قزاقستان ـ اسرائیل، روابط

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوریهای آسیای مرکزی، این جمهوریها را به عنوان دولت ـ ملتهای مستقل، به سمت برقراری مناسبات دوجانبه با کشورهای دیگر جهان رهنمون ساخت. بستر آماده این کشورها برای سرمایه گذاری اقتصادی، بازار مساعد کار و سرمایه و گسترش صادرات و واردات موجب شد جمهوریهای تازه استقلال یافته به سرعت گام در راه بسط مناسبات و روابط دوجانبه و چندجانبه با دولتهای دیگر بگذارند.

قزاقستان که میراث برجای مانده از اضمحلال دولت کمونیستی بود و در سال 1991 همراه با دیگر جمهوریهای آسیای مرکزی به یکی از این کشورهاست. وجود جمعیت یهودی ساکن قزاقستان و استفاده از موقعیتهای سرمایه گذاری موجود در این کشور در عرصه های کشاورزی و بازرگانی، برخی از وجود علاقه دو کشور در برقراری و گسترش این روابط محسوب می شوند. به ویژه اینکه بعد از فروپاشی شوروی سابق، آسیای مرکزی به کانون توجه و نفوذ اسرائیل تبدیل شد و این رژیم اقدام به بسترسازی برای بسط روابط خود با جمهوریهای تازه استقلال یافته کرد.

الف ـ روابط دیپلماتیک:

روابط دیپلماتیک جمهوری قزاقستان و اسرائیل در تاریخ 10 آوریل 1992 و با گشایش سفارت اسرائیل در قزاقستان برقرار شد و در سال 1996 سفارت قزاقستان در اسرائیل آغاز به کار کرد. بیرگانیم آتیمووا (Byrganym Atimova)به عنواننخستین سفیر قزاقستان در اسرائیل از 1996 تا سال 2002 فعالیت داشت و از می 2003 نیز کایرات عبدالرحمانف (Kairat Abdrakhmanov) این سمت را عهده دار شد.

گامهای اولیه برای گسترش روابط دوجانبه میان دو کشور طی دیدارها و ملاقاتهایی میان سران و مقامات سیاسی، برداشته شد. این روابط از سال 1992 در سطح وزرای مختلف دو کشور آغاز شد و در سال 1995 به نقطه اوج خود رسید. در این سال، نورسلطان نظربایف رئیس جمهور قزاقستان به عنوان نخستین مقام عالی رتبه قزاق، از اسرائیل دیدار کرد.

در چارچوب این دیدار، همکاری دوجانبه میان تل آویو ـ آلماتی با امضای "بیانیه گسترش روابط دوجانبه "عملاً وارد مرحله جدیدی شد. در این بیانیه، مقرر شد، دو کشور در زمینه حمایت از سرمایه گذاری، خدمات پزشکی و بهداشتی و در حوزه کشاورزی و بهداشتی و در حوزه کشاورزی و حفاظت از محیط زیست، همکاریهای لازم را با یکدیگر به عمل آورند.

در نوامبر سال 1997، کنست اسرائیل تصمیم گرفت که به منظور گسترش روابط و همکاریهای دوستانه با قزاقستان، یک انجمن دوستی تشکیل دهد. رئیس انجمن دوستی اسرائیل ـ قزاقستان، آمنون کوهن (Amnon Kohen)بود. این انجمن، از نمایندگان احزاب مختلف اسرائیلی حاضر در کنست تشکیل و مشابه آن نیز توسط پارلمان قزاقستان ایجاد شد.

در سپتامبر سال 1999، تقی اف وزیر امورخارجه قزاقستان، به منظور یک دیدار رسمی، به اسرائیل سفر و با همتای اسرائیلی خود ملاقات کرد. دومین سفر نورسلطان نظربایف به اسرائیل در روزهای سوم تا پنجم سال 2000، با امضای یک بیانیه گسترش همکاری دیگر همراه بود. براساس این بیانیه، قرار شد درک دوجانبه و همکاری میان تل آویوـ آلماتی در راستای منافع مشترک دو طرف، ابعاد گسترده تری بیابد. در این دیدار، اسرائیل، قزاقستان را شریک مهم خود در آسیای مرکزی خواند و به حضور هزاران یهودی در قزاقستان اشاره کرد که در طول جنگ دوم جهانی در این کشور ساکن شدند. همچنین در این دیدار مجددا بر ضرورت همکاری اقتصادی، تجاری و بازرگانی دو کشور تأکید شد.

