بهداشت و درمان در اسرائیل

رژیم اسرائیل علاوه بر این که هویت خود به عنوان یک دولت مدرن را از کشورهای غربی کسب کرده، سیستم بهداشتی پیشرفته خود را نیز از رهگذر کمکهای مالی و خدماتی کشورهایی نظیر انگلیس و آمریکا و جوامع یهودیان دیاسپورای ساکن کشورهای غربی فراهم ساخته است، به طوری که اکنون رژیم مذکور واجد پیشرفته ترین خدمات بهداشتی است، اما مشکلاتی نظیر فقر و نابسامانی اجتماعی و وضعیت اشغالی این منطقه، خود زمینه ساز بیماریها و معضلاتی شده است که این سیستم پیشرفته از رفع آنها ناتوان است.

سیطره تصمیمهای سیاسی بر سیاستهای درمانی و نحوه ارائه خدمات بهداشتی نیز از معضلات چنین جامعه ای است که در آن عربها از کمترین امکانات بهداشتی و معیشتی برخوردارند و خود اسرائیلیها نیز علی رغم پرداخت حق بیمه، در هنگام ابتلا به بیماریهایی نظیر سرطان از حمایت اداره بیمه برخوردار نیستند.

الف ـ تاریخچه مسائل بهداشتی در اسرائیل:

سابقه ایجاد زیرساختهای بهداشت و درمان در اسرائیل را می توان در دو مقطع بررسی و ارزیابی کرد. مقطع نخست سالهای پیش از تأسیس رژیم صهیونیستی را دربرگرفته و مجموعه تأسیسات بهداشتی موجود در این مقطع به تأسیسات بهداشتی یهودیان در فلسطین مربوط می شود.

سیستم خدمات بهداشتی در این دوره واجدامکانات و تسهیلات پیشرفته ای است که البته سابقه ایجاد آن به قرن 19 بازمی گردد، یعنی زمانی که بیماریهای مهلکی نظیر مالاریا، اسهال خونی، تیفوس و تراخم در فلسطین شیوع پیدا کرده و به حالت اپیدمی درآمده بود. در آن زمان برای فراهم کردن امکانات پزشکی و حفاظت یهودیان از این بیماریها، تعدادی کلینیک پزشکی توسط انجمنهای یهودی اروپایی در شهر قدس تأسیس شد. این کلینیکهای پزشکی، خدمات بهداشتی را برای آن دسته از افرادی که قادر به پرداخت هزینه ها نبوده یا در شرایط بحرانی به سر می بردند فراهم می کردند.

به مرور زمان این کلینیکها به بیمارستانهای بزرگ تبدیل شدند که از این میان می توان به بیمارستان Bikur Holim(تأسیس سال 1863 م.) ماگاو لاداچ (Magav Ladach)(1988 م.) و Shaare Zedak(1902 م.) اشاره کرد که در حال حاضر نیز با مدرن ترین تجهیزات پزشکی خدمات رسانی می کنند.

بخش دوم تأسیسات بهداشتی اسرائیل، به سالهای پس از اشغال فلسطین و تأسیس غاصبانه این رژیم بازمی گردد؛ تأسیساتی که در کنار مراکز بهداشتی دسته نخست، برای ارتقای خدمات بهداشتی و پزشکی، احداث و راه اندازی شدند، زیرا با گذشت زمان، بر اثر انتقال هزاران یهودی از کشورهای مختلف به اسرائیل، این سیستم پیشرفته و کارآمد با مشکلاتی مواجه شد و با افزایش جمعیت، متقاضیان خدمات درمانی و بهداشتی نیز به همان میزان فزونی گرفت و این امر خود انگیزه ای برای طراحی برنامه ای در جهت تربیت و آموزش پزشکان جدید و روزآمد کردن و توسعه بخشیدن به سیستم بهداشتی موجود شد.

ب ـ ساختار نظام پزشکی و بهداشتی در اسرائیل:

پاسخگویی به مسائل بهداشتی و درمانی برعهده وزارت بهداشت است که تحقق و نظارت بر قوانین بهداشتی را برعهده دارد، کنترل شاخصهای بهداشتی، حفظ کیفیت مواد غذایی و داروها، تأیید مدارک پرنسل پزشکی، ترویج تحقیقات پزشکی، ارزیابی خدمات بهداشتی، نظارت و برنامه ریزی برای بیمارستانها و... برعهده این وزارتخانه است.

