یهودیت محافظه کار و صهیونیسم، روابط

یهودیت ارتدوکس مذهب حاکم بر زندگی دین اسرائیل است، ولی با این حال می بینیم که اندیشه صهیونیستی در بسیاری از ابعاد به اندیشه یهودیتمحافظه کار (Conservative Judaism) شباهت دارد؛ زیرا هر دو مبانی حلولی یهودیت ارتدوکس را پس از سکولار نمودنش به شیوه خود، پذیرفته اند. ارتدوکسها بر اصول مقدس و ربانی میراث یهود تأکید دارند در حالی که محافظه کاران با پذیرش این قداست، اهمیت زیادی بر منبع آن قائل نیستند. ارتدوکسها به طور کلی تاریخ زمانی را نادیده می گیرند و تنها در چارچوب تاریخ مقدس گام برمی دارند، اما محافظه کاران از تاریخ یهود همچون تاریخ مقدس سخن می گویند.

ارتدوکسها تأکید دارند که دین یهود همان قومیت یهود و قومیت همان دین است، اما محافظه کاران سعی دارند که این واقعیت را بپوشانند و با سخن گفتن از روح مقدس ملت از شدت آن تا اندازه ای بکاهند و آن را به عنوان منبع قداست جایگزین خداوند نمایند. آنها به همین دلیل یهودیت را آمیزه ای از عقیده دینی و هویت نژادی می دانند؛ آمیزه ای که از دیرباز تا کنون در حال تحول بوده است. بدین ترتیب می بینیم که یهودیت محافظه کار همان حلول گرایی سنتی یهودی است که در آن کفه بشر بر کفه خداوند چربیده است و اصل صهیونیسم نیز همین است.

یهودیت محافظه کار از همان ابتدا با صهیونیسم در ارتباط بود. می توان صهیونیسم فرهنگی را که آحاد هاعام به آن فرا می خواند، نوع خاصی از یهودیت محافظه کار دانست. یهودیت محافظه کار در عمل دیدگاه آحاد هاعام برای یهودیان پراکنده در جهان را پذیرفت و با دیدگاه صهیونیستی می خواست یهودیان پراکنده را یا محو نماید و یا مورد بهره برداری قرار دهد کنار گذاشت و خواستار محترم شمردن آنان و میراث تاریخی ایشان گردید.

نقطه مشترک همه اندیشمندان یهودی این است که تاریخ یهود را جدا از تاریخ سایر ملتها می دانند؛ زیرا یهود تاریخ مقدسی دارد که عناصر دینی در آن یافت می شود و به همین دلیل محل حلول الهی است؛ دین یهود نیز دینی تاریخی و دربردارنده عناصر دنیایی است (در واقع آمیختگیمقدس و غیرمقدس زیرساخت اندیشه صهیونیسم است).

رویارویی یهودیت محافظه کار با صهیونیسم در موضع گیری زکریا فرانکل و بن گوریون نسبت به "میراث یهود" کاملاً روشن و آشکار می شود؛ فرانکل معتقد است که یهودیت، نماد دینی روح قوم یهود و به منزله اجماع ملی و فراگیر آن است. به همین دلیل وقتی قانون برخاسته از اجماع قومی باشد باید اجرا شود و دیگر نباید کسی این بحث را مطرح کند که منشأ این قانون، آسمانی است یا زمینی؟

این موضع گیری در بسیاری از ابعاد به موضع گیری بن گوریون نسبت به اسطوره عهد شباهت دارد. براساس این اسطوره خداوند با خود عهد بسته که سرزمین کنعان را به یهود ببخشد. از نظر بن گوریون واقعی یا غیرواقعی بودن این داستان اهمیتی ندارد بلکه مهم آن است که این افسانه در ضمیر یهود باقی بماند و به همین دلیل باید به اجرا گذاشته شود، اگرچه ثابت گردد اسطوره ای فولکلوریک بوده است و هیچ منبع الهی برای آن وجود ندارد. یهودیت محافظه کار نقش سازمانی فعالی در جنبش صهیونیسم دارد و سازمان محافظه کار و صهیونیستی مرکز را تأسیس کرده است.

انجمن آمریکایی حاخامها با صدور قطعنامه ای از همه کنیسه های محافظه کار خواست تا به شکل گروهی به [[صهیونیسم جهانی، سازمان|سازمان صهیونیسم جهانی]] ملحق شوند. هم اکنون نیز یهودیت محافظه کار در اسرائیل به موفقیتهای قابل ملاحظه ای دست یافته است. اولین کنیسه محافظه کار فلسطین به سال 1936 تأسیس شد. تا اوایل دهه هفتاد در اسرائیل فقط چند کنیسه محافظه کار و مرکز دانشجویی یهودیان آمریکا وجود داشت که شعبه تابستانی دانشکده الهیات بود، اما پس از آن تاریخ تلاشهای جدی برای گسترش این جنبش صورت پذیرفت تا کل جامعه صهیونیستی را در برگیرد.

تلاشهای یادشده تا اوایل دهه هشتاد به جایی نرسید تا این که جنبش ماسورتی (یعنی سنتی) پا به میدان گذاشت. این جنبش در سال 1984 مراکز عمدهخود از جمله مدرسه عالی پژوهشهای یهودی را به منظور پرورش حاخامهای محافظه کار تأسیس کرد. جنبش جوانان نوام، اردوگاههای تابستانی، مدرسه ها و کیبوتسها و گروههای نحال نیز از همین مراکز بودند. ساختار تشکیلاتی جنبش ماسورتی از کنیسه متحد اسرائیل، شامل رهبران کنیسه ها، و جامعه حاخامی اسرائیل، دربردارنده حدود 100 حاخام ماسورتی تشکیل شده است.

تعداد اعضای جنبش به مرز ده هزار نفر می رسد. هم اکنون حدود 40 کنیسه محافظه کار در اسرائیل یافت می شود. جنبش همچنین موفق به تأسیس مدرسه های تالی شد که نمایانگر ایدئولوژی جنبش هستند. این مدارس به دلیل این که نهاد ارتدوکس آنها را به رسمیت نمی شناسد، هیچ گونه کمکی از سوی دولت اسرائیل دریافت نمی کنند.

جنبش ماسورتی در سال 1986 با صدور بیانیه ای رسمی مواضع خود را تبیین کرد. شورای حاخامی پس از دو سال بیانیه ای فراگیرتر صادر کرد که نشان دهنده مسائل مورد اهتمام جنبش در آمریکا بود. مضمون بیانیه شورا با موضع جنبش ماسورتی به ویژه در زمینه نقش اسرائیل در یهودیان جهان اختلافات مهمی دارد.

نهاد ارتدوکس حاکم بر اسرائیل، حاخامهای محافظه کار را به رسمیت نمی شناسد و همچنین مراسم ازدواج و طلاق صورت گرفته توسط آنان را قبول ندارد. همچنین می کوشد تا قانون بازگشت را تعدیل نماید و عبارت "هر کس که براساس شریعت (یعنی به دست حاخام ارتدوکس) یهودی شده باشد" را بیفزاید تا حاخامهای محافظه کار را از صحنه دور سازد. شورای حاخامی با صدور اطلاعیه هایی مردم را از اقامه نماز در کنیسه های وابسته به جنبش غیرقانونی ماسورتی برحذر می دارد.

مأخذ

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهشهای تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس

بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد پنجم، چاپ اول، پاییز 1382.