کالیشر، زوی (1874-1795)

زوی کالیشر (Tzvi Kalischer) حاخام لهستانی روسی و از اولین مبلغان صهیونیسم است. در شهر لیسا، شهر لهستانی ضمیمه شده به روسیه، به دنیا آمد. با این که اکثریت مردم شهر به لهستانی صحبت می کردند، اقلیتی آلمانی زبان بر این شهر تسلط داشت. مقامات پروس برای آن که شمار اقلیت آلمانی شهر را زیادتر کنند، یهودیان یدیشی زبان را نیز در شمار آلمانی ها می آوردند. همین موجبخوشحالی یهودیانی بود که به آلمان به چشم وطن معنوی خود نگاه می کردند که همین به بروز تنش و درگیری میان یهودیان و لهستانی ها انجامید. به همین خاطر، جنبش های ملی آزادی بخش لهستانی یهودیان را چون اقلیتی مزدور می دیدند.

شهر لیسا در منطقه ای مرزی واقع بود که یهودیان همانند شده آلمانی را از یهودیان یدیشی جدا می کرد. لذا زندگی یهودیان در این شهر آمیزه ای از زندگی سنتی رایج در اروپای شرقی و زندگی مدرن رایج در اروپای غربی بود. آغاز حیات فکری کالیشر با اوان ظهور یهودیت اصلاح طلب همزمان بود؛ او در دفاع از ارزش های سنتی به یهودیت اصلاح طلب، به ویژه نظریه ماشیح و سرزمین موعود، حمله می کرد.

کتاب کالیشر موسوم تلاش برای صهیون (1862) اولین کتابی است که در اروپای شرقی پیرامون موضع وطن گزینی زراعی و فلسطین، منتشر شد؛ این کتاب به زبان عبری سنتی خشک نوشته شده است.

مبنای کالیشر بینش حلول گرایی اندام وار (ارگانیک) است؛ او به یهودیان پیشنهاد می کند که نظریه دینی سنتی را به کناری بگذارند و خود زمام امور را در دست گیرند و به جای انتظار منفی [انفعالی] برای ظهور ماشیح، باید به اراده خود بازگردند؛ بازگشت هم با مهاجرتی ناگهانی امکان پذیر نیست و [لحظه] رهایی و نجات اسرائیل با تأنی و بردباری فرا خواهد رسید. نجات و رهایی به شیوه مدرن، با بازگشت بعضی از یهودیان و اسکانشان در سرزمین مقدس آغاز خواهد شد.

هرچند که چنین بازگشتی با حمایت بین المللی و پشتیبانی نیکوکاران ثروتمند [یهودی ]غربی که تلاش می کنند اجازه سلطان عثمانی را [برای این بازگشت] کسب کنند، انجام خواهد شد. می توان صدقات [حالوقا] را برای یشوو (مهاجرنشین دینی سنتی در فلسطین) فرستاد، اما باید مؤسسه ای برای تشویق وطن گزینی در سرزمین مقدس وجود داشته باشد و سرمایه آن را نیز ثروتمندان یهودی تأمینکنند؛ این مؤسسه اقدام به خرید مزارع و تاکستان ها و بهره برداری از محصولات آنها می نماید.

کالیشر مسأله عادی سازی شخصیت یهودی و ادغام یهودیان در جامعه بین المللی را مطرح می کند. پس از مهاجرت و اسکان، مهاجران با شور و شوق و با دستان خود بر روی زمین کار می کنند؛ سیاست اسکان و مهاجرت نیز در جهت کسب احترام یهودیان در میان ملت های دیگر عمل خواهد کرد؛ ملت ها خواهند گفت که اعضای جماعت یسرائیل این اراده را دارند که سرزمین نیاکان خود را خشک و مهجور افتاده، نجات دهند.

در پایان گفتار کالیشر از یهودیان می خواهد که به دیگران [غیریهودیان] اقتدا کنند "چرا ملت ایتالیا و دیگر ملل جهان برای سرزمین نیاکانشان قربانی می دهند، اما ما کاری نمی کنیم؟ باید به ایتالیایی ها و لهستانی ها و مجارها [قومیت های اندامی] اقتدا کنیم؛ همانا که هر چیزی را فدا می کنند تا استقلال خود را به دست آورند."

