شنبه

شنبه (Sabbah) معادل فارسی کلمه عبری "شبات" است که از کلمه بابلی شبتو مشتق شده است. بابلیها از این اصطلاح برای اشاره به روزهای روزه و نیایش و جشن ماه کامل استفاده می کردند. شنبه عید هفتگی و روز استراحت در نزد یهود است و کار کردن در آن حرام است. به گفته حاخامها خداوند آسمانها و زمین را در شش روز آفرید و در روز هفتم به استراحت پرداخت و به همین دلیل وی این روز را گرامی داشت و آن را مقدس شمرد و کار در آن را ممنوع کرد. در جاهای مختلف تورات به این مطلب اشاره شده است (پیدایش 2/1 تا 3).

برخی معتقدند که شنبه به این دلیل تعطیل شد که انسان در روند خلقت شریک خداوند بود و از آنجا که خدا آفرید و سپس به استراحت پرداخت، انسان نیز باید بیافریند و پس از آن استراحت نماید. ایننمایانگر لایه حلول گرا در ترکیب چندلایه یهود است. گروه سوم معتقدند که مقدس شمردن شنبه در واقع گرامیداشت خاطره خروج یهودیان از مصر و رهایی آنها از یوغ بردگی است.

در اسفار پنجگانه در جاهای مختلف بر لزوم حفظ آداب و رسم شنبه به عنوان یک عهد دائمی میان خداوند و قوم یسرائیل تأکید شده است. به همین دلیل شنبه یکی از نشانه های برگزیده شدن به شمار می آید و برپایی آداب و رسوم یاد شده به آمدن ماشیح سرعت می بخشد.

از نظر یهودیان به استثنای بت پرستی، هیچ گناهی بالاتر از نادیده گرفتن آداب و رسوم مربوط به شبه نبود و به همین دلیل مجازات چنین اقدامی اعدام به وسیله سنگسار شدن بود. فرد یهودی در روز شنبه باید از هر آنچه که او را از یاد خدا غافل می کند، پرهیز نماید و بنابراین باید از کار کردن و آتش روشن کردن ـ حتی برای پخت و پز و گرم شدن ـ خودداری کند. یهودی همچنین در روز شنبه نباید سفر کند و بیش از نیم مایل راهپیمایی کند؛ نباید پول خود را خرج کند و یا از کسی پول دریافت کند و نباید چیزی بنویسد که این نیز حرام است.

برخی معتقدند که یهودی متدین در روز شنبه از خانه خود خارج نمی شود مگر آن که مطمئن باشد در جیبهایش مداد، کاغذ، پول و کبریت وجود ندارد. او نباید در این روز چیزی جز تورات و کتاب نیایش به همراه داشته باشد. البته ژابوتنسکی به نقل از یکی از حاخامها می گوید که یهودی در این روز غیر از تورات می تواند شمشیر نیز به همراه داشته باشد؛ زیرا این دو با هم از آسمان فرود آمده اند. بخش کاملی از تلمود به مواردی اختصاص یافته است که یهودی نباید در روز شنبه آنها را انجام دهد.

آداب و رسوم شنبه از چند دقیقه قبل از غروب آفتاب روز جمعه شروع می شود و در شنبه شب خاتمه می یابد. مادر خانواده در این هنگام دو شمع به عنوان شمعهای شنبه روشن می کند و دو نان برای هریک از سه وعده غذایی روزی سفره می گذارد. این دو نان یادآور غذایی است که خداوند در بیابان برای قوم یسرائیل فرستاد. نانهای یادشده به شکل تاج عروس پخته شده است؛ زیرا عروس در میراث کابالا نماد شنبه به شمار می رود. مادر خانواده نیز غذای یاد شده را از پیش آماده می کند؛ زیرا کار در این روز حرام است. مادر روی ظرفهای غذا پارچه ای می اندازد و سپس پدر و مادر به فرزندان خود تبریک می گویند و مادر جام شراب را می آورد و دعای آغاز شنبه (قیدوش) را تلاوت می کند و سپس غذا با نور شمع متبرک می شود. مراسم شنبه با قرائت دعای پایان روز خاتمه می یابد (هبدالا).

مراسم شنبه در فرهنگ کابالا به مهم ترین مراسم مبدل شد که دربردارنده بیشترین مفاهیم نمادین بود؛ زیرا آن را شکلی از ازدواج مقدس پادشاه، داماد، خورشید و خدا با ملکه، عروس، ماه و ملکوت (شخینا یا کنیست یسرائیل) می دانند. روز شنبه در وهله اول روز کابالا به شمار می آید. جشن شنبه با مقدمه ای مانند جشن زفاف آغاز می شد و شنبه شب همان شبی بود که خداوند با "باغ سیب مقدس" آمیزش کرد تا ارواح پاکان یعنی یهود را بیافریند.

کابالاییان در صفد ظهر روز جمعه با لباسهای سفید به دشتی بیرون از شهر می روند. این دشت به باغ "سیب مقدس" منتهی می شود و آنها در باغ در انتظار عروس می نشینند و "مزامیر" و "غزل غزلها" را به آواز می خوانند. آنها فصل 31 سفر امثال را در شنبهشب همچون ترانه شب زفاف می خوانند.