1 ـ پرسنل بهداشتی:

در اسرائیل تقریبا 27 هزار پزشک، در بیمارستانها و کلینیکهای خصوصی فعالیت می کنند (هر 250 نفر یک پزشک) و تعداد پرستارهای به ثبت رسیده نیز 47 هزار نفر است.

آموزش و تربیت متخصصان و کارشناسان پزشکی علاوه بر دانشگاهها در مراکز آموزشی زیر انجام می گیرد؛ چهار مرکز آموزشی پزشکی، دو مرکز آموزشی دندانپزشکی، یک مؤسسه دارویی (فارماکولوژی) و 20 مرکز آموزشی برای پرستاران که مدرک آکادمیک صادر می کنند.

درسهایی نیز برای آموزش و تربیت فیزیوتراپ، متخصصین تغذیه، آموزش تکنیکهای استفاده از اشعه X در برخی از مراکز مربوطه ارائه می شوند.

2 ـ بیمه خدمات درمانی:

بیمه خدمات درمانی موجبات فراهم آمدن خدمات استاندارد پزشکی برای شهروندان اسرائیلی را فراهم می آورد و ارائه خدماتی چون تقبل بخشی از هزینه درمان و داروی افراد و بستری کردن بیماران رابرعهده دارد.

منبع اصلی تأمین بودجه بیمه، از محل 8/4% حق بیمه ای است که از درآمد افراد برداشته می شود. این بودجه توسط مؤسسه بیمه ملی جمع آوری و با حق بیمه پرداختی توسط کارفرمایان جمع می شود.

خدمات بهداشتی اسرائیل در چهار گروه خصوصی، عمومی، دولتی و محلی متمرکز شده که وظیفه سازماندهی همه این گروهها برعهده وزارت بهداشت است.

3 ـ وزارت بهداشت:

بخش قابل توجهی از خدمات بهداشتی در اسرائیل تحت نظارت وزارت بهداشت و در بخشهای زیر متمرکز شده است:

ـ بیمارستانهای دولتی، و بیمارستانهای مختص مراقبتهای بیماریهای مزمن.

ـ کلینیکهای سرپایی.

ـ خدمات بهداشتی مرتبط با محیط زیست و شیوع بیماریهای مربوطه.

ـ خدمات عمومی نظیر مراقبتهای روزانه یا در منزل و مراقبت از سالمندان.

ـ نظارت بر ساخت دارو.

ـ نظارت بر فرآیند ساخت و توزیع مواد غذایی و رعایت کیفیت بهداشتی آنها.

ـ جلوگیری از خطرات زیست محیطی.

مهمترین بخشهای تحت نظارت وزارت بهداشت عبارتند از:

1 ـ مراکز بهداشتی عمومی:

در کنار ساختار دولتی خدمات بهداشتی، مراکز عمومی به انجام فعالیتهای مشابهی می پردازند.

این گروه شامل بیمارستانهای عمومی نظیر مراکز پزشکی حداسه (Hadssah) ، بیمارستان شاآر زدک (Shaare Zedek) و بیکور هولیم (Bikure Holim) می شود.

اورژانسهایی چون اورژانس دیوید آدوم (David Adom) و مرکز اجتماعی اسرائیل نیز جزء بخش عمومی محسوب می شوند.

مرکز "دیوید آدوم" خود شبکه ای از کمکهای اولیه، برنامه منظم انتقال خون به بیماران کلیوی، بانکهای خون و آمبولانسهای عمومی را شامل می شود. این خدمات عمومی با کمک چهار هزار و 500 داوطلب انجام می شود که عموما دانش آموزان دبیرستانها بوده و در 40 شعبه در سراسر کشور خدمات رسانی می کنند.

2 ـ مراکز بهداشتی و درمانی محلی:

مراکز محلی، به منظور ارائه خدمات پیشگیرانه و درمانهای سرپایی و مراقبت در منزل راه اندازی شده اند که به نوبه خود مشاغل مرتبط زیادی را ایجاد کرده اند.

ج ـ شاخصهای بهداشتی در اسرائیل:

براساس آمارهای ارائه شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، شاخصه های سلامت و بهداشت در اسرائیل عبارتند از:

ـ خدمات مکمل، کمکهای اولیه و اورژانسی.

ـ کلینیکهای خصوصی.

