لندن، کنفرانس ـ 1939

دولت بریتانیا طی دعوت نامه رسمی به شماره 5893 مورخ 9/11/1938 اعراب و یهودیان را جهتشرکت در "کنفرانس فلسطین" در لندن دعوت نمود، تا ضمن بحث و بررسی مسئله فلسطین در جلسات جداگانه ای نسبت به حل اختلاف اقدام نمایند ولی دولت بریتانیا متوجه گردید که تقسیم فلسطین بین اعراب و یهودیان به عنوان راه حل مسئله فلسطین بنا به دلایل سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی امکان پذیر نمی باشد (نک: پیل، کمیته).

فلسطین در آن زمان در حال قیام گسترده ای که پس از اعتصاب عمومی که توسط ملت عرب فلسطین به عنوان اعتراض نسبت به مهاجرت به فلسطین در تاریخ 19/4/1936 شروع شده و به مدت شش ماه ادامه داشت به سر می برد. این امر دولت بریتانیا را وارد نمود تا ضمنا اعزام صد هزار سرباز نظامی و اعلام حکومت نظامی نسبت به خاموش نمودن شعله قیام اقدام نماید بر همین اساس اعلام گردید که هر عربی که سلاح در اختیار داشته باشد محکوم به مرگ خواهد بود.

از آنجا که ارتش بریتانیا نتوانست آتش انقلاب را خاموش نماید ناگزیر به برخوردهای قهرآمیز متوسل گردید بر همین اساس تصمیم گرفته کمیته عالی عربی فلسطین را به جزایر سیشل تبعید نماید. فعالیت کمیته های ملی در شهرها را به اتهام شعله ور نمودن آتش انقلاب متوقف نمود با این گمان که اینگونه برخوردهای استبدادی ملت انقلابی را به زانو در آورده و آن را به سازش بکشاند. در حالی که همه این برخوردها چه در زمینه های نظامی و چه در زمینه های سیاسی با شکست مواجه گردید.

همچنین حکومت بریتانیا به دلیل هوشیاری انقلابیون فلسطینی نتوانست تمامی اعضای کمیته عالی را دستگیر نماید. فقط چهار نفر از آنان را تبعید نمود بقیه اعضا به بیروت فرار کردند و همانجا مقر کمیته عالی عربی جدید گردید.

این کنفرانس به وسیله مذاکرات رئیس دفتر عربی در لندن با وزیر مستعمرات مالکوم ماکدونالدزمینه سازی تشکیل آن را فراهم کرد از این رو حکومت بریتانیا دعوتنامه های رسمی به دولتهای عربستان سعودی، مملکت مصر، مملکت عراق، یمن، امارت شرق اردن، جمهوری سوریه و جمهوری لبنان ارسال نمود و از سوی دیگر رئیس دفتر عربی در لندن دعوت شفاهی کنفرانس را تسلیم رئیس و اعضای کمیته عالی در بیروت نمود. این دعوتنامه شامل اعضای تبعیدی کمیته به جزایر سیشل نیز می گردید. بر همین اساس زمان تشکیل کنفرانس نیز در حدود اواخر ماه دسامبر سال 1938 میلادی تعیین گردید.

هیئتهای کشورهای عربی به استثنای هیئتهای سوریه و لبنان که دولت فرانسه مانع از عزیمت آنها به کنفرانس گردید در هفته اول ماه ژانویه سال 1939 وارد لندن شدند.

این هیئتها توسط اعضای نخست وزیری بریتانیا مسئولین وزارت امور خارجه و وزارت مستعمرات، همچنین اعضای مجلس، نوای عرب و دهها خبرنگار داخلی و خارجی مورد استقبال رسمی قرار گرفتند.

وزیر مستعمرات موضوع عدم حضور نمایندگی حزب دفاع فلسطینی در هیئت فلسطینی را با هیئتهای عربی مورد بحث قرار داد. در همان زمان معلوم گردید که علت عدم حضور نمایندگی مربوط به استعفای حزب مزبور از کمیته های عربی بوده است ولی با اصرار دولت بریتانیا مبنی بر نمایندگی تمامی احزاب در چهارچوب هیئت فلسطینی راغب نشا شیبی رئیس حزب و یعقوب فراج نائب رئیس حزب دفاع به جمع هیئت فلسطینی پیوستند.

کنفرانس در مورخه 7/2/1939 با سخنرانی نفیل شمرلین نخست وزیر بریتانیا رسما کار خود را در کاخ سان جیمس آغاز نمود.

وی طی سخنانی ضمن ابزار خوشنودی از حضور هیئتهای عربی خواستار موفقیت برایکنفرانس گردید.

در مورخه 9/2/1939 کنفرانس با شرکت هیئت بریتانیایی به سرپرستی مستر مالکم ماکدونالد وزیر مستعمرات و با حضور معاون وزیر امور خارجه به نیابت از وزیر خارجه از یک سو و هیئتهای عربی به سرپرستی جمال حسینی رئیس هیئت فلسطین از سوی دیگر به کار خود ادامه داد. پس از نطق خوش آمدگویی مکدونالد، بیانیه دولت انگلیس که در آن سیاست جدید آن کشور در قبال مسئله فلسطین اعلام شده بود قرائت گردید که خلاصه آن بدین شرح است:

دولت بریتانیا در نظر دارد در یک شرایط مناسب یک دولت مستقل دمکراتیک که نماینده ملت فلسطین از عرب و یهود باشد در فلسطین تشکیل دهد. البته رسیدن به این هدف عبور از یک مرحله انتقالی است که به مدت ده سال طول خواهد کشید، سپس مراحلی که این دوره می بایست برای تحقق هدف فوق از آن عبور کند را بر شمرد. پس از آن، اعلام گردید که این مراحل مورد بحث کنفرانس خواهد بود.

