کتابهای مقدس و دینی

آیین یهود با کتابهای فراوان دینی و مقدسش شناخته می شود. این مسأله دلایل گوناگونی دارد که یکی از مهم ترین آنها اعتقاد شفاهی و حلول گرایانه ای است که به نوشته های دینی حاخامها و اجتهاد ایشان قداست می بخشد و حتی وحی الهی "تورات" و اجتهاد بشری "تلمود" را برابر می داند. آیین یهود به عنوان یک نظام دینی، مراحل تحول تاریخی درازی را پشت سر گذارده که گونه گون و متناقض می باشد. به همین سبب آیین یهود به شکل ترکیبی چندلایه و انباشتی درآمده است که لایه هایش در کنار هم یا روی هم قرار گرفته است.

این ترکیب چندلایه در نزاع شدید میان اندیشه توحیدی و اندیشه حلولی نمایان می شود و در کتابهای مقدس یهود که مهم ترین آنها کتاب مقدس یا تورات است، آشکار می شود. کتاب مقدس به اسفار پنجگانه حضرت موسی(ع) (که مهم ترین و مقدس ترین بخش کتاب است) و کتابهای پیامبران (که توحیدی ترین بخشهای کتاب مقدس است) و کتابهای حکم، امثال و غزل غزلها تقسیم می شود. پس از پایان یافتن تدوین "عهد عتیق" و تأکید حکمای یهود بر آن، کتاب مکاشفه ها و دیگر اسفار پدیدار شد که کتابهای خارجی یا کتابهای پنهانی و غیرقانونی نامیده می شد و برخی از آنها کنار گذاشته شد.

برخی دیگر از آن کتابها نیز منسوب نامیده شد. بیشتر این کتابها از ریشه قومی و گرایش آشکار حلولی برخوردارند. در قرون وسطی این کتابها در غرب از سوی یهودیان به فراموشی سپرده شد و در دوره رنسانس کشف گردید. در قرن ششم تدوین تلمود که نخستین کتاب دینی یهود شد و حتیجایگزین عهد عتیق گشت. بدین صورت حلول گرایی پیروز شد و به تدریج بر نظام دینی یهود سیطره یافت.

در قرن سیزدهم، کتابهای کابالا پدیدار گشت؛ ابتدا کتابهای "باهیر" و "زُهَر" و سپس نوشته های "اسحاق لوریا" که کاملاً بر اندیشه دینی یهود حاکم شد به طوری که بیشتر گروههای یهودی و حاخامها آنها را جایگزین تلمود کردند و تلمود تنها مورد توجه حاخامهای اشرافی قرار داشت. رواج کابالا به معنای سلطه کامل لایه حلول گرا در ترکیب چندلایه یهودی بود. یهودیان کتابهای نماز و دعا نیز که شامل نیایشها، دعاها و سرودهایشان می شود که برخی از آنها توحیدی و برخی دیگر حلول گرا هستند.

این ترکیب چند لایه، همگون که بر اندیشه های صهیونیستی و ضدصهیونیستی تأثیر گذارده است بر تفکر جدید دینی یهود که دربردارنده گرایشهای فکری گوناگون سکولار، الحادی، وجودی و صوفیانه است، نیز تأثیر گذاشته و هر یک از این فرقه ها در میراث مذهبی یهود ـ که شامل لایه های گوناگون و متعددی می شود ـ دلایلی برای تأیید اندیشه خویش می یابد. حتی می توان گفت که حلول گرایی بدون خدا نیز کتابهای مقدس خویش را یافته است. ماکس نوردو تأکید دارد که کتاب دولت یهود، اثر هرتزل جایگزین تورات و دیگر کتابهای دینی است.

به رغم مبالغه این رهبر صهیونیست، کسی که اندیشه مذهبی یهود را پس از صهیونیستی شدن آن و پس از تبدیل شدن دولت صهیونیستی به مرکز دینی مورد مطالعه قرار دهد، بخش عظیمی از این ادعا را دست می یابد. حیم کاپلان مدعی می شود که اسناد تاریخی آمریکا نیز بخشی از کتابهای مقدس یهودی است؛ چنانکه ایالات متحده، اصل و پایه مطلق بودن است.

یکی از متفکران الهیات مرگ خدا (اروینگ گرینبرگ) معتقد است که عهد عتیق کتاب مقدس یهود در دوره هیکل [معبد ]و تلمود کتاب مقدس ایشان در دوره آوارگی یهودیان است. اما کتاب مقدس آنها در دوره سوم (مرحله پس از آشویتس و برپاسازیدولت صهیونیستی)، همان متونی است که نسل کشی و ضرورت بقا را به قوم یهود خاطرنشان می سازد. بر این اساس گرینبرگ، نوشته های ایلی و یزیل و بیانیه استقلال اسرائیل را از کتابها و متون مقدس می داند و این سیالیت با حلول گرایی بدون خدا کاملاً هماهنگ است.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهشهای تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد پنجم، چاپ اول، پاییز 1382.