سازمان جهانی صهیونیستها و آژانس یهودیان

قالب اولیه ساختار سازمانی برای روابط بین صهیونیست، و گروه های غیرصهیونیستی در آمریکا با پیدایش سازمان جهانی صهیونیست، و آژانس یهودیان و به ترتیب توسط آنان تهیه گردید. سازمان جهانی صهیونیست، طبق ماده 4 کلمه قیمومیت مجمع ملل برای فلسطین به عنوان تشکیلات و ارگانی مستقل و به وجود آمده از ملت یهود به رسمیت شناخته شد. علاوه بر این در ماده 4 تصریح شده از تأسیس سازمانی که نه تنها اعضاء صهیونیست، بلکه یهودیانی را که علاقه مند به ساختن کشوری هستند دربرگیرد و در هر زمانی استقبال نموده و آن را به رسمیت خواهد شناخت.

در 1919 سازمان جهانی صهیونیست، تبدیل به همان ارگانی گردید که در ماده 4 تصریح گردیده بود و در 1929 آژانس یهودیان به سازمان و تشکیلاتی تبدیل گردید که برای شرکت غیرصهیونیست ها نیز مورد قبول قرار گرفت. در توافقنامه 1929 تصریح گردیده که پنجاه درصد نمایندگان آژانس یهودیان از طرف سازمان جهانی صهیونیست ها انتخاب شوند و پنجاه درصد بقیه منتخبین جوامع محلی یهودیان و شخصیت های غیرصهیونیست باشند. در دهه 1930 کاملاً روشن گردید که ترتیب مورد توافق به نحوی که طراحان اصلی آن در نظر داشتند، اجرا نمی گردد. چرا که در حقیقت سازمان جهانی صهیونیست ها نه تنها 50 درصد سهم خود از نمایندگان آژانس را انتخاب می نمود بلکه در تمام شهرهای آمریکا که غیرصهیونیست ها حوزه انتخاباتی و تشکیلاتی نداشتند همگی نمایندگان منتخب سازمان جهانیصهیونیست ها بودند.

علاوه بر این غیرصهیونیست ها به سبب نداشتن ارگانی مرکزی که فعالیت های آنان را هماهنگ کند همواره در مقابله با نمایندگان کاملاً سازمان داده شده سازمان جهانی صهیونیست ها در موضع ضعف قرار داشتند. در نتیجه آژانس یهودیان که رسما عنوان "سازمان خواهر" را برای سازمان جهانی صهیونیست ها داشت تبدیل به "بازوی عملیاتی" آن گردید در سال 1944 آژانس یهودیان دفتری را در شهر نیویورک به نمایندگی خود باز کرد و 5 سال بعد همین دفتر به عنوان شرکتی کامل به نام آژانس یهودیان در نیویورک به ثبت رسید و در دادگستری آمریکا نیز به عنوان نمایندگی سازمانی که مرکز آن در اورشلیم است ثبت گردید و شروع به فعالیت کرد.

در سال 1952 کنیست (مجلس) اسرائیل قانونی را گذرانده که به موجب آن سازمان جهانی صهیونیست ها و آژانس یهودیان به عنوان سازمانی قانونی و معاف از مالیات شناخته شده و چگونگی روابط آن با دولت اسرائیل مشخص و طی همین قانون اعلام گردید. بدین ترتیب عملاً قانون 1952 و به دنبال آن پیمان سال 1954، سازمان جهانی صهیونیست ها و بازوی عملیاتی آن یعنی آژانس یهودیان را به عنوان مؤسه ای صهیونیستی، قلمرویی کاملاً وسیع به وجود آوردند. براساس پیمان سال 1954 وظایف این مؤسه عبارتست از:

ایجاد سازمانی برای مهاجرین یهودی در خارج و انتقال آنها و اموال شان به اسرائیل، شرکت در امر جذب مهاجرین در اسرائیل، پرداختن به امور مهاجرت جوانان، اسکان دادن مناطق کشاورزی در اسرائیل، تهیه زمین و اصلاح و آب یابی آن به کمک مؤسات صهیونیستی نظیر کرن کی متس Keren Kayemeth (نک: کرن کیمتس)Keren Hagesod (نک: کرن هایسود) و شرکت در تأسیس مؤسساتتجاری و توسعه و گسترش فعالیت های اقتصادی، تشویق به سرمایه گذاری های بزرگ بخش خصوصی، کمک به امور فرهنگی و مؤسات آموزش عالی در اسرائیل، ایجاد و تحرک منابع مالی برای روابط امور مالی این نوع فعالیت ها و بالاخره هماهنگ کردن فعالیت مؤسات یهودی در اسرائیل و سازمان دادن به آنها در محدوده های تعیین شده با کمک های مالی دولت و مردم.

