شامیر، مذاکرات دو جانبه کنفرانس صلح خاورمیانه در دوره نخست وزیری

الف ـ اولین دور مذاکرات دو جانبه:

شروع کار مذاکرات دو جانبه یا به عبارتی مرحله دوم کار کنفرانس منطقه ای صلح خاورمیانه سه روز بعد از آغاز اولین مرحله کنفرانس، در تاریخ 4 نوامبر 1991 و بعد از گذشت 74 سال از وعده بالفور، و 44 سال از اشغال فلسطین توسط اسرائیل و 18 سال از آخرین جنگ اعراب و اسرائیل و 9 سال پس از تجاوز اسرائیل به لبنان و اشغال جنوب این کشور آغاز شد. رویدادی که وقوع آن هرگز طی دهه های گذشته انتظار نمی رفت با نشستن مستقیم اعراب در پشت میز مذاکره با اسرائیل به وقوع پیوست.

علی رغم اینکه گفت وگوها برای دسترسی به یک صلح واقعی! به عنوان یک انتخاب قطعی و حتمی و کنار گذاشتن جنگ در روابط عربی ـ اسرائیلی صورت می گرفت اما جوّ آن بسیار حاد و متشنج بود. با این وجود هیأت های اردنی و فلسطینی در ساعت تعیین شده در کنفرانس حضور یافتند و پس از دست دادن با اسرائیلیها مذاکرات را آغاز کردند. این هیأت سعی داشت جنبه مثبتی به این مذاکرات بدهد. فلسطینیان آن را اولین شناسایی سیاسی خود!! ازسوی اسرائیل تلقی کردند به ویژه مذاکرات فلسطینیان با اسرائیلیها به صورت دو هیأت مستقل مذاکره کننده انجام گردید، و جیمزبیکر وزیر خارجه آمریکا با تمجید از این مذاکرات، آن را سازنده توصیف کرد، اما به طور کلی این دور مذاکره هیچ گونه نتیجه قابل ملاحظه ای به دنبال نداشت.

رئیس هیأت اردنی در کنفرانس تأکید کرد همه طرفها موافقت کردند قطعنامه های 242 و 338 شورای امنیت محور مذاکرات را تشکیل دهد. رئیس هیأت مذاکره کننده اسرائیل نیز ضمن تأکید بر این مسأله گفت: دستیابی به ترتیبات انتقالی که طی آن به فلسطینیانی سرزمینهای اشغالی خودمختاری داده خواهد شد، مرحله اول حل مسالمت آمیز را تشکیل خواهد داد.

هیأت سوری نیز در مذاکرات مستقیم بر ضرورت اجرای قطعنامه 242 و 338 و اصل زمین در برابر صلح تأکید نمود و در عین حال تمایل خود را براینکه مادرید محلی برای ادامه مذاکرات باشد، اعلام کرد. موفق علاف رئیس هیأت بعد از گفت وگوهای دور اول با اسرائیل اظهار داشت: "ما درک نمودیم که طرف اسرائیلی تنها خواستار اتلاف وقت و گفت وگو در مورد مسائل غیر اساسی می باشد. وی افزود که ما در مذاکرات خود بر روی حق تعیین سرنوشت ملت فلسطین تأکید نمودیم".

هیأت لبنانی نیز در اولین دور مذاکرات مستقیم با اسرائیلیها بر ضرورت قطعنامه 425 و همچنین توافقنامه آتش بس سال 1949 و اعلام آمادگی ارتش لبنان برای ورود به مناطقی که اسرائیل از آنها عقب نشینی خواهد کرد، تأکید نمود. اما طرف اسرائیلی بر نکات زیر تأکید می ورزید.

1 ـ ضرورت تحقق صلح از طریق تأمین امنیتدر مرزها.

2 ـ عدم چشم داشت اسرائیل به سرزمین لبنان.

3 ـ منطقه خاورمیانه محور مذاکرات دو جانبه باشد.

4 ـ شکایت از عملیات مقاومت اسلامی علیه نیروهای اسرائیلی در جنوب لبنان.