از دیگر دستاوردهای سفر نظربایف به اسرائیل، برپایی کنفرانسی با عنوان "سرمایه گذاری در قزاقستان" بود. بر این اساس، مقرر شد که با حضور جمعی از تجار و بانکداران قزاق و اسرائیلی، کنفرانسی در این کشور برگزار شود. در سوم سپتامبر سال 2003 در حاشیه نشست جهانی "تداوم توسعه" که از جانب سازمان ملل در ژوهانسبورگ برگزار شد، نورسلطان نظربایف با شیمون پرز دیدار کرد.

پرز در این ملاقات با اشاره به اهمیت همکاری دو کشور در زمینه کشاورزی بار دیگر قزاقستان را شریک مهم اقتصادی اسرائیل در آسیای مرکزی دانست و از رشد اقتصادی این کشور تقدیر کرد. وی قزاقستان را الگوی مناسبی دانست که کشورهای منطقه می توانند به آن تأسی کنند.

روابط دیپلماتیک اسرائیل - قزاقستان، عمدتا زمینه ساز مناسبات دوجانبه اقتصادی دو کشور نیز شد تا جایی که قسمت اعظم این روابط را مراودات اقتصادی تشکیل می دهد.

ب ـ روابط اقتصادی:

در سال 1997 یک شرکت اسرائیلی به نام "گیلات" قراردادی با شرکت "قزاق تله کوم" امضاء کرد که ارزش آن معادل 6 میلیون و 200 هزار دلار بود. براساس این قرارداد شرکت اسرائیلی "گیلات" 250 شهر قزاقستان را زیر پوشش شبکه مخابرات ماهواره ای قرار می داد.

در سال 1998، ناتان شارانسکی وزیر صنایع وتجارت اسرائیل در رأس یک هیأت اقتصادی به قزاقستان سفر کرد. در این سفر، شارانسکی با نخست وزیر و چند تن از وزرای قزاقستان دیدار و گفتگو کرد.

در سال 2000 "افیگدور لیبرمن" وزیر امور زیربنایی اسرائیل، در رأس هیأتی به قزاقستان سفر و با نخست وزیر این کشور دیدار و گفتگو کرد.

در سال 2004 یک شرکت بازرگانی اسرائیلی به نام Roe Ter فعالیت خویش را قزاقستان آغاز کرد. این شرکت به منظور تشویق تجار دو کشور، پروژه ای را در قزاقستان راه اندازی کرد که هدف آن ارائه فناوریهای برتر (high Technology)به قزاقستان بود.

در روزهای 16 و 17 می 2005 رعنان دینور (Raanan Dinur) مدیر کل وزارت صنایع تجارت و کار اسرائیل از قزاقستان بازدید کرد. در این ملاقات بازرگانان و تاجران دو کشور، ضمن اشاره به چشم اندازهای روشنی از همکاری در سطح تجاری، مخابراتی و سیستمهای ارتباطی، گسترش این روابط را مفید و مثبت ارزیابی کردند. در همین راستا، دیوید لوگزامبورگ، رئیس اتاق مشترک بازرگانی و صنعت اسرائیل ـ قزاقستان اعلام کرد که این اتاق، مذاکرات میان دو کشور در مورد برنامه و پروژه های تجارتی ـ بازرگانی را دنبال می کند.

1 ـ بازرگانی و تجارت:

نمود آشکار مشارکت و همکاری اقتصادی اسرائیل و قزاقستان را می توان در تشکیل "کمیسیون دولتی همکاری اقتصادی و تجاری قزاقستان ـ اسرائیل مشاهده کرد. در این راستا چهار نشست میان طرفین در تاریخهای زیر برگزار شده است. مارس 1993 در آلماتی، نوامبر 1994 در بیت المقدس، ژوئن 1998 در آلماتی و نوامبر 2004 در بیت المقدس.

2 ـ کشاورزی:

یکی دیگر از فرصتهای همکاری دوجانبه اقتصادی میان اسرائیل و قزاقستان همکاری در زمینه کشاورزی است. بسیاری از کمپانیهای کشاورزی اسرائیلی اقدام به سرمایه گذاری در قزاقستان کرده اند. کمپانی اسرائیلی - قزاق Pri-Nir RK2004 با مدیریت "یاکوب چسکالا" (Jacob Cheskala) و میخائیل روئی (Michael Roee) ، در جنوب قزاقستان پروژهA را آغاز کرده است که همکاری دو کشور در رابطه با کشاورزی را با استفاده تکنولوژی پیشرفته افزایش می دهد.