در سال 1959 نام شرکت آژانس یهودیان به شرکت آژانس یهودیان برای اسرائیل تغییر یافت (نک: آژانس یهودیان برای اسرائیل) و یک سال بعد این نام توسط مقامات رسمی آژانس به رسمیت شناخته شد. این تغییر نام به دو جهت انجام گرفت.

1 ـ از مردمی که به جمع آوری کمک های مالی می پردازند و مشکلاتی که عملاً در این زمینه وجود دارد تصویر گویاتری داده شود، 2 ـ شرایط سازمان مالیات ها و درآمدهای داخلی آمریکا، تأمین شده و از معافیت مالیاتی برخوردار گردید. به جهت همین تغییر نام و شناسایی مقامات مسئول آژانس یهودیان برای اسرائیل بالغو جنبه نماینده یک سازمان خارجی بودن، مشمول معافیت از مالیات گردید و شعبه ای به نام بخش آمریکایی آژانس یهودیان در نیویورک تأسیس کرد و این سازمان جدیدالتأسیس به عنوان نماینده خارجی آژانس یهودیان در اورشلیم به ثبت رسید.

در این مرحله فعالیت های شرکت آژانس یهودیان برای اسرائیل می بایست منحصر به اداره امور هزینه هایی باشد که سازمان تقاضای یهودیان صرف اسرائیل کرد ولی همان طور که کمیته تحقیق فولبرایت (Fulbright) در سال 1963 روشن کرد که حقیقت موضوع فراتر از آنچه که می باید باشد، بوده و این آژانس به کمک شورای صهیونیست های آمریکایی و طبق رهنمودهای سازمان جهانی صهیونیست ها وآژانس یهودیان در اورشلیم، به روشهای مختلف، مبالغ زیادی را در آمریکا توزیع کرده بود.

با توجه به نتایج حاصل از گزارش های کمیته تحقیق فولبرایت، دادگستری آمریکا قانون 1938 هیئت های نمایندگی خارجی را اصلاح نمود و شورای صهیونیست های آمریکا از فعالیت منع گردید. به دنبال این واقعه در 1969 دادگستری آمریکا بخش آمریکایی آژانس یهودیان را مجبور کرد که متن پیمان 1954 را به عنوان سندی لازم به قسمت ثبت نمایندگی های خارجی ارسال کند.

با تغییر روزافزون آژانس یهودیان به بازویی برای کشور اسرائیل و محدود شدن نقش سایر جوامع یهودی تنها به جمع آوری کمک های مالی و ابهامی که در وضع آژانس یهودیان به وجود آمده بود موجب شد تا برای فرار از مالیات، تحت پوشش سازمان تقاضای یهودیان متحد از معافیت مالیاتی استفاده کند. این ابهام در موقعیت آژانس یهودیان درست زمانی رخ داد که یهودیان آمریکا بعد از جنگ 1967 برای جمع آوری کمک های مالی به اسرائیل شروع به فعالیت وسیع تری کرده و با حمایت همه جانبه از اسرائیل، مبالغ زیادی جمع آوری کردند.