ـ نهادهای درمانی عمومی.

ـ مرکز بهداشتی و درمانی محلی.

وزارت بهداشت وظیفه پاسخگویی نظارت و برنامه ریزی برای تمامی بخشهای این سیستم رابرعهده دارد و برای حمایت از بهداشت عمومی فعالیتهای زیر را انجام می دهد:

ـ برنامه ریزی، هدایت و نظارت بر خدمات بهداشتی در اسرائیل.

ـ ترویج و روزآمد کردن آیین نامه های بهداشتی.

ـ تأمین آتیه پزشکان و پرستاران بیمارستانها.

ـ پیشگیری از بروز بیماریها و آسیبهای جسمانی.

ـ تأیید مدارک پزشکان و پرسنل بیمارستانی.

چنانچه وضعیت فوق را با شاخصه های بهداشتی آمریکا که اسرائیل نیز روابط نزدیکی با آن دارد مقایسه کنیم، نتایج زیر به دست خواهد آمد:

سن امید به زندگی در آمریکا برای مردان برابر 6/74 سال و برای زنان برابر با 8/79 سال و همچنین سن امید به سلامت در آمریکا برای مردان برابر با 3/71 سال و برای زنان برابر با 2/67 سال است.

احتمال مرگ افراد بالغ (15 تا 60 سال) در هر هزار نفر برای مردان آمریکایی 140 نفر و برای زنان 83 نفر است.

نسبت هزینه بهداشت به تولید ناخالص داخلی در آمریکا 9/13 درصد است.

د ـ در معضلات بخش بهداشت و درمان اسرائیل:

1 ـ بیمه خدمات درمانی:

همان طور که در قسمت پیشین در مورد قانون بیمه اسرائیل آورده شد. برطبق قانون مذکور تمامی افراد مقیم اسرائیل به طور بالقوه از حق بیمه شدن برخوردارند، اما خبرها حاکی از عدم اجرای این قانون در عمل است، به طوری که نوزادان اعراب ساکن اسرائیل در عمل از این حق محروم هستند. برای احقاق این حقوق سه گروه حقوق بشر، با تقدیم دادخواستی به دیوان عالی قضایی اسرائیل، از این نهاد حقوقی خواستند که مؤسسه بیمه و تأمین اجتماعی را به پرداخت هزینه های قانونی درمانی و بهداشت در مورد نوزادان عرب مجبور سازد. این سه گروه عبارتند از: پزشکان مدافع حقوق بشر (PHR) ، مرکز حمایت از دفاع از حقوق افراد (CDI) و انجمن حقوق بشر (ACR) .

یک وکیل دعاوی در این زمینه به خبرنگارهاآرتس گفت: "جای تعجب است در حالی که اصول و مقررات بیمه و تأمین اجتماعی بر محور مسائلی چون عدالت، برابری، کمک متقابل و... بنا شده اند، چرا مؤسسه تأمین اجتماعی (NII)حقوق نوزادانی که والدین آنها شهروندان اسرائیل محسوب می شوند را رعایت نکرده و تا پس از اتمام تحقیقات طولانی در مورد وضعیت اقامت والدین نوزاد به دنیا آمده به تأخیر می اندازد.

لازم به ذکر است که تا زمان پایان این تحقیقات که معمولاً چند ماه طول می کشد کودک تازه متولد شده مشمول دریافت هیچ نوع کمک هزینه درمانی نخواهد بود. نکته دیگر این که در مورد هر تولد تازه ای، مجددا تمام تحقیقات دوباره در مورد والدین شروع می شود.

2 ـ خدمات دارویی:

نحوه ارائه خدمات دارویی یکی از مهمترین معضلاتی است که گریبانگیر مردم اسرائیل است و در حالی که آنها در تمام طول عمر خود حق بیمه می پردازند، ولی در زمان ابتلا به یک بیماری صعب العلاج، دولت از پرداخت هزینه داروهای آنها شانه خالی می کند. توجیه دولت برای این کار نبودن نام دارو در فهرست داروهای سبد سلامت وزارت بهداشت است.

