تیتو، طرحها

ژوزف بروز تیتو رئیس جمهوری فدرال یوگسلاوی یکی از بزرگترین مخالفان تجاوز اسرائیل به کشورهای عربی در ژوئن 1967 (نک: جنگ 1967) بود. وی بارها رفتار تجاوزگرانه اسرائیل را محکوم کرد، و کوششهای چشمگیری برای برقراری صلح در خاورمیانه انجام داد (نک: یوگسلاوی). در ماه اوت 1967 از کشورهای مصر و سوریه و عراق بازدید کرد. پس از این مسافرتها نامه هایی به چند تن از رؤای کشورها (خانم اندیرا گاندی، ژنرال شارلدوگل، لیندن جانسون رئیس جمهوری آمریکا، هارولد ویلسون نخست وزیر بریتانیا، امپراتور هایلا سلاسی و پادگورنی رئیس شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی. ـ 41) و همچنین اوتانت دبیرکل سازمان ملل متحد فرستاد.

در تاریخ 18/9/1967 وزیر خارجه یوگسلاوی درباره محتوای اصلی نامه ها توضیحاتی داد. آژانسهای خبری جهان و روزنامه ها نیز اعلام کردند که رئیس جمهور تیتو طی مسافرتش به کشورهای عربی طرح صلحی را به همراه خود برده بود که شامل موارد زیر می بود.

1) عقب نشینی نیروهای اسرائیلی از سرزمینهای عربی که از آغاز جنگ در پنجم ژوئن 1967 اشغال کرده بود. این عقب نشینی با سرپرستی سازمان ملل متحد انجام خواهد گرفت.

2) تا زمانی که یک راه حل پایانی برای مسایل مورد اختلاف پیدا شود، شورای امنیت یا چهار کشور بزرگ، موجودیت و تمامیت مرزهای کشورهای منطقه را به گونه ای که در پنجم ژوئن 1967 بوده تضمین کنند. برای این منظور می توان نیروهای بین المللی را در دو طرف مرزها مستقر کرد.

3) آزادی رفت و آمد همه کشتیها در تنگه های تیران تا زمان صدور حکم از طرف دادگاه عدل بین المللی.

4) کشتیرانی در کانال سوئز به حالتی برمی گردد که قبل از پنجم ژوئن برقرار بود (یعنی همچنان از عبور کشتیهای اسرائیلی جلوگیری می شود).

5) شورای امنیت بین المللی پس از اجرای این مقررات می باید اقداماتی را برای حل سایر مسایل مورد اختلاف و در پیشاپیش آنها مسأله پناهندگانفلسطینی، و مسأله عبور کشتیها از کانال سوئز انجام دهد. این اقدامات با همکاری مستقیم طرفهای مربوط انجام خواهد شد.

اسرائیل پیشنهادها و نظرهای تیتو را رد کرد، و آباابان، وزیر خارجه اش در ضمن رد آنها گفت که "اسرائیل" هرگز به هیچ صورتی به مرزهای قدیمی خود باز نخواهد گشت، زیرا این اقدام را تهدیدی برای امنیت و موجودیت (اسرائیل) می داند. او به عنوان تنها راه حل ممکن پیشنهاد کرد که پیمان صلح روشن و تعهدآوری با کشورهای عربی منعقد شود.

خبرهایی در قاهره نیز منتشر شد و حاکی از آن بود که پرزیدنت عبدالناصر طرح صلح یوگسلاوی را نپذیرفته است. نشریات خارجی (نیوزویک آمریکایی و جویش کرنیکل لندن) نیز اعلام کردند که تیتو در کوشش خود برای قانع کردن و قبولاندن طرح صلح خود به کشورهای عربی که به آنها مسافرت کرده بود، با شکست روبه رو شد. این گزارشها باعث شد که یوگسلاویها وجود طرحی برای صلح را انکار کنند.

به هرحال تیتو پیش از پایان بازدیدهای یاد شده خود چنین اظهارنظر کرده بود: بین ما (بین یوگسلاوی و کشورهای عربی و دوست) درباره اقداماتی که به منظور ایجاد یک راه حل سیاسی برای این بحران (بحران خاورمیانه) لازم است نوعی تفاهم وجود دارد."

در صحنه جهانی نیز عکس العملهای گوناگونی در برابر نظرها و افکار پرزیدنت تیتو پدیدار گشت. گفته شد که بعضی از کشورها مانند فرانسه و اتحاد جماهیر شوروی و هندوستان از طرح صلح تیتو پشتیبانی کردند، در حالی که مقامات آمریکایی وانگلیسی با سردی از آن استقبال نمودند. علت سردی اینان، به گفته خودشان، این بود که در این طرح از اعراب خواسته نشده بود به حالت جنگ میان خود و اسرائیل پایان دهند، و طرح متضمن هیچ گونه اقدام فوری برای تأمین عبور کشتیهای اسرائیلی از کانال سوئز نبود. نیز آن که اسرائیلیها با استقرار ناظران سازمان ملل متحد در زمینهای خود موافقت ندارند، و بالاخره این که این مقامات عقب نشینی (اسرائیل) از بیت المقدس عربی را عملی نمی دانستند.