در این مرحله اعضا غیرصهیونیست آژانس یهودیان اختیارات بیشتری را برای یهودیان ساکن سایر مناطق، در جریانات تصمیم گیری آژانس درخواست کرد. اولین قدمی که برای رفع این دو مشکل برداشته شد بستن قرارداد جدیدی در سال 1971 بود، طرفین قرار عبارتند از: سازمان جهانی صهیونیست ها و سازمان تقاضای اسرائیلیان متحد به نمایندگی لوئیس پین کاس (louis pincus) رئیس هیئت اجرایی آژانس یهودیان و بنیاد خیریه "کرن هی سود" به نمایندگی از طرف تمام سازمان ها و ارگان هایی که در جهان کار جمع آوری کمک های مالی را به عهده دارند. (نماینده این سازمان شخصی به نامماکس فیشر (Max Fisher) بود. که ضمن ریاست سازمان تقاضای اسرائیلیان متحد، مشاور رئیس جمهور سابق آمریکا ریچارد نیکسون در امور یهودیان بود).

یکی از نتایج بزرگ و مهم این تجدید سازمان که در قرارداد جدید فرموله شد جدایی وظایف و عملیات آژانس یهودیان از سازمان جهانی صهیونیست هاست. (حداقل بر روی کاغذ) البته این جدایی بدان جهت انجام گرفت که موقعیت معاف از مالیات وجوه جمع آوری شده سازمان تقاضای یهودیان متحد حفظ شود و انتقال وجوه به سازمان تقاضای اسرائیلیان متحد و از آن به آژانس یهودیان ادامه یابد.

طبق این قرارداد کلیه عملیات، وظایف و برنامه های آژانس و هر نوع فعالیت دیگری که موجب اهدا کمک های مردمی می شود باید همانند فعالیت ها و وظایفی باشد که یک سازمان غیرانتفاعی و معاف از مالیات، انجام می دهد. این وظایف عبارتند از: "مسئله مهاجرت و جذب مهاجرین، کمک و حمایت از فعالیت های فرهنگی، فعالیت های خاص جوانان، جذب افراد و تشویق آنان به سکونت در مناطق خاص کشاورزی، و بالاخره تأمین مسکن برای مهاجران."

قرارداد جدید در مورد سازمان جهانی صهیونیست ها نیز تصریح دارد که این سازمان و مؤسسات وابسته به آن "جنبش صهیونیستی" به فعالیت هایش در جهت تحقق اهداف و برنامه های صهیونیسم جهانی ادامه خواهد داد. ضمنا در قرارداد جدید اشاره شده که وظایف و فعالیت های این سازمان همان وظایفی است که در قانون تعیین وضعیت و پیمان 1954 آمده است.

در سال 1971 سازمان جهانی صهیونیست ها انجام وظایف بیشتری را به عهده گرفت، این وظایفکه از طرف ملل آزاد جهان به آن محول گردید عبارتند از: اداره امور فرهنگی و آموزش یهودیان سایر مناطق، انجام خدمات اطلاعاتی، سازمان دادن و عضوگیری برای سازمان جوانان پیشگام یهودی و بالاخره روابط امور صندوق ملی یهودیان.

تغییر دیگری که این قرارداد جدید به وجود آورد، برقراری مجدد سیستم برابری در انتخاب نماینده ها بود تا تضمینی باشد برای غیرصهیونیست ها که آنها نیز به نحوی منصفانه از طرف نماینده های خود معرفی خواهند گردید. براساس این توافق پنجاه درصد نمایندگان غیرصهیونیست آژانس یهودیان توسط سازمان هایسود انتخاب می گردند (در آمریکا این انتخاب توسط سازمان تقاضای اسرائیلیان متحد که شعبه آمریکایی سازمان هایسود است انجام می گیرد.)

بدین ترتیب همراه با سازمان یافتن غیرصهیونیست ها به همان نسبت نیز نفوذ سیاسی کسب کرد.

از سال 1971 تشخیص جدایی واقعی بین سازمان جهانی صهیونیست ها و آژانس یهودیان کاری بس مشکل است، چرا که هیئت های اجرایی این دو سازمان جهانی، رئیس مشترکی دارند.

از سال 1977 لئون آریه دالزین (Leon Arieh Dulzin)در اورشلیم این پست را عهده دار شد. در آمریکا هر دو سازمان دفترهای مشترکی دارند و تعدادی از افراد، عضویت چندین هیئت مدیره را به عهده دارند و مدیرکل ادارات هر دو سازمان و همین طور خزانه دار آنها یک نفر است. علاوه بر این، تمام شعب هر دو سازمان ها از چاپخانه و سازمان چاپ مشترکی استفاده می کنند. اصالت جدایی بخش آمریکایی هر دو سازمان زمانی که خانم برنایس استن نن بام (Bernice Stannenbaum) ضمن ریاست بخش آمریکایی سازمان جهانیصهیونیست ها، ریاست آژانس یهودیان بخش آمریکایی را به عهده گرفت، بار دیگر مورد سؤال قرار گرفت.