تا سال 2005 چهار مرکز مشاوره ای در قزاقستان به فعالیت مشغول شده که با همکاری مرکز اسرائیلی "مشاو" (Mashav) پروژه های مرتبط با فناوری پیشرفته کشاورزی، فناوریهای جدید کشت و زرع و تقویت و باروری محصولات کشاورزی در بلندمدت را دنبال می کنند.

در فاصله زمانی 7 تا 12 اوت 2005 یک کمپانی دولتی قزاقستان موسوم به "مرکز مبادله تکنولوژی"، از اسرائیل بازدید کرد. هدف از این سفر، مبادله تجارت دو کشور در رابطه با تولید محصولات لبنی بود.

3 ـ بهداشت و پزشکی:

ارتباطات دو کشور در زمینه سرویس خدمات بهداشت عمومی و پزشکی، به نحو فزاینده ای، پایه های داد و ستد در این عرصه را برای دو کشور استحکام بخشیده است. در این راستا، وزیر بهداشت قزاقستان با سفر به تل آویو از مرکز پزشکی این شهر بازدید کرد. در سال 2005 تعداد 20 پزشک متخصص و 30 پرستار قزاق، به منظور استفاده از تجارب پزشکی و علوم روزآمد مرتبط، راهی اسرائیلشدند و در روزهای 10 تا 13 مارس سال 2005 نیز وزیر بهداشت قزاقستان، ایربولات دوسایف (Erbolat Dosayev) از اسرائیل بازدید کرد.

وی در این سفر ضمن ملاقات با دان ناوه (Dan Naveh) وزیر بهداشت اسرائیل با برخی از مقامات ارشد مؤسسات آموزشی اسرائیل نیز دیدار کرد. از دستاوردهای این سفر، تصویب پروژه مشترک میان اسرائیل ـ قزاقستان بود که براساس آن، مقرر شد در فاصله پنج ساله 2010ـ2005 یک مرکز بهداشت کودکان در قزاقستان دایر شود.

ج ـ روابط فرهنگی:

از سال 1993 تاکنون بیش از 2500 نفر از متخصصین قزاقستان، تحت آموزش مؤسسات علمی و آکادمیک اسرائیل قرار گرفته اند. مؤسسه وایزمن ـ که یک مرکز علمی، پژوهشی و آموزشی است ـ عمدتا تربیت و آموزش این متخصصین را عهده دار بوده است.

در حوزه هنر و سینما می توان به فستیوال فیلمهای قزاقستان در اسرائیل اشاره کرد. این فستیوال از اول تا دوازدهم فوریه سال 2005 در شهر تل آویو برگزار و طی آن، مجموعه فیلمهای سینمای مدرن قزاقستان به صورت همزمان در شهرهای تل آویو، حیفا و قدس اکران شد.

حضور یهودیان در قزاقستان تأثیر قابل توجهی بر تقویت مناسبات اسرائیلی ـ قزاق داشته و بر این اساس، قزاقستان مبادرت به برگزاری پاره ای از کنفرانسهای علمی ـ بین المللی کرده است. به عنوان مثال، در روزهای دوازدهم و سیزدهم نوامبر سال 2002، کنفرانس علمی بین المللی "یهودیان در قزاقستان"، در شهر آلماتی برگزار شد. در این کنفرانس، مباحثی مانند تاریخ، دین و فرهنگ یهودیان، مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. هدف از این اقدام، به تصویر کشیدن جایگاه یهود در قزاقستانبود.

دومین کنفرانس علمی در مورد یهودیان قزاقستان، با عنوان "یهودیان در قزاقستان: تاریخ، مذهب و فرهنگ" در سال 2003 در آلماتی برگزار شد. در این کنفرانس، علاوه بر دانشمندان قزاق، مورخینی از کشورهای روسیه، ازبکستان و اسرائیل نیز حضور داشتند که هر یک به ارائه مقالات و گزارشهایی در مورد زندگی یهودیان در قرن 20 پرداختند. این مقالات به صورت یک کتاب، جمع آوری شده و به چاپ رسیده است.