در این جا چارچوب زمانی و [این] دنیایی است؛ بازگشت در زمان انجام خواهد شد و از سازوکارهای زمانی برای تحقق اهدافی زمانی، چون عادی سازی یهودیان، بهبود وضعشان و دستیابی به سرزمین نیاکان استفاده خواهد کرد. اما کالیشر، به سبک صهیونیست های دینی، پوششی قومی گروهی و دینی نیز تدارک دیده است؛ یهودیان باید برای سرزمینشان به نبرد برخیزند؛ زیرا هدف آنان فقط احیای مجد و عظمت گذشتگانشان نیست، بلکه تلاش برای احیای مجد و عظمت خدایی است که صهیون را برگزیده است.

کالیشر، همچنین می گوید: "اگر به همین شیوه دنیایی سرزمین را آزاد کنیم، خدا نیز ندای مهاجران را خواهد شنید و روز موعود نجات و رهایی آنان را جلو خواهد انداخت". کالیشر به دو شکل و مضمون صهیونیستی دست یافت؛ او از ابتدا فهمیده بود که جز شمار اندکی از یهودیان به فلسطین مهاجرت نخواهند کرد و بقیه در خارج [از فلسطین] باقیمی مانند و نیکوکاران ثروتمند نیز از مهاجران حمایت خواهند کرد. حتی ظاهراً کالیشر به پوشش های کارگری نیز پی برده بود؛ چه او می گوید: "شکل مهاجرت و اسکان تعاونی خواهد بود؛ زیرا یهودیان از روسیه و آلمان و لهستان در فلسطین تجمع خواهند کرد و حقوق و دستمزد خود را از شرکت یهودی دریافت می کنند و زیر نظارت معلمان و مربیان همین شرکت کشاورزی یاد می گیرند. به هر یک از آنان که کشاورزی یاد گرفت زمینی برای کسب داده می شود و شرکت، سرمایه همه این کارها را تأمین می نماید."

کتاب کالیشر از نخستین اسناد صهیونیستی است که در آن کوشش شده تا اعراب نادیده گرفته شوند. او در این کتاب پیشنهاد کرده است که پس از مهاجرت و اسکان در فلسطین، مهاجران گروه های پاسدار را برای جمع میان کار زراعی و نظامی برای دفاع از خود سازمان دهند. در نوشته های کالیشر به شکل و مضمون اصلی و فراگیر صهیونیسم بر می خوریم و نیز خطوط اصلی پوشش قومی دینی و سکولار و حتی کارگری را نیز می بینیم؛ اما مشکل اصلی او (و همه پیشگامان صهیونیسم) در این است که آنان طرح پیشنهادی خود را که طرحی استعماری است با طرح های یهودی غرب برای اسکان یهودیان اشتباه می گیرند. یهودیان غربی به طرح صهیونیسم، جز به عنوان طرحی برای نجات یهودیان اروپای شرقی و خلاص شدن از شر آنان، توجهی نداشتند. مضمون سیاسی این طرح را هم به کلی رد می کردند. همچنین کالیشر مرزهای جنبش [صهیونیسم] را نشناخته بود؛ ثروتمندان غربی می توانستند که خود نزد دولت های خود یا دولت عثمانی برای گشایش کار یهودیان یا رعایت حال آنان وساطت کنند، اما نمی توانستند از دولت خود بخواهند که نزد باب عالی وساطت کند تا به یهودیان اجازه مهاجرت و اسکان در فلسطین دهد.

هرتزل هم در ابتدای امر در این اشتباه افتاده بود، اما اشتباه خود را جبران کرد و طرح خود رامستقیماً به دولت های استعماری ارائه داد. شرایط تاریخی هم به او کمک کرد، زیرا تجزیه دولت عثمانی در دستور [دولت های غربی] بود. هس کتاب کالیشر را پس از تألیف مطالعه کرد و آن را ستود.

اقدامات عملی کالیشر از سال 1836 با نوشتن نامه ای به بزرگ ثروتمندان یهودی جهان (روچیلد) آغاز شد؛ او این نامه را به این منظور نوشته بود که نظریه جدیدش درباره نجات و رهایی بدون انتظار ماشیح را برای روچیلد شرح دهد. وقتی در آلمان جمعیت نظارت بر مهاجرت و اسکان یهودیان در فلسطین تأسیس شد، کالیشر به این جمعیت پیوست. در سال 1864، کالیشر در برلن مسئول تأسیس کمیته مرکزی استعمار فلسطین شد. سپس در برپایی بعضی گروه های زراعی وطن گزین مشارکت کرد و نیز در جهت دهی به فعالیت آلیانس در تأسیس مدرسه کشاورزی (میکوه اسرائیل) در فلسطین در سال 1870 نقش داشت.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهش های تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد ششم، چاپ اول، پاییز 1382.