اضافه بر این، بخش های بزرگی مثل مهاجرت، جذب و اسکان کشاورزی هر کدام دارای دو رئیس هستند، یکی از آنان منتخب سازمان جهانی صهیونیست ها و دیگری منتخب آژانس یهودیان است و هر دو سازمان برای کارکنان خود یک اتحادیه دارند. به هر حال علی رغم قرارداد 1971، احزاب سیاسی اسرائیل موارد عدم تمایل خود را به برداشتن کنترل از روی چنین نمایندگی، که منابع مالی عظیمی دارد نشان داده اند.

در فوریه 1981 هیئت مدیره آژانس یهودیان کنفرانسی در شهر کاساریا در اسرائیل تشکیل داد تا فعالیت ده ساله آژانس را پس از تشکیل مجدد آن بررسی کند و در ضمن نتایج حاصل از مشارکت را در آن، مورد تحقیق قرار دهد. در این کنفرانس سه موضوع به بحث گذاشته شد که عبارتند از:

1 ـ آیا پذیرش اتحاد یهودیان مستلزم پذیرش مرکزیت و اولویت اسرائیل است؟

2 ـ پس از گذشت ده سال از تشکیل مجدد آژانس و قبول اهمیت اسرائیل، آیا آژانس آنچه را که می بایست انجام دهد انجام می دهد (یا به آنچه می پردازیم که همواره پرداخته ایم؟)

3 ـ شما (اعضای هیئت مدیره) چه تصویری از آژانس یهودیان دارید؟ و ما به عنوان اعضا هیئت مدیره چه می توانیم انجام دهیم که موجب تقویت آژانس گردد؟

نتایج کنفرانس کاساریا که به نام جریان کاساریا نیز معروف است، نشان داد که اگرچه هنوز اختلاف ایدئولوژیکی بین صهیونیست ها و غیرصهیونیست ها وجود دارد ولی این اختلافات چندان مهم نبوده و اهمیت آنان در چنان سطحی نیست که حقیقتا اثریبگذارند.

به هرحال نقطه نظرهای غیرصهیونیست ها بیشتر جنبه عملی داشته و مایل بودند که یهودیان ساکن سایر نقاط جهان به فعالیت بیشتر تشویق گردند و در عین حال کمتر با سازمان جهانی صهیونیست ها همفکری شود. آنها معتقد بودند که انتخاب چنین جنبه ای و تمرکز بر آن، کارایی و اثر آژانس یهودیان را خواهد افزود.

با وجود این صهیونیست ها موفق شدند تا با در فشار گذاشتن غیرصهیونیست ها تأیید آنان را نسبت به نام اورشلیم بگیرند اما این تأیید گرفته به نحوی صورت گرفت که یکی از شرکت کنندگان به نام الکساندر شنیدر، خاخام و رئیس اتحادیه مجامع عبری آمریکاییان چنین توصیف می کند: "این تأیید را نمی توان یک پیروزی ایدئولوژیکی برای صهیونیست ها دانست زیرا که این تأیید بیشتر جنبه رعایت احترام داشت تا قبول تعهدی جدید".

در نهایت مدیر برنامه های کنفرانس نتایج حاصل از گردهمایی را چنین خلاصه می کند،... خیر و صلاح و سرنوشت کشور یهودیان موضوعی است مربوط به همه یهودیان اعم از آنان که در اسرائیل زندگی می کنند و یا در نقاط دیگر جهان، رفاه و سرنوشت ملت یهود هم مورد علاقه همه یهودیان است، چه آنها که در اسرائیل زندگی می کنند و چه آنها که در خارج و بالاخره اینکه رفاه و سرنوشت اسرائیل و ملت یهود، هر دو یکی است".

