نروژ ـ اسرائیل، روابط

الف ـ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی:

نروژ از اولین کشورهایی است که پس از سال 1948 اقدام به برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل کرد. در پاره ای از مقاطع نیز سردی و تیرگی بر فضای روابط دو کشور مستولی شد که در نهایت با میانجیگری آمریکا، برطرف شده است.

روابط اقتصادی و تجاری اسرائیل و نروژ تحت تأثیر مزیتهای نسبی هر یک از آنهاست. چنانکه انواع ماهی و فراورده های دریایی، صادرات عمده نروژ به اسرائیل و تجهیزات الکترونیکی و ماشین آلات نیز در زمره مهمترین صادرات اسرائیل به نروژ محسوب می شود. حجم مبادلات کالا و خدمات بین اسرائیل و نروژ در سال 2003 بالغ بر 960 میلیون دلار بود که از این میان مبلغ 477 میلیون دلار صادرات اسرائیل به نروژ و 483 میلیون دلار صادرات نروژ به اسرائیل بوده است.

با این حال توسعه روابط تجاری و اقتصادی نروژ و اسرائیل در گرو مشارکت اسرائیل با اتحادیه اقتصادی افتا (efta)است. اتحادیه ای که در سال 1992 و با مشارکت کشورهای ایسلند، فنلاند، دانمارک، نروژ و سوئیس تشکیل شد.

روابط اسرائیل و نروژ علی رغم ابعاد دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی، بارها درگیر تیرگی و سردی روابط شده است. نروژ برخلاف سایر کشورهای اروپایی مواضع بهتری در حمایت از تشکیلات فلسطینی اتخاذ کرده و حتی در برخی از دوره ها به دلیل مواضع ضد اسرائیلی از حضور در مجامع اتحادیه اروپا محروم شده است. روابطاسرائیل و نروژ از زمان اشغال سرزمینهای فلسطینی، تصرف سرزمینهای عرب همسایه، کشتارهای فلسطینیان توسط اسرائیل و نقض قراردادهای بین المللی از سوی اسرائیل، با فراز و نشیبهای متعددی درگیر بوده است.

اگرچه حجم روابط اقتصادی و تجاری اسرائیل و نروژ در مجموع به بیش از یک میلیارد دلار هم نمی رسد، اما اهمیت نروژ برای اسرائیل از جایگاه این کشور (نروژ) در منطقه اسکاندیناوی و روابط ویژه آن با بازیگران فلسطینی و آمریکایی ناشی می شود. ورود نروژ به مناقشات سازش، با شروع مذاکرات اسلو آغاز و پس از جنگ سرد، به یکی از دو اولویت سیاست خارجی نروژ تبدیل شد.

اما نروژ پس از شروع هزاره جدید، سیاستهایمنتقدانه تری را در رابطه با اسرائیل تعقیب کرد و همزمان با حفظ روابط با اسرائیل، از موضع احقاق حقوق فلسطینیان نیز کوتاه نیامد. اگرچه تلاش برای تحریم اسرائیل ابتدا از سوی اتحادیه های تجاری و گروههای مدنی نروژ صورت گرفت، اما به تدریج دولت نیز تحریمهایی را علیه کالاهای اسرائیلی وضع کرد. در ضلع دیگر این موضع، قرارداد تجارت آزاد در منطقه آزاد افتا قرار دارد که نروژ به عنوان عضو قوی و سخنگوی این اتحادیه، مانع امضای این قرارداد با اسرائیل شده است.

در سطوح داخلی نیز تحریمهای اعمال شده بخش غیر دولتی در زمینه تجارت کالا و خدمات، دامنه وسیع تری گرفت و تداوم و گسترش آن دولت نروژ را نیز وارد این جریان کرد. نروژ، اسرائیل را به خاطر نقض صریح پیمان 1993 اسلو و نقض حقوق انسانی فلسطینیها محکوم کرده و خواستار از سرگیری مذاکرات سازش براساس تفاهمات پیمان مذکور است.

