دو هیرش، موریس (1896-1831)
موریس دو هیرش (Maurice de Hirsch) ثروتمند یهودی آلمانی و مؤسس جمعیت وطن گزینی (انتقال و اسکان) یهودی است. وی اولین کسی که به فکر اسکان گسترده یهودیان افتاد. هیرش در خانواده ای یهودی و ثروتمند و سرشناس متولد شد؛ پدرش از یهودیان درباری بود. در کودکی دروس دینی و زبان عبری را فرا گرفت. در بروکسل در یک مؤسسه بزرگ بانکی متعلق به خانواده پسخوف شایم، خانواده سرمایه دار یهودی سرشناس بلژیک، به کار پرداخت. از طریق ازدواج به این خانواده پیوند خورد و همین پیوند کار او را در سرمایه گذاری در طرح های راه آهن ترکیه، اتریش و بالکان تسهیل کرد.
به طور کلی، سرمایه داران یهودی در سرمایه گذاری در زمینه احداث خطوط آهن [در آن دوره ]نقش مهمی داشتند؛ کار احداث راه آهن زمینه ای تازه و نوپا و هنوز در ابتدای راه خود بود و در نتیجه زمینه ای خطرپذیر و پرریسک به شمار می رفت. اما فرهنگ و سابقه یهودیان به عنوان گروه کارکردی و گونه گونی مهارت ها و روابط مالیشان، آنان را برای ورود به این زمینه های جدید و دستیابی به موفقیت توانا ساخته بود. هیرش از همین راه و نیز از راه سرمایه گذاری در تجارت شکر و مس در سال 1890 به ثروت هنگفتی دست یافت؛ گرچه درباره منابع ثروت او همواره بدگمانی هایی وجود داشت.
رسوایی مالی سال 1896 بهترین دلیل بر به جا بودن این بدگمانی ها بود. این رسوایی به دنبال پیروزی هیرش در امضای قرارداد با دولت عثمانی و دستیابی به امتیاز احداث و راه اندازی شبکه خطوط راه آهن بالکان برملا شد و راز پنهان کاری های هیرش در رسیدن به این قرارداد و سپس بازی های وی در اجرای طرح از پرده برون افتاد.
مسأله یهود در شرق اروپا در ذهن هیرش جای داشت. او به فعالیت های آلیانس جهانی اسرائیلی توجه داشت و یک میلیون فرانک به این نهاد کمک کرد و پس از آن نیز با اختصاص صندوقی این نهاد را از درآمد سالیانه هنگفتی بهره مند ساخت. همین طور دو میلیون لیره به دولت روسیه تزاری برای تأسیس مدارس جدید کمک کرد، اما به دلیل اصرارش بر نظارت بر این طرح دولت روسیه بخشش او را نپذیرفت. سپس جمعیت وطن گزینی یهودی (ایکا) را با سرمایه دو میلیون لیره تأسیس نمود. هدف این جمعیت مهاجرت دادن و اسکان یهودیان در کانادا و ایالات متحده و آرژانتین و برزیل، و تبدیل آنان به بخش مولد اقتصادی از طریق آموزش کشاورزی و حرفه های مختلف به آنان بود.
تلاش های هیرش را چه در زمینه آموزش یهودیان اروپای شرقی و چه در زمینه اسکان آنها، در پرتو دو حقیقت می توان فهمید: اول اینکه مهاجرت یهودیان از شرق [به غرب اروپا ]وضعیت و جایگاه یهودیان غربی همانند شده را در مخاطره می افکند و همین انگیزه یهودیان غربی در تلاش برای دور راندن موج این مهاجرت از اروپا بود؛ دوم اینکه از طریق بازآموزی آنان می شد ایشان را به مهارت های صنعتی و کشاورزی مجهز کرد تا شایسته پیوستن به جامعه اصلی شان بشوند؛ جامعه ای که دیگر به مهارت های قدیمی آنان احتیاجی نداشت. همچنین اسکان یهودیان در چارچوب توجه اروپا به تأسیس جوامع وطن گزین (مهاجرتی) در کشورهای مختلف آسیایی و آفریقایی و آمریکای جنوبی، به عنوان بخشی از سیاست توسعه طلبی استعماری قرار داشت.
هرتزل و دوستداران صهیون تلاش کردند برای طرح های خود از هیرش کمک بگیرند، اما او تأسیس دولت صهیونیستی در فلسطین را وهم و خیال بزرگ خواند. با این حال، همچنان اعتقاد داشت که می شود یهودیان گتونشین اروپای شرقی را به ملتی کشاورزتبدیل کرد. پس از درگذشت هیرش، جمعیت وطن گزینی یهودی به کار خود ادامه داد، اما صندوق آن برای خدمات وطن گزین به فلسطین منتقل شد. در سال 1923، از ادغام دو مؤسسه هیرش و روچیلد، هیأت وطن گزینی یهودی در فلسطین پدید آمد و در خلال ربع قرن (1948-1922) مساحت املاک این مؤسسه به 45 هزار دونم رسید؛ یعنی یک سوم کل اراضی که در زمان تأسیس اسرائیل در اختیار یهودیان قرار داشت.
مأخذ:
- المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهش های تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد ششم، چاپ اول، پاییز 1382.