د ـ روابط امنیتی ـ نظامی:

قزاقستان یکی از متحدان مهم و اصلی آمریکا در آسیای مرکزی است. جرج بوش در نامه ای به نورسلطان نظربایف، "قزاقستان را شریک استراتژیک آمریکا در منطقه دانست که حمایتهای قوی و مؤثری را برای ایجاد نظامهای دموکراتیک در عراق و افغانستان صورت داده است. در آمریکا به عنوان بزرگترین سرمایه گذار خارجی در قزاقستان، رقمی معادل 11 میلیارد دلار، در این کشور سرمایه گذاری کرده است. پیوند میان آمریکا و قزاقستان به نوعی به پیوند میان اسرائیل و قزاقستان نیز تسری یافته است.

بائور جان الوبایف، معاون رئیس کمیسیون امنیت ملی قزاقستان، با اشاره به خطر تروریسم که مشترکا روسیه، اسرائیل، آمریکا و قزاقستان را تهدید می کند، خواستار همکاری نیروهای امنیتی قزاقستان با سرویسهای ویژه امنیتی کشورهای فوق الذکر شد. وی افزود: ظهور اسلام گرایان افراطی در جنوب قزاقستان و تهدید بنیادگرایی اسلامی، قزاقستان را در معرض حملات تروریستی قرار داده است.

برداشت مشترک اسرائیل و قزاقستان از مفهوم "تهدیدات ناشی از تروریسم" منجر به گرایش این دو کشور به یکدیگر شده و همکاری امنیتی دوجانبه میان تل آویو ـ آلماتی به شکل بارز در قالب ایجاد یکپایگاه جاسوسی اسرائیل در قزاقستان، نمود پیدا کرده است. این پایگاه جاسوسی پیشرفته با همکاری مشترک نیروهای اطلاعاتی ـ امنیتی قزاق و اسرائیلی در نقطه ای نامعلوم در قزاقستان احداث شده و بنابر خواسته دو طرف، تأسیس آن مخفی ماند. هدف از احداث و راه اندازی پایگاه مزبور کنترل فعالیت سازمانهای اسلامی تازه تأسیس در جمهوریهای آسیای مرکزی، توسط اسرائیل بود.

یکی دیگر از عرصه های مناسبات امنیتی اسرائیل و قزاقستان، در کنفرانس "ابزارهای تعامل و اعتمادسازی" موسوم به (CICA) که در ژوئن سال 2002 با حضور 16 کشور تأسیس شد، نمود پیدا کرده است.

این کنفرانس نخستین اجلاس خود را با حضور وزرای امور خارجه کشورهای افغانستان، قزاقستان، چین، هند، اسرائیل، ایران، پاکستان، روسیه و تشکیلات خودگردان و برخی دیگر از دولتها در 22 اکتبر سال 2002 در آلماتی برگزار کرد. در این کنفرانس، چندین سند مهم میان وزرای امور خارجه کشورهای حاضر امضاء و در پایان بیانیه ای نیز صادر شد.

تقی اف و سیلوان شالوم وزرای امور خارجه قزاقستان و اسرائیل در حاشیه این کنفرانس با یکدیگر دیدار کردند و مبحث اصلی مورد توجه آنها حول محورهای مبارزه با تروریسم، کنترل تسلیحات راههای کاهش تنش و حقوق بشر بود.

در این نشست، سران کشورهای شرکت کننده به توافق رسیدند که در سال 2006 نشست بعدی با حضور وزرای امور خارجه دولتهای عضو در قزاقستان برگزار شود.

ژاپ دوهوپ (Jop Dohup) دبیرکل ناتو در سال 2004 میلادی ضمن ملاقات با مسئولان قزاقستان خواهان ایجاد پیوندهای نزدیک با CICA و حضور در پروسه امنیت سازی منطقه شد. این امرنشان دهنده فضای امنیتی حاکم بر آسیای مرکزی و گرایش به بهره برداری از فرصتهای موجود توسط کشورهای پیرامونی و فراپیرامونی منطقه بود.

علایق و گرایشهای امنیتی ـ نظامی اسرائیل و قزاقستان به یکدیگر عبارتند از:

1 ـ مبارزه با تروریسم:

خطر ناشی از تهدیدات تروریستی یک فصل مشترک در مناسبات امنیتی اسرائیل و قزاقستان بوده است. این تهدید در حالت کلی و به شکل مبارزه با گروههای تندرو اسلام گرا و بنیادگرای افراطی، دو کشور را به سمت توسعه مناسبات امنیتی سوق داده است.