جمال حسینی به نمایندگی از سوی هیئتهای عربی در پاسخ به بیانات وزیر مستعمرات اظهار داشت: فلسطین تاریخ قدیمی دارد. وی با اشاره به دوره بریتانیا و بهره برداری یهودیان از اعلامیه بالفور و تشکیل یک دولت قومی غیر مشروع به توضیح ضررهای مردم فلسطین و متحمل شدن خسارتهای فراوان و محروم شدن آنها از حق تعیین سرنوشت پرداخت. وی همچنین موضع گیری دولت قیمومیت در جانبداری از یهودیان و تقویت آنان به منظور تشکیل دولت یهودی و چگونگی هجوم صدها هزار یهودی از سایر کشورهای دنیا به فلسطین را توضیح داد. او همچنین اخراج کشاورزان عرب فلسطینی را از سرزمینهای خود را مورد بحث قرار داد و به عدم اجرای دولت بریتانیا نسبت به تعهدات خود به ویژهمکاتبات حسین ـ مکماهون که در سال 1916 مورد توافق قرار گرفته بود اشاره نمود.

پس از سخنان وی مذاکرات در مورد بندهای ارائه شده برای بحث آغاز گردید.

در تاریخ 10/2/1939 یعنی پس از سه روز از شروع کنفرانس عربی ـ انگلیسی، کنفرانس انگلیسی ـ یهودی برگزار گردید. بر همین اساس وزیر مستعمرات بیانیه دولت انگلیس در مورد سیاست جدید آن در رابطه با فلسطین را قرائت نمود. وی اظهار داشت که دولت بریتانیا نمی تواند نیروهای نظامی خود را به منظور حفظ نظم و امنیت در فلسطین نگه دارد. هر چند که نیروهای مسلح ممکن است بتواند امنیت را برای مدت معین تضمین نماید ولی به طور دائم نمی تواند صلح را بر قرار کند. بر همین اساس دولت بریتانیا تصمیم گرفت که سیاست صلح و نه سیاست نیروهای مسلح (نظامی) را در فلسطین آغاز نماید.

این بیانیه خشم هیئت یهودی را برانگیخت و با اعتراض به سیاست جدید دولت بریتانیا جلسات کنفرانس را ترک نمود زیرا هیئت در صدد تشکیل دولت بزرگ اسرائیل بود.

مذاکرات بین اعراب و بریتانیاییها ادامه داشت و دو طرف نسبت به مهمترین مطالب مورد بحث به توافق رسیدند، مذاکرات مطابقات حسین ـ مکماهون که بریتانیا آن را طی مدت 23 سال مسکوت گذاشته بود نیز شامل گردید.

پس از بحثهای طولانی طرفین توافق کردند که ضمن تشکیل یک کمیته مشترک، مطابقات را تفسیر نموده و موقعیت فلسطین را در معاهدات و پیمانهای بریتانیا تعیین نمایند.

کمیته مشترک جلسات خود را در راهروهای مجلس معتقد نمود. در اولین جلسه، هیئت عربی طی یادداشتی دلایل واضح خود را ارائه نمود. مبنی بر این که منطقه خارج از پیمانهای بریتانیا کشور لبنان است که در مطابقات نیز ذکر شده و فرانسه مایل بودکه آن را تحت نفوذ خود قرار دهد. پس از بحث و بررسی فراوان که چهار جلسه به آن اختصاص یافت هیئت بریتانیا نقطه نظرات هیئت عربی را رد نموده و بر نظر خود مبنی بر این که فلسطین منطقه خارج از پیمانهای بریتانیا می باشد اصرار ورزید. کمیته در گزارش خود عدم توافق طرفین بر سر مسایلی که به خاطر آن تشکیل یافت را ذکر نمود ولی در پایان گزارش نکات مهمی را مطرح نمود که در بخشی از آن آمده است:

"براساس بیانه ها و مدارک ارائه شده کمیته معتقد است که دولت بریتانیا صلاحیت دخالت در امور فلسطین بدون خواست تمامی مردم را ندارد و این بدان معنی است که بریتانیا حق اعمال اعلامیه بالفور را که با منافع ساکنین عرب فلسطین که بیش از 90% جمعیت را تشکیل می دهد ندارد. این گزارش در واقع اعلامیه بالفور را علی رغم آثار و نتایجی که بر اثر آن مترتب گردید غیر مشروع دانست جلسات کنفرانس به مدت شش هفته ادامه داشت که طی آن طرفین بر سر چندین مورد توافق حاصل کردند از جمله مهاجرت یهودیان به فلسطین، فروش اراضی به یهودیان، قانون اساسی و غیره. موضوعات مورد اختلاف در حدی نبود که به آن اهمیت داده شود. مانند مدت دوره انتقال، شرایط مناسب آن و غیره. با این وجود دولت بریتانیا این اختلافات جزئی را دست آویز قرار داد و به این بهانه جلسات کنفرانسی را تعطیل نمود تا بتواند خود به تنهایی بیانیه پایانه کنفرانس را صادر نموده و سیاست جدید خود را اعلام نماید. بر همین اساس دولت بریتانیا سیاست جدید خود را طی در "کتاب سفید" در ماه مه سال 1939 اعلام نمود.

مآخذ:

1. کیالی، عبدالوهاب: تاریخ نوین فلسطین، ترجمه محمد جواهر کلام، انتشارات امیبرکبیر، تهران 1366.
2. درروزه، محمد غزة: تاریخ القضیة الفلسطینیة، بیروت 1966.