3 ـ کمیته سبد سلامت:

اسرائیل تنها کشور توسعه یافته ای است که برای یافتن راهکارهای مناسب اقدام به ایجاد کمیته ای تحت عنوان کمیته سبد سلامت کرده است. البته با گذشت زمان، خود این کمیته به یکی از معضلات عمده در زمینه بهداشتی تبدیل شده است، زیرا تنهاکارکرد آن پیچیده تر شدن بوروکراسی دولتی است که بیماران را مجبور می کند برای دسترسی به داروهای مورد نیاز خود راه طولانی تر و دشوارتری را طی کنند، زیرا با اعمال نفوذی که سیاستمداران در روند فعالیت کمیته مذکور می کنند، تصمیم در مورد میزان سرمایه گذاری در بخش سلامت، نهایتا یک تصمیم سیاسی خواهد بود و این سیاستمدارانند که باید تصمیم بگیرند که بودجه موردنظر را از کجا گرفته و به کدام دارو اختصاص دهند.

همین موضوع موجب بروز مشکلات عدیده ای در جامعه اسرائیل شده است، به طور مثال در سال 2006 میلادی و در دولت جدید، اولمرت رقم پیشنهادی کمیته سبد سلامت را از رقم 466 میلیون شیکل به رقم 310 میلیون شیکل کاهش داد که معنای آن از اولویت خارج شدن داروهای حیاتی عمده ای از فهرست داروهای سبد سلامت است. به گزارش روزنامه جروزالیم پست با این سیاست حدود پنج هزار بیمار قلبی از حق برخورداری از داروهای ضد لخته شدن خون محروم خواهند شد و کمک به بیماران مبتلا به سرطان پروستات، آسم، صرع و کودکانی که از اختلال شدید در زمینه رشد رنج می بردند نیز دیگر جایی در سبد سلامت نخواهد داشت.

چندی پیش نیز بیماران مبتلا به سرطان روده دقیقا به همین دلیل در مقابل کنست تجمع کرده و دست به اعتراض زدند.

در ادامه این اعتراض وزارت بهداشت، بودجه مورد نیاز برای تأمین داروی بیماران مبتلا به سرطان روده را 200 میلیون شیکل در سال دانست، در حالی که منتقدان سیاستهای بهداشتی دولت، میزان این بودجه را تنها 78 میلیون شیکل برآورد می کنند.درواقع توجیه دولت در مقابل این اعتراضها این بوده است که دولت قادر به تأمین بودجه این داروها نیست.

این در حالی است که خزانه کشور اسرائیل به دلیل جهش اقتصادی آن با مشکل نقدینگی مواجه نیست و با اندکی حسن نیت، امکان تدارک شرایط مالی لازم برای تحقق بخش اعظمی از پیشنهادهای کمیته سبد سلامت فراهم خواهد شد.

در سال 2006 میخا لیندن اشتراوس ـ رئیس کل اداره بازرسی کشور ـ در گزارش خود، به مدیریت ضعیف وزارت بهداشت در زمینه تأمین و گسترش تسهیلات پرتودرمانی که طبق نظر متخصصان مؤثرترین شیوه مقابله با تومورهای بدخیم است، اشاره کرد.

4 ـ فقر در جامعه اسرائیل:

مسئله مهم دیگری که ارتباط وثیقی با موضوع بهداشت دارد، میزان فقر در جامعه اسرائیل است. براساس گزارش مؤسسه بیمه ملی (NII) طی سالهای 2000 تا 2005، نیم میلیون اسرائیلی و به عبارت دیگر 100 هزار خانواده، زیر خطر فقر قرار گرفته اند. به این معنا که جمعیت اسرائیل با رشد 8 درصدی خود در این مقطع زمانی شاهد افزایش 45 درصدی تعداد فقرا بوده و تعداد افراد فقیر در اسرائیل از یک میلیون و 88 هزار و 100 نفر در سال 2000 به یک میلیون و 600 هزار نفر در سال 2005 رسیده است.

براساس آخرین گزارش مربوط به فقر نیز 6/23 درصد از کل جمعیت اسرائیل زیر خط فقر زندگی می کنند.

همچنین سیاستهایی که دولت در سالهای اخیر در زمینه کاهش بودجه در بخشهای آموزش،بهداشت، رفاه اجتماعی، وامهای دولتی و... اتخاذ کرد، بیش از پیش موجب افزایش فقر میان کارگران و قشرهای بیکار شدند، به طوری که بنابر گزارش روزنامه هاآرتس هزاران خانواده به دلیل نداشتن بودجه لازم برای پرداخت هزینه رهن یا اجاره، از منازلشان اخراج شدند.