مرحله اول مذاکرات دو جانبه اعراب و اسرائیل علی رغم خوشبینی های قبلی اعراب به ویژه فلسطینیان، بدون اینکه وارد مباحث زیربنایی شود تنها به بیان مواضع طرفهای ذیربط و نحوه گفت وگوهای آینده خلاصه گردید و بدون اینکه وارد مباحث زیربنایی شود تنها به بیان مواضع طرفهای ذیربط و نحوه گفت وگوهای آینده خلاصه گردید و بدون هیچ گونه دستاورد ملموسی به کار خود پایان داد و حتی در خصوص زمان و مکان از سرگیری دور بعدی مذاکرات نیز توافقی حاصل نگردید. و خوش باوریهای اعراب نسبت به صلح مورد نظر خود با اسرائیل از نظرها پنهان شد به گونه ای که این کشورها پس از بازگشت هیأت های مذاکره کننده، از طریق رسانه های گروهی خود شروع به تبلیغات ضد اسرائیلی کردند.

ب ـ دومین دور مذاکرات دو جانبه:

پس از اینکه در دور اول مذاکرات، اعراب و اسرائیل نتوانستند بر سر مسأله زمان و مکان دور بعدی مذاکرات صلح به توافق برسند آمریکا از اعراب و اسرائیل خواست تا در چهارم دسامبر 1991 دور دوم گفت وگوهای صلح را در واشنگتن شروع کنند که سازمان آزادی بخش فلسطین علی رغم شکست دور قبلی مذاکرات و برباد رفتن خوش خیالی های آن مجددا به دعوت آمریکا پاسخ مثبت داد و در تونساعلام کرد "ساف برای برگزاری مذاکرات دو جانبه صلح اعراب و اسرائیل در روز چهارم دسامبر در واشنگتن مانعی نمی بیند. اما موافقت رسمی با پیشنهاد آمریکا به دادن تسهیلات به هیأت نمایندگی فلسطین بستگی دارد."

اما اسرائیل خواستار به تعویق افتادن مذاکرات تا نهم دسامبر شد، و در تأکید آن، اسحاق شامیر در سوم دسامبر اظهار داشت "هیأت اسرائیلی در تاریخ تعیین شده از سوی آمریکا برای ادامه گفت وگوها به واشنگتن نخواهد رفت." اسرائیل با اعلام این موضع عملاً تلاشهای چندهفته ای آمریکا را به شکست کشانید. و بار دیگر با تحقیر بیش از پیش اعراب نشان داد که او حرف اول و آخر را خواهد زد. ولی هیأتهای فلسطینی به همراه هیأتهای اردنی و لبنانی در تاریخ 4 دسامبر در واشنگتن حضور یافتند و به دلیل عدم حضور هیأت اسرائیلی متوسل به اقدامات مردم پسندانه شدند و در تاریخ 6 دسامبر 1991 به اتفاق هیأت اردنی در مراسم نماز جمعه این شهر شرکت کردند، و برای تلافی اقدام هیأت اسرائیل از عدم حضور به موقع در تاریخ مقرر، هیأت های لبنانی ـ اردنی و فلسطینی اعلام کردند که بنابه احترام چهارمین سال انتفاضه روز 9 دسامبر در مذاکرات صلح شرکت نخواهند کرد.

سرانجام دور دوم مذاکرات دو جانبه اعراب و اسرائیل در روز سه شنبه مورخه 10 دسامبر 1991 با اصرار آمریکا تحت شرایط اکراه آمیز و دشواری با شرکت اعضای هیأتهای عرب و اسرائیل در محل وزارت امورخارجه آمریکا آغاز شد.

این مذاکرات به مدت چهار روز به طول انجامید اما عملاً به نتیجه ای نرسید و هیأت اسرائیلی، هیأت فلسطینی را به عنوان یک هیأت مستقل به رسمیتشناخت و بر موضع خود اصرار داشت که هیأت فلسطینی جزئی از هیأت اردنی محسوب می شود. پس از دو روز در تاریخ 16 دسامبر مجددا مذاکرات صلح هیأت های فلسطینی عربی ـ اسرائیلی در محل وزارت امور خارجه آمریکا آغاز شد اما بدون هیچ نتیجه ای در بعدازظهر روز چهارشنبه 18 دسامبر 1991 عملاً به پایان رسید.