در ژوئن 1983 شورای عمومی صهیونیست ها حمایت از جریان کاساریا را به اتفاق آرا تصویب کرد (در حقیقت این حمایت نوعی معامله متقابل با غیرصهیونیست ها کرده و برنامه اورشلیم را تأیید کرده بودند)، نظر فدراسیون جهانی صهیونیست های متحد در مورد این وقایع چنین است:

تصمیمی که اتخاذ گردید از یک طرفصهیونیستی کردن آژانس یهودیان است و از طرف دیگر تا حدودی غیرسیاسی نمودن سازمان جهانی صهیونیست ها، هر چند که پوشیده نیست، بعضی از گروه ها در سازمان جهانی صهیونیست ها وحشت دارند که مبادا ایدئولوژی های صهیونیستی توسط کسانی که خود را غیرصهیونیستی می نامند فرو ریزد، (مقصود یهودیان آمریکایی طرفدار اسرائیل است.) و از نفوذ این گروه ها یا احزاب در سازمان جهانی صهیونیست ها کاسته شود هر چند که امروزه کاملاً روشن گردیده که غیرصهیونیست ها و به عبارتی دیگر جمع آوری کنندگان کمک های مالی در آژانس یهودیان علاقمندند.

علاوه بر فعالیت سنتی خود، یعنی جمع آوری کمک ها، برنامه های صهیونیست ها را پذیرفته و در زمینه های دیگر نظیر امور فرهنگی و آموزش یهودی فعالیت کنند.

در حال حاضر بیش از یک سوم اعضای سازمان جهانی صهیونیست ها اسرائیلی اند که یا نماینده احزاب سیاسی و یا نماینده گروه های صهیونیستی می باشند، و 62 درصد بقیه نمایندگانی از سازمان های صهیونیستی در آمریکا و یا از کشورهای دیگر هستند. این نمایندگان نیز یا متحد احزاب سیاسی اسرائیل هستند و یا تمایلات حزبی و سیاسی دارند، صهیونیست های آمریکایی همانند همکاران و همفکران اسرائیلی شان در مباحثی که در کنگره صهیونیست ها هر چهار سال یک بار تشکیل می شود، فعالانه شرکت می کنند.

در کل اکثر خطوط براساس اتحاد ایدئولوژیکی و سیاسی قرار دارند و با تضادهای هویتی بین یهودیان اسرائیل و سایر نقاط جهان مخالف هستند. البته در مواردی بسیار نادر، گروه های غیرصهیونیستی مربوط به اقلیت ها، مخالفت هایی اظهار داشته اند.

نمایندگان آژانس یهودیان در حال حاضر به طورتساوی بین منتخبین سازمان جهانی صهیونیست ها و منتخبین سازمان تقاضای اسرائیلیان متحد تقسیم گردیده است. نمایندگان سازمان جهانی صهیونیست ها در این آژانس در واقع نمایندگان احزاب سیاسی و یا گروه های صهیونیستی اسرائیل هستند و نمایندگان تقاضای اسرائیلیان متحد بیشتر منتخبین یهودیان ساکن در نقاط دیگر جهان، در هر جای این ترکیب نیز نوعی مشارکت بین صهیونیست ها و صهیونیست های جدید است که جمع آوری کمک های مالی را به عهده دارند.

خلاصه آنکه آژانس یهودیان دریافت کننده عمده وجوهی است که توسط یهودیان آمریکا همه ساله جمع آوری شده و سپس تماما به اسرائیل تخصیص داده می شود، از نقطه نظر وظایف اهم فعالیت های آژانس در همان جمع آوری امکانات و کمک های مالی و سرپرستی فعالیت هایی که در زمینه های: مهاجرت، جذب، اسکان کشاورزی، آموزش و رفاه و بهداشت انجام می گیرد، خلاصه می شود. با انجام این امور از طرف آژانس یهودیان فعالیت های سیاسی کلاً به سازمان جهانی صهیونیست ها واگذار می شود.

مأخذ:

1. اوبرین، لی: المنظمات الیهودیة الامریکیة و نشاطات ها فی دعم اسرائیل، مؤسسة الدراسات الفلسطینیة، بیروت 1986.