2 ـ ایجاد پایگاه نفوذ اسرائیل در آسیای مرکزی:

استفاده از فضای سرزمینی قزاقستان برای کنترل و جمع آوری اطلاعات فرصت مناسبی در اختیار اسرائیل قرار می دهد تا دایره نفوذ امنیتی خود را در کشورهای اسلامی گسترش دهد وسعت سرزمین قزاقستان به اسرائیل این فرصت را می دهد که به راحتی در هر گوشه از این سرزمین، پایگاههای جاسوسی و جمع آوری اطلاعات خویش را دایر کند.

همکاری مشترک اسرائیل ـ قزاقستان در زمینه علوم کیهانی، یکی دیگر از فرصتهای طرفین در حوزه علوم و تکنولوژی است. در این رابطه می توان به مشارکت طرفین برای پرتاب یکی میکروماهواره اسرائیلی از پایگاه (پرتاب ماهواره) بایکانور اشاره کرد. ماهواره ای که به گفته منابع اسرائیلی با هدف اکتشاف، نقشه برداری و ارتباطات دور به فضا پرتاب خواهد شد.

پایگاه بایکانور، 50 سال پیش و در خلال جنگ سرد، توسط اتحاد جماهیر شوروی در قزاقستان احداث شد. هدف اولیه این پایگاه، پرتاب موشکهایبالستیک بود، اما به تدریج انجام پروژه های فضایی نیز در دستور کاری آن قرار گرفت.

تاکنون 2450 پرتاب فضایی از پایگاه بایکانور صورت گرفته که از این تعداد 1380 پرتاب موفقیت آمیز با مقاصد نظامی، علمی و اجتماعی ـ اقتصادی در مدار قرار گرفته اند. بایکانور از اهمیت حیاتی برای روسیه برخوردار است، زیرا نزدیکی آن به مدار استوا (در مقایسه با پایگاههای فضایی مستقر در روسیه) صرفه جویی چشمگیری را در مصرف سوخت به دنبال دارد. به همین منظور روسیه براساس قراردادی که تا سال 2050 معتبر است، سالانه مبلغ 115 میلیون دلار جهت بهره مندی از امکانات بایکانور به قزاقستان پرداخت می کند.

بسیاری از کشورهای جهان نیز از امکانات پایگاه بایکانور برای انتقال سرنشینان ایستگاه بین المللی، شاتلها و موشکهای راهبردی استفاده می کنند.

3 ـ فرصتهای امنیتی قزاقستان:

فاکتور وسعت سرزمین، برای قزاقستان نیز رویکردهای امنیتی را به دنبال داشته است. این کشور بعد از روسیه، پهناورترین جمهوری اتحاد جماهیر شوروی سابق و نهمین کشور وسیع جهان است. از این رو، تأمین امنیت در چارچوب مرزهای داخلی و سرحدات این کشور، نیازمند بسط و گسترش همکاریهای نظامی و امنیتی آن با دیگر کشورهاست. آمریکا و در کنار آن اسرائیل گزینه های مناسبی اند که قزاقستان می تواند با اتکاء بر همکاریهای آنها ساختار فرماندهی نیروهای مسلح خویش را با بهره گیری از متدهای جدید آموزشی تغییر داده و امنیت مرزهای پهناور خویش را تضمین کند.

در تحلیل روابط دوجانبه تل آویو ـ آلماتی به لحاظ امنیتی ـ نظامی، عناصر زیر نقش آفرینی می کنند:

"تروریسم و تهدید منبعث از آن"، "بنیادگرایی اسلامی"، "عنصر وسعت خاک سرزمینی قزاقستان"، که از یک سو برای اسرائیل سودآور بوده و عرصه نفوذ اطلاعاتی این کشور را در دیگر کشورها توسعه می دهد و از سوی دیگر این فرصت را در اختیار قزاقستان قرار می دهد تا از دانش و فناوری امنیتی و نظامی اسرائیل برای: تقویت ساختار فرماندهی نظامی خویش و دستیابی به تکنولوژی روزآمد و مدرن، استفاده کند.

از منظر اقتصادی نیز عناصری چون "فرصتهای سرمایه گذاری در قزاقستان"، "دستیابی به بازار پرجمعیت مصرف کننده" و "مشارکت در پروژه های کشاورزی" مناسبات دو کشور را در سطح اقتصادی توسعه داده است.

و بالاخره یهودیان ساکن قزاقستان و تمایل برای تشویق آنها به اسکان در اسرائیل و استفاده از فرصتهای موجود در این رابطه، جاذبه دیگری را در توسعه مناسبات دوجانبه اسرائیل ـ قزاقستان ایجاد کرده است.