از سوی اعراب، مخالفت اسرائیل برای گفت وگو درباره مسائل محتوایی و اساسی، به عنوان عامل شکست و به نتیجه نرسیدن مذاکرات دور دوم اعلام گردید، و فلسطینیان تأکید کردند که اسرائیلیها از گفت وگو با آنها امتناع می کنند. به دنبال آن عرفات نیز در 20 دسامبر 1991 در پیونگ یانگ اظهار داشت "آنچه در مادرید به دست آورده بودیم در کنفرانس واشنگتن از دست دادیم".

ج ـ سومین دور مذاکرات دو جانبه:

دور سوم مذاکرات دو جانبه اعراب و اسرائیل قرار بود در تاریخ 7 ژانویه 1991 در واشنگتن برگزار شود اما پس از اخراج 12 فلسطینی به دلیل فعالیتهای ضد اسرائیلی، طرفهای عربی مذاکره کننده، به عنوان اعتراض به این اقدام رژیم صهیونیستی گفت وگوهای صلح واشنگتن را تحریم و از اعزام هیأتهای خود به آمریکا خودداری کردند. ولی پس از صدور قطعنامه شورای امنیت در مورد محکومیت اقدام اسرائیل در اخراج 12 فلسطینی و رأی مثبت آمریکا! به این قطعنامه کشورهای عربی مذاکره کننده و ساف موافقت کردند در سومین دور مذاکرات صلح خاورمیانه شرکت کنند.

این مذاکرات در روز دوشنبه 13 ژانویه 1992، بین هیأتهای عربی و اسرائیلی آغاز شد و روز بعد نیزگفت وگوهای میان دو هیأت فلسطینی و اسرائیلی در کمیته فرعی فلسطینی جداگانه ای از سرگرفته شد و هیأت فلسطینی متن کامل سند خود را در مورد ترتیبات حکومت خودمختار به شرح زیر به هیأت اسرائیلی ارائه کرد و موضوعات مربوط به حق حاکمیت و خودمختاری فلسطینیان در سرزمینهای اشغالی، مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. (نک: حکومت خودمختار فلسطینی، سند هیأت فلسطینی در مورد ترتیبات)

مقامات اسرائیلی اعلام کردند که مذاکرات اسرائیل با فلسطینیان و اردنیها با پیشرفتهایی همراه بود اما مذاکره با سوریه هیچ گونه پیشرفتی نداشته است. آنها همچنین فلسطینیان را محکوم کردند که با مطرح ساختن مسأله سرزمینهای اشغالی، جلو پیشرفت مذاکرات را می گیرند. حیدر عبدالشافی رئیس هیأت فلسطینی مذاکره کننده نیز گفت: "فلسطینیان تصمیم گرفته اند برای مطالعه دستور مذاکرات و طرحی که برای خودمختاری سرزمینهای اشغالی پیشنهاد کرده اند به اسرائیل وقت بیشتری بدهند."

سومین دور مذاکرات دو جانبه اعراب و اسرائیل پس از سه روز تکرار گفت وگوهای قبلی و سرسختی اسرائیل در مواضع خود، عصر روز چهارشنبه 15 ژانویه 1992 در واشنگتن عملاً به پایان رسید بدون آنکه هیچ گونه راه حلی برای اختلافات فی مابین پیدا شود. سوریه به طور رسمی شکست دور سوم مذاکرات اعراب و اسرائیل را اعلام کرد و دولت اسرائیل را عامل این شکست خواند.

