنین می گوید: "امیدواریم که این بیانیه خواهان تقسیم خاورمیانه به مناطق تحت نفوذ نباشد" همچنین بنابر استراتژی جهانی جدید کشورهای سه گانه، جهت تضمین ادامه جریان نفت به اروپای غربی و به ویژه کشورهای عضو ناتو (پیمانآتلانتیک شمالی) می بایست هیچ گونه درگیری در منطقه به وقوع نپیوندد. پیمان ناتو در سال 1949 تأسیس شد و همچنین برای تأمین سلامت خطوط ارتباطات جهت منافع این کشورها و افزایش امکانات پیشبرد طرح ترومن که در سال 1947 صادر شده بود، می بایست منطقه خاورمیانه به عنوان جزئی از کمربند محاصره اتحاد جماهیر شوروی (سابق) محسوب گردد.

کشورهای سه گانه مذکور با صدور این بیانیه، از صلاحیت خود به عنوان اعضای جامعه ملل متحد پا را فراتر نهادند چرا که تصمیم آنها در مورد خطوط آتش بس بین کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی، مرزهای آنها را امری واقع تلقی می کرد و قرار تقسیم صادره از سوی ملل متحد در سال 1947 را ملغی می نمود، و وضع جدید را خارج از چارچوب سازمان بین المللی تثبیت می کرد. در همین حال بهانه می آوردند که ما به عنوان اعضای سازمان ملل در صورت بروز هرگونه رویدادی جهت تلاش برای تغییر مرزها یا خطوط آتش بس، مداخله خواهیم کرد.

صدور این بیانیه واکنشهای مختلفی درپی داشت. رژیم صهیونیستی در حالی که به طور ضمنی خیلی به آن خوشامد گفته بود اما رسماً سکوت اختیار نمود، اما کشورهای عضو جامعه عرب، بیانیه ای صادر کرده و بدون رد کردن تمامی بیانیه نسبت به بعضی از نکات آن ملاحظاتی ارائه دادند. این بیانیه هیچ گونه تعهدی را موجب نمی شد.

اما تحولاتی که در کشورهای عربی و جهان به وجود آمد بسیاری از اصول این بیانیه را خراب نمود و سپس هنگامی که فرانسه و انگلیس در سال 1956 همکاری خود را با اسرائیل در تجاوز علیه مصر اثبات کردند تمام مفاد این بیانیه لغو گردید.

مآخذ:

1. العظم، خالد: المذکرات، بیروت 1973.
2. العارف، عارف: النکبة، ج 4، بیروت 1956.
3. Elkashef, A.: united states policy towasds Arab. Israeli Arms Race,Berirut 1969.
4. Satran, N: The united states policy Israel,Cambridge (Mass) 1963.