همه اینها نشان می دهد که رئیس جمهور تیتو عملاً پیشنهادی را برای صلح مطرح کرده بود، یا حداقل نقطه نظرهای مشخصی را برای ایجاد یک راه حل در ارتباط با کشمکشهای اعراب و اسرائیلیها ارایه کرده بود. اما عدم موافقت دوستان عرب با این طرح، محافل رسمی بلگراد را واداشت تا این مسأله را انکار نمایند زیرا احتمال می رفت که پی آمدهایی به زیان روابط دوستانه اعراب و یوگسلاویها داشته باشد.

در اوایل سال 1968 رئیس جمهور تیتو پس از آن که با ناحوم گلدمان رئیس سازمان جهانی صهیونیسم و رئیس کنگره صهیونیستی دیدار کرد و پس از آن که از مجموعه ای از کشورهای آفریقایی و آسیایی بازدید نمود از جمله مصر که در آنجا با پرزیدنت جمال عبدالناصر ملاقات کرد و مذاکراتی درباره مسأله خاورمیانه انجام داد، بار دیگر پیشنهادهای جدیدی را برای حل مسأله خاورمیانه مطرح کرد. در تاریخ 8/2/1968 خبرهایی از بلگراد دریافت شد حاکی از این که رئیس جمهور تیتو موافقت رئیس جمهور مصر و برخی دیگر از سران جهان سوم را نسبت به طرحی برای حل بحران منطقه به دستآورده است.

رئیس جمهور یوگسلاوی خود در کنفرانسی که در تاریخ 7/2/1968 درباره محتوای این طرح برگزار کرد توضیحاتی داد. مهم ترین نقطه نظرهای وی را می توان به شکل زیر عنوان کرد:

1) کلید حل مسأله خاورمیانه در دست ایالات متحده است. این مسأله را نمی توان حل کرد مگر آن که نیروهای اسرائیلی از مناطق اشغالی عقب نشینی کنند. بعید به نظر می رسد اگر ایالات متحده از اسرائیل بخواهد که با کشورهای عربی درباره راه حلی که رضایت هر دو طرف را جلب کند و به زیان کشورهای عربی نیز نباشد، توافق کند، این کشور مخالفت و سرپیچی نماید.

2) نیروهای اسرائیلی، به شرط آن که بلافاصله پایان وضعیت جنگی میان دو طرف اعلام شود، مذاکرات شروع گردد و توافق برای عبور کشتیهای اسرائیلی از خلیج عقبه انجام گیرد، باید از تمام سرزمینهای اشغالی خارج شوند. پس از آن می توان به تدریج راه حلی برای مشکل پناهندگان فلسطینی و همچنین مسأله کشتی رانی در کانال سوئز، پیدا کرد.

3) ایجاد مناطق خالی از اسلحه در اطراف مرزهای کشورهای عربی و اسرائیل.

رئیس جمهور تیتو این بار پپش از آن که قاهره را ترک کند، اسرائیل را به سبب آن که سر راه حل سیاسی مسأله موانعی گذاشته بود محکوم نمود، و از کشورهای عربی به خاطر آمادگیشان برای پذیرش موجودیت اسرائیل و قبول یک راه حل سیاسی که متضمن عقب نشینی کامل نیروهای اسرائیلی از همه سرزمینهای عربی و اقرار آن کشور به حقوق پناهندگان فلسطینی باشد، ستایش کرد.

اسرائیل این پیشنهاد مجدد یوگسلاوی را نیز رد کرد و همچنان برای انجام مذاکرات مستقیم میان اسرائیل و کشورهای عربی پافشاری می کرد.

ظاهرا خود پرزیدنت عبدالناصر نیز به بیهودگی امید بستن به طرح تیتو واقف شد و به نتیجه رسید که با موضع گیری سخت گیرانه اسرائیل و هم دستانش امیدی به آن نمی رود، بنابراین در ماه ژوئیه 1968 و در مدت بازدید رئیس جمهور مصر از بلگراد، سفارت جمهوری عربی متحد (مصر) در آن شهر اعلام کرد که مطلب انتشار یافته در روزنامه "بوربا" درباره طرح پنج ماده ای برای حل مسأله خاورمیانه، صحت ندارد. به هرحال این طرح یوگسلاوی همانند طرحهای پیشین برای ایجاد یک راه حل سیاسی در برابر موضع گیری سرسختانه اسرائیل که از پشتیبانی ایالات متحده آمریکا و دیگر قدرتها، بهره می گرفت، به مرگ حتمی محکوم شد.

مآخذ:

1. قاضی، لیلی سلیم: تقریر حول مشاریع التسویات السلمیة للنزاع العربی الاسرائیلی 1972ـ1948، مجله شؤن فلسطینیة، شماره 22 خریران بیروت 1973.
2. عبدالهادی، مهدی: المسألة الفلسطینیة و مشاریع الحلول السیاسیة 1974ـ1934، بیروت 1970.