مصر ـ اسرائیل، موافقتنامه اقتصادی

روابط مصر و اسرائیل که آغازش به توافقنامه کمپ دیوید در سال 1979 برمی گردد، علی رغم فراز و نشیبهای فراوان همچنان ادامه یافت. انتفاضه الاقصی و حاکمیت شارون در مسند نخست وزیری موجبات تحدید روابط مصر و اسرائیل را مهیا نمود. مصریها به این امید بودند که سیاستهای خشن و سرکوبگر از شارون به موازات اوج گیری انتفاضه شرایط را برای سقوط کابینه وی فراهم کند. ولی انتخابات سراسری 2003 با پیروزی چشمگیر حزب لیکود، مصریها را مأیوس ساخت.

از این پس، مصریها و اسرائیلیها شرایط را برای بهبود روابط فراهم نمودند که می توان نقطه شروع تحول در روابط فی مابین مصر و اسرائیل را آزادی 6 دانشجوی مصری توسط اسرائیل در ازای آزادی جاسوس اسرائیلی از سوی مصر مرتبط دانست. در همین راستا رؤسای هر دو دولت به تعریف و تمجید از یکدیگر پرداختند و دولت شارون با استفاده از فرصت حاصل شده جهت تحکیم و گسترش روابط خود با مصر ایهود اولمرت معاون نخست وزیر و وزیر صنعت و تجارت را به قاهره فرستاد. در این سفر اولمرت توافقنامه اقتصادی مشترک اسرائیل، آمریکا و مصر QIZ (Qualified industvial Zones) که حاوی همکاری گسترده تجاری بین مصر و اسرائیل است را امضاء نمود. در این سفر شماری از بازرگانان اسرائیل اولمرت را همراهی کرده بودند. پس از اردن، مصر دومین کشوری است که قرارداد اقتصادی QIZ را با اسرائیل به امضاء رسانیده است که طبق این قرارداد مناطق صنعتی مشترکی در مرزهای دو کشور ایجاد خواهد شد.

الف ـ موافقنامه اقتصادی QIZ :

در سال 1996 کنگره آمریکا، طرح مناطقصنعتی آزادی را در راستای حمایت از روند صلح خاورمیانه تصویب کرد. مناطق صنعتی مذکور در اردن و اسرائیل ایجاد شده تا بدین وسیله تولیدات این کشورها بدون پرداخت هیچ گونه عوارض گمرکی به آمریکا به صادر شود. عدم پرداخت مالیات و عوارض گمرکی به آمریکا و بزرگترین بازارهای مصرفی دنیا، بزرگترین مزیت مناطق صنعتی آزاد محسوب می شود. به نحوی که از سال 1999 صادرات اردن به آمریکا از 31 میلیون دلار به 674 میلیون دلار در سال 2003 رسید و بیش از 35 هزار فرصت شغلی در اردن به وجود آمد. دولت آمریکا، ده منطقه صنعتی آزاد را در اردن مشخص نموده که این مناطق عبارتند از:

ـ مناطق صنعتی آزاد در شمال نوار مرزی اسرائیل و اردن.

ـ منطقه صنعتی الحسن در اربد.

ـ منطقه صنعتی التجمعات در امان.

ـ منطقه صنعتی اد دویل در نزدیکی زارکا.

ـ منطقه صنعتی کرک.

ـ منطقه صنعتی اکابه.

ـ شهر سایبر اردن در اربد.

ـ منطقه صنعتی الکستال در امان.

ـ مجتمع بین المللی موشانا در امان.

و شرکت صنایع ال زای در الزرقا.

پس از اردن، مصر دومین کشوری است که قرارداد اقتصادی QIZ را با اسرائیل و آمریکا به امضاء رسانده است که طبق آن هفت منطقه صنعتی ویژه در مرزهای دو کشور ایجاد می شود که چهار منطقه در کیرو، دو منطقه در اسکندریه، و یک منطقه در بندر سید احداث خواهد شد. تولیدات این مناطق با عوارض ناچیز گمرکی به آمریکا و اروپا صادر خواهد شد.

به دنبال بهبود مناسبات مصر و اسرائیل و امضای توافقنامه تجارت آزاد، سازمانهای اقتصادی اسرائیل پیش بینی کرده اند در سال 2005 حجم مبادلات تجاری میان طرفین با چهار برابر رشد از 25 میلیون دلار در سال 2004 به 100 میلیون دلار در سال 2005 برسد.

پیش از این حجم مبادلات تجاری میان مصر واسرائیل از آغاز انتفاضه در حدود 50 درصد کاهش یافته بود و در همین راستا میزان مبادلات بازرگانی میان مصر و اسرائیل از 60 میلیون دلار در سال 2002 به 25 میلیون دلار در سال 2005 کاهش پیدا کرد. به گفته یکی از مقامات بلندپایه اقتصادی هدف از موافقتنامه اقتصادی اخیر بالا بردن حجم مبادلات بازرگانی میان مصر و اسرائیل تا سقف 250 میلیون دلار تا سال 2007 است.