آداب و رسوم شنبه، یهودیان را کاملاً در قید و بند قرار داد و آنها را مجبور ساخت تا از دیگران دوری گزینند و در گروههایی بسته و طائفه ای گردهم آیند. البته یهودیان همواره در موارد بسیار با استفاده از مجوز، تحریمها را نادیده می گرفتند. آنها در واقع با گرفتن فتوا از هر یک از فقها اجازه می گرفتند تا شریعت را دور بزنند. به عنوان مثال بعضی از آنها غذای روز شنبه را در نیم مایلی منزل خود می نهادند و به این ترتیب آنجا خانه آنها به شمار می رفت و سپس می توانستند از این خانه نیم مایل آن طرف تر بروند. یهودیان گاهی برای انجام کارهای حرام روز شنبه از قبیل آتش روشن کردن از دیگران کمک می خواستند.

نیروهای مسلح اسرائیل برای این کار از اعراب بهره می گیرند. از سوی دیگر با توجه به این که یهودی نمی تواند در موارد یاد شده به طور مستقیم از افراد بیگانه کمک بخواهد به همین دلیل یهودیان به شکل تلویحی درخواست خود را مطرح می سازند و به عنوان مثال می گویند: "هوا اینجا سرد است". یهودیان اسرائیل و خارج از آن برای حلال کردن تحریمها از شیوه های مختلف استفاده می کنند.

یکی از حاخامها فتوا داد که یهودیان برای خاموش کردن چراغها و انجام دیگر کارهای خانه در روز شنبه می توانند از میمونها و سگهای دست آموز استفاده کنند به شرط آن که این حیوانات جزو داراییهای خانواده نباشند؛ زیرا در این صورت عضو خانواده به حساب می آیند و باید روز شنبه را به استراحت بگذرانند.

یهودیت اصلاح طلب سعی کرد تا از افراط گری موجود در آداب و رسوم شنبه بکاهد.

به موجب قانون کار اسرائیل که در سال 1956به تصویب رسید، شنبه به عنوان روز استراحت هفتگی اعلام شد. پیروی اسرائیلیها از قوانین شنبه با توجه به شدت و ضعف قدرت احزاب دینی در شوراهای محلی فرق می کند. به عنوان مثال کافه های تل آویو در طول روز شنبه باز است در حالی که در شهر بیت المقدس، همه کافه ها تعطیل است؛ هرچند که این وضعیت اخیرا با رشد میانگین سکولاریزاسیون، در حالی تغییر است. از سوی دیگر در "بنای براک" آمد و شد عمومی ممنوع است و تمامی خیابانها بسته می شود و به کسی اجازه عبور نمی دهند، در حالی که رفت و آمد در خیابانهای حیفا در تمامی روزهای هفته به شکل عادی جریان دارد.

رادیو اسرائیل پس از غروب روز شنبه بخشهای خبری خود را افزایش می دهد تا کسانی که در طول روز نتوانسته اند اخبار را بشنوند، در جریان خبرها قرار گیرند؛ زیرا گوش دادن به رادیو در این روز مقدس حرام است. همچنین در این روز اعلام خبر درگذشت افراد و حوادث مرگبار ممنوع است. گفته می شود که فقط یک چهارم اسرائیلیها به آداب و رسوم شنبه به طور کامل عمل می کنند، ولی ما معتقدیم در این رقم مبالغه شده است. البته اکثر اهالی اسرائیل به برخی از آداب و رسوم شنبه پایبندی دارند.

شهردار "بتاح تکفا" با صدور یک قانون محلی به سینماها و محلهای تفریح و سرگرمی اجازه داد تا جمعه شب و روز شنبه به فعالیت خود ادامه دهند و همین امر باعث شد تا موضوع شنبه در سطح ملی در اسرائیل مطرح شود. یهودیان متدین این قانون را با سیاست حفظ وضعیت موجود که از سوی رهبران صهیونیسم پذیرفته شده بود، در تضاد دانستند؛ زیرا براساس این سیاست باید وضعیت دینی موجود در فلسطینِ دوره سرپرستی حفظ شود. به عنوان مثال درآن زمان مشاهده فوتبال اشکالی نداشت ولی رفتن به سینماها ممنوع بود.

این توافق، بنیاد هم پیمانیهای سیاسی میان متدینان و سکولارها را تشکیل می دهد. البته طرح چندین باره موضوع شنبه و مسائل مشابه آن، قضایای بنیادینی را برمی انگیزد که صهیونیستها از آغاز جنبش صهیونیسم توانسته اند آنها را فرو بنشانند؛ قضایایی مانند هویت دینی حکومت صهیونیستی و خاستگاه مشروعیت آن. تنها پنج درصد از یهودیان آمریکا روز شنبه را به سبک دینی گرامی می دارند و بقیه آن را بخشی از تعطیلات آخر هفته به شمار می آورند که در آن به کارهای دلخواه خود می پردازند. البته برخی از گروههای افراطی پروتستان مانند آدونتیستها روز شنبه را گرامی می دارند.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهشهای تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد پنجم، چاپ اول، پاییز 1382.