بدیهی است که میان افزایش فقر و کاهش امکان دستیابی به خدمات بهداشتی، ارتباط مستقیمی وجود دارد، به طوری که در اسرائیلی که به برخورداری از علوم پیشرفته پزشکی شهره است، تقریبا 25% مردم باید میان خرید نان و دارو یکی را انتخاب کنند.

مضاف بر این، براساس تحقیقات مؤسسه جی دی سی بروکدال (JDC Brookdal) مرکز اصلی اسرائیل برای تحقیقات کاربردی در مورد خدمات بشری، حدود 22% از خانواده ها وخیم تر است، این بدان معناست که حدود 420 هزار خانواده اسرائیل قادر به خرید غذا برای خود و بچه هایشان نیستند، البته نباید فراموش کرد که تراکم فقر در مناطق عرب نشین به مراتب بیشتر است.

نکته دیگر این که، در حالی که وزارت بهداشت خبر از کاهش مرگ و میر کودکان در اسرائیل می دهد. در سال 2005 مرگ و میر کودکان اسرائیلی 13% و کودکان عرب 6% افزایش پیدا کرد.

5 ـ جدال اسرائیلی ـ فلسطینی:

جدال دایمی اسرائیل با فلسطین و اشغالی بودن محل سکونت شهروندان اسرائیل از جمله عوامل مهمی است که به اسرائیل موقعیتی غیرعادی بخشیده و به طور مستقیم بر مسائل روانی مردم این کشور اثر گذاشته بوده است.

برطبق آمار، مراجعه شهروندان اسرائیلی به روانپزشک نسبت به پیش از بروز انتفاضه (28 سپتامبر 2000) افزایش یافته و تعداد کثیری از مردم به مصرف داروهای آرامبخش و ضدافسردگی روی آورده اند.

عملیات استشهادی فلسطینیان و غیرقابل پیش بینی بودن آنها نیز یکی از عوامل مؤثر بر این موضوع است. اما مهمترین نکته در افزایش افسردگی و شیوع بیماریها در بین مردم اسرائیل جنگ دایمی و بی فرجام با مردم فلسطین است. علاوه بر تحمیل هزینه های جانی و مالی برای اسرائیل، در ازای هر یک نفر که زخمی یا کشته می شود، 10 تا 13 نفر به بیماریهای روانی مبتلا می شوند.

رژیم صهیونیستی به برخورداری از سیستم پیشرفته و توسعه یافته پزشکی و بهداشتی شهرت یافته و به لحاظ میزان امیدواری به زندگی و توزیع خدمات بهداشتی در رده مطلوبی قرار دارد، به طوری که از نظر سن امید به زندگی، در رده دوم و بعد از ژاپن قرار می گیرد اما در عین حال گاهی اخبار منتشر شده در مورد وضعیت بهداشت و درمان مردم این کشور، همخوانی چندانی با رتبه بندی مذکور ندارد.

علاوه بر این، که اسرائیل تنها کشور توسعه یافته ای است که برای یافتن راهکارهای مناسب، اقدام به ایجاد کمیته ای تحت عنوان "سبدسلامت" کرده که این اقدام خود موجب بروز مشکلاتی نیز شده است. به طور مثال در سال 2006 ایهود اولمرت نخست وزیر این رژیم، رقم پیشنهادی "کمیته سبد سلامت" را از 466 میلیون به 310 میلیون شیکل کاهش داد که در عمل به معنای خارج شدن اکثر داروهای حیاتی، از فهرست اولویتهای دارویی سبد سلامت بود.

شایان ذکر است که سطح بهداشتی اقلیت عرب 48 در مقایسه با وضعیت کلی بهداشت در اسرائیل بسیار پایین است، به طوری که کشورهایی همچون کوبا و کاستاریکا از سطح بهداشتی مناسبتری نسبت به شهروندان عرب رژیم صهیونیستی برخوردارند.

مآخذ:

1. بولتن رویداد و گزارش، مؤسسه ندا، شماره مسلسل 339.
2. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل، 3/4/1385، شماره 300.
3. http://www.ahavat-israel.com/eretz/health. php.
4. http://www.jewshvirtul library.org/jsourse/politics/healthmin.html.
5. http://www.who.int/whr/2004/annex/country/is r/en/print.html.
6. www.who.int/whr/2004/annex/country/USA/en.