حافظ اسد در روز 18/1/1992 اظهار داشت: "سوریه به این دلیل که اسرائیل بیش از هر زمان دیگر برای صلح مقاومت می کند، در مذاکرات چند جانبهصلح خاورمیانه در مسکو شرکت نخواهد کرد" فارس بویز وزیر خارجه لبنان نیز به پیروی از سوریه مخالفت خود را با شرکت در اجلاس مسکو اعلام کرد و گفت "کشورش مذاکرات چند جانبه صلح خاورمیانه را که اواخر ماه میلادی در مسکو آغاز می شود تحریم خواهد کرد. (نک، مسکو کنفرانس صلح خاورمیانه در ـ)"

د ـ چهارمین دور مذاکرات دو جانبه:

در تاریخ 24 فوریه 1992 چهارمین دور مذاکرات مستقیم بین هیأتهای عربی و اسرائیل در محل وزارت امور خارجه آمریکا در واشنگتن آغاز شد. در این دور مذاکرات، بحث درباره طرح پیشنهادی هیأت فلسطینی در خصوص خودمختاری فلسطینیان و مواضع اسرائیل نسبت به آن دور می زد. در این زمینه رئیس هیأت اسرائیلی مذاکره کننده (روبنشتاین) یک سند کاری به تاریخ 21 فوریه 1992 در مورد خودمختاری اداری سرزمینهای اشغالی به هیأت فلسطینی ارائه کرد. (نک: خودمختاری اداری فلسطین، سندکاری در مورد ـ 1992)

در همان زمان دیوید لیوی وزیر خارجه وقت رژیم صهیونیستی در ناحیه طرح اسرائیل و مخالفت با خودمختاری موردنظر فلسطینیان، در کنفرانس رؤسای سازمانهای یهودی آمریکا در بیت المقدس، اظهار داشت "اسرائیل با طرح خودمختاری مورد نظر فلسطینیان در سرزمینهای اشغالی که در واقع تشکیل دهنده هسته یک کشور فلسطینی می باشد، مخالف است."

طرح اسرائیل از نظر فلسطینیان مردود و غیر قابل قبول اعلام شد و خانم حنان عشراوی سخنگوی هیأت فلسطینی نیز روز چهارشنبه 26فوریه 1992 در خصوص این سندکاری پیشنهادی اسرائیل در مورد مختاری اداری فلسطینیان در سرزمینهای اشغالی، در واشنگتن اظهار داشت "هدف از پیشنهاد اسرائیل در مورد خودمختاری سرزمینهای اشغالی آن است که فلسطینیان به صورت کارکنان رژیم اشغالگر درآیند."

سرانجام پس از چهار روز مذاکره مستقیم بین هیأت های عربی و اسرائیل، روز پنجشنبه 27/2/1992 مذاکرات، با انبوهی از اختلافات پایان یافت و همانند مذاکرات مستقیم قبلی در واشنگتن و دو اجلاس چند جانبه مادرید و مسکو هیچ گونه پیشرفتی در روند صلح ایجاد نشد. اما مجددا هیأت فلسطینی، یک هفته پس از پایان یافتن دور چهارم مذاکرات، در تاریخ 3 مارس 1992 نامه ای را در خصوص مرحله انتقالی در کرانه غربی و نوار غزه که حاوی دیدگاههای آن پیرامون خودمختاری فلسطینیان و پیشنهادات جدیدی بود، به شرح زیر به هیأت اسرائیلی در واشنگتن ارائه کرد.

ه ـ پنجمین دور مذاکرات دو جانبه:

دور پنجم مذاکرات دو جانبه با هیأتهای عربی و اسرائیلی در روز دوشنبه مورخه 27/4/1992 (7/2/71) در واشنگتن آغاز شد.

اسرائیل در این دور مذاکرات، طرح برگزاری انتخابات شهرداری را در برخی از مناطق اشغالی بر روی میز مذاکره با هیأت فلسطینی نهاد اما این طرح که برای بی اثر کردن طرح خودمختاری جامع فلسطینیان در سرزمینهای اشغالی بود بلافاصله از سوی هیأت فلسطین رد شد. در مقابل هیأت فلسطینی از اسرائیل درخواست کرد اطلاعاتی را درباره آمار جمعیتی اراضی و املاک فلسطینیان درساحل غربی رود اردن و نوار غزه و بیت المقدس در اختیار آنان قرار دهد و مشخص کند چه مقدار از زمینهای عربها را زیر پروژه های نظامی و خانه سازی خود برده است، اما هیأت اسرائیلی به این درخواست پاسخ منفی داد.