براساس موافقتنامه اقتصادی مذکور تمام تولیدات این مناطق باید با برچسب اسرائیلی به آمریکا صادر گردد. و اسرائیل نیز در هشت درصد از تولید مشارکت داشته باشد. در همین راستا قبل از امضاء توافق تجاری مذکور مصر خواهان محدود شدن مشارکت اسرائیل در شش درصد از تولیدات بود که با چانه زنیهای آمریکا و اسرائیل مشارکت اسرائیل در تولیدات افزایش یافت.

به موجب این موافقتنامه قرار شد یک کمیته مشترک به ریاست مصر و اسرائیل و با حضور نماینده ای از آمریکا تشکیل گردد تا مراحل اجرایی این قرارداد و صدور مجوز به شرکتهای طرف قرارداد را تحت نظارت و کنترل خود قرار دهد. این کمیته جلسات خود را هر سه ماه یکبار و به نوبت در قدس اشغالی و قاهره برگزار می کند. طرفین اسرائیلی و مصری با همکاری آمریکا اطلاعات مربوط به فعالیت شرکتهای طرف قرارداد را به دست خواهند آورد تا در نحوه داد و ستدها بازنگری کلی داشته باشند. این کمیته موظف است نوع کالاهایی را که خریداری می شود با معیارهای موردنظر واردکنندگان مصری و اسرائیلی انطباق دهد.

ب ـ واکنشها:

واکنشهای متعددی در سطح داخلی مصر از سوی مقامات بلندپایه همچنین مطبوعات و سازمانهای اقتصادی و سیاسی نسبت به توافقنامه QIZصورت گرفت. سازمانهای اقتصادی مصر موافقت خود را با این طرح اعلام نموده و اظهار امیدواری کردند که حجم مبادلات تجاری طرفین به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یابد. حسنی مبارک رئیس جمهور مصر نیز از امضاء توافق QIZ ابرازخرسندی کرد و آن را گامی در تحکیم روابط مصر و اسرائیل خواند.

رشید محمد رشید وزیر صنعت و تجارت مصر ضمن استقبال از توافقنامه مزبور انتقادات اپوزیسیون مصر را رد کرده و تأکید کرد این توافقنامه فرصتهای جدیدی را در بخش نساجی و بافندگی مصر ایجاد نموده و به حجم صادرات مصر به آمریکا می افزاید.

داولاتمن (Dov Lautman) رئیس صنایع دلتا جلیل (Delta Galil) نیز در مصاحبه با گلوبز گفت: توافق تجارت آزاد با مصر، تنها یک دستاورد اقتصادی نبود، بلکه یک موفقیت بزرگ سیاسی نیز بود. این توافقنامه به اقتصاد اسرائیل و روند صلح در خاورمیانه کمک خواهد کرد، اما یوسف شیران (Yosef Shiran) رئیس تفرون (Tefron) عقیده دیگری دارد. او می گوید توافق مذکور ضربه محکمی به صنعت پارچه اسرائیل وارد می آورد. شیران گفت: مصر در بخش صنعت پارچه از رونق خوبی برخوردار است. بنابراین نیازی به صادرات پارچه تحت یک توافق تجارت آزاد را ندارد.

این موافقنامه در حالی به امضاء مصر، اسرائیل و آمریکا رسید که مصر در بخش صنایع نساجی دچار بحران شده بود و در صورت عدم امضاء توافقنامه QIZ بازارهای آمریکا و اسرائیل را از دست می داد.

اما موافقتنامه QIZ علاوه بر حمایتهای مذکور از ناحیه فرصتهای جدید شغلی مخالفتهایی را نیز درپی داشت. گروه مخالف این طرح با استناد به فرصتهای اقتصادی طرح برای تحکیم جایگاه اسرائیل در مصر و منطقه خاورمیانه به مخالفت با قرارداد QIZ پرداختند. علی رغم تعارض منافع اسرائیل با کشورهای منطقه در حوزه های مختلف سیاسی و اقتصادی واکنش منفی چندانی در سطح مقامات رسمی کشورهای حاضر در منطقه مشاهده نشد. در سطح بین المللی اغلب کشورهای اروپایی و آمریکا ضمن استقبال از توافقنامه مذکور آن را گامی مثبت در تحکیم روابط کشورهای منطقه با اسرائیل عنوان کردند. اتحادیه اروپا نیز به دلیل حضور در منطقه به عنوان رقیب آمریکا قرارداد اقتصادی QIZ را با اردن و اسرائیل به امضاء خواهد رساند. به گفته مقامات اردنی، اسرائیل و اردن در خصوص چگونگیامضاء قرارداد با اتحادیه اروپا نیز به توافق رسیده اند و در آینده نزدیک پیشنهاد رسمی خود را در زمینه امضاء قرارداد QIZ به اتحادیه اروپا تقدیم خواهند کرد.

مآخذ:

1. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل، (حوزه اجتماعی)، 30/10/1383، شماره 2 ـ 231.
2. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل، (روند صلح و روابط خارجی)، 2/10/1383، شماره 1 ـ 235.
3. www.jordanembassyus.org/new/commercial/qiz.shtm. www.uster.gov. (2004/12/14).
4. www.aucegypt.edu/facu (2004/12/14).
5. www.globes.co.il (2004/11/21).