در ارتباط با لبنان هیأت اسرائیلی مجددا بر عدم اجرای قطعنامه 425 شورای امنیت به بهانه اینکه اسرائیل را دچار دردسر می کند پافشاری کرد. و هیأت لبنانی نیز از ابتدای مذاکرات بر ضرورت عقب نشینی اسرائیل از جنوب لبنان تأکید کرد. سهیل شماس رئیس هیأت لبنانی اظهار داشت. هیأت نمایندگی اسرائیل اعتماد متقابل را از بین برد و به اعتقاد ما اسرائیل خواهان صلح نبوده و هیأت اسرائیلی را متهم کرد که لبنان را تهدید کرده است."

اوری لوبرانی رئیس هیأت اسرائیلی مذاکره کننده با لبنان نیز گفت "اسرائیل خواهان امضای موافقتنامه صلح جداگانه با لبنان بوده و اجرای قطعنامه 425 برای اسرائیل مشکل ساز خواهد بود. وی همچنین اضافه کرد ما می گوییم که تروریستها (مقاومت اسلامی) و آنهایی که به عملیات نظامی علیه ارتش اسرائیل دست می زنند نباید در نقاط مرزی کمربند امنیتی قرارگاه و موضع داشته باشند."

گفت وگوهای هیأت سوری و اسرائیلی این بار نیز سرنوشت چهار دور قبلی را داشت. و اسرائیل حاضر نشد که اصل عقب نشینی از سرزمینهای اشغالی جولان را بپذیرد و بر تفسیر خود از قطعنامه 242 و 338 اصرار ورزید.

مذاکرات هیأتهای اردنی و اسرائیلی نیز تابع دیگر گفت وگوها بود و به پیشرفت مشخصی نرسید. در این گفت وگوها مشکلات اصلی اردن و اسرائیل برسر منابع آب بود اسرائیلیها تمایل داشتند که با اردن سریع تر به توافق برسند.

آمریکا در این دور مذاکرات برخلاف گذشته فعال تر وارد عمل شد و ادوارد جرجیان معاون وزیر امور خارجه آمریکا از روز اول گفت وگوها با رؤسای هیأتها وارد مذاکره شد. اما تلاشهای وی نیز ثمربخش نبود و حتی موفق نشد تا انتهای کار، اسرائیل را در واشنگتن نگه دارد. و سرانجام دور پنجم مذاکرات مستقیم اعراب و اسرائیل که با ناامیدی و تردید در واشنگتن آغاز شد روز پنجشنبه 30/4/1992 (10/2/71) بدون کمترین نتیجه و دستاورد و توافقی پایان یافت و همانند چهار دور قبلی با شکست مواجه شد، اما می توان حاصل این دور از مذاکرات را در موارد ذیل خلاصه کرد.

1 ـ در ارتباط با لبنان، هیأت اسرائیلی در مقام تهدید و تهاجم نظامی به لبنان برآمد و اجرای قطعنامه 425 را مردود شمرد و به جای آن امضای موافقتنامه صلح دو جانبه لبنان و اسرائیل را مطرح کرد و نسبت به ادامه عملیات مقاومت اسلامی در جنوب لبنان هشدار داد.

2 ـ در رابطه با سوریه، هیچ گونه پیشرفتی در مذاکرات حاصل نشد و صرفا مذاکرات این دور به مثابه یک دعوا و تبادل اتهامات بود.

3 ـ در مورد فلسطین، اسرائیل مسأله خودمختاری فلسطینیان را با ارائه پیشنهادی در خصوص برگزاری انجمنهای شهر خلاصه کرد و آمادگی خود را برای واگذاری به مدیریت بیمارستانها به فلسطینیان اعلام داشت.

مأخذ:

ـ صفاتاج، مجید: سراب صلح ـ تحلیلی بر

1. گفت وگوهای سازش اعراب و رژیم صهیونیستی، اطلاعات ـ ضمیمه، 30/3/1372 لغایت 8/4/1372.