ب ـ عناصر تأثیرگذار بر روابط نروژ و اسرائیل:

در کنار عوامل تأثیرگذار رسمی و حکومتی، روابط نروژ و اسرائیل متأثر از پارامترهای متعدد دیگری نیز است که از مهمترین آنها می توان به نقش عواملی چون: وضعیت یهودیان در نروژ، نقش اقتصادی اتحادیه افتا، سوابق مشارکت نروژ در بحران اراضی اشغالی و جایگاه مسلمانان ساکن نروژ، اشاره کرد.

1 ـ وضعیت یهودیان در نروژ:

بنابر ادعای مقامات صهیونیست، منطقه اسکاندیناوی مأمن خوبی برای یهودیان نبوده است، زیرا وضعیت نامساعد یهودیان در کشورهای اسکاندیناوی باعث شده بود تا پیش از تجاوز نیروهای آلمانی به نروژ، تنها هزار و 700 یهودی در نروژ ساکن باشند. به ادعای مقامات مذکور، بحث یهودستیزی در نروژ رواج داشته و عمده ترین دلیل این امر تأثیرات منفی وضعیت حاکم بر سرزمینهای اشغالی 1967 فلسطین در سطح افکار عمومی نروژ است.

البته نمی توان نقش گروههای داخلی نروژ نظیر حزب کارگر در راستای جلب توجه افکار عمومی به مباحث ضد اسرائیلی را نادیده گرفت. بنابر ادعای منابع یهودی، افکار عمومی نروژ در مقایسه با سایر کشورهای اسکاندیناوی چندان ضد اسرائیلی نیست. با این حال، منابع مذکور معتقدند حضور مسلمانان در نروژ نقش مهمی در شکل گیری افکار ضد اسرائیلی و ضد یهودی داشته است.

2 ـ نقش نروژ در شناسایی ساف (PLO) و حمایت از آن در مقابل اسرائیل:

نروژ به دنبال شروع بحران کانال سوئز، وارد مناقشه اعراب و اسرائیل شد. اگرچه به نظر می رسید که دیپلماسی نروژ تمایل بیشتری به اعراب و فلسطینیها دارد. در این رابطه یاسر عرفات معتقد بود که روابط کنترل شده نروژ با اسرائیل، کانال دیپلماتیک خوبی در اختیار او قرار داده است. حضورفعال نروژ در سازمانهای بشردوستانه بین المللی نظیر: صلیب سرخ، کمیساریای عالی پناهندگان و غیره یکی از کانالهای مشارکت این کشور در مسائل مناطق اشغالی و ترغیب افکار عمومی، به حمایت از حقوق فلسطینیها است. با این حال، نقش دیپلماتیک نروژ در مناقشات سرزمینهای اشغالی، بیشتر متکی بر مدیریت منازعه اعراب و اسرائیل بوده است. نروژ در بحران کانال سوئز با ارسال نفت رایگان برای اسرائیل به بهانه ترغیب اسرائیل به صلح با مصر، مانع تشدید فشار بر رژیم صهیونیستی و فروپاشی موازنه قوا (به نفع اعراب) شد.

3 ـ نقش نروژ به عنوان عضو تأثیرگذار افتا:

علی رغم تمایل افتا به برقراری روابط اقتصادی با اسرائیل و امضای قراردادی در زمینه تجارت آزاد با رژیم صهیونیستی، نروژ در مقام سخنگوی افتا تمایل چندانی به تحقق روابط فوق الذکر نداشته و تا حدودی مانع انعقاد قرارداد مذکور شده است. اسرائیل تلاش زیادی کرده است تا با عملی کردن قرارداد تجارت آزاد با افتا، روابط خود با منطقه اسکاندیناوی و به ویژه نروژ را توسعه بخشد. براساس مفاد قرارداد مذکور، برقراری تجارت کالا و خدمات میان اسرائیل و کشورهای عضو افتا و استمرار آن در آینده، منجربه آزادسازی روابط طرفین در سایر حوزه ها خواهد شد. با این حال، منابع یهودی معتقدند تحولات داخلی نروژ، افکار عمومی و نقش پررنگ نروژ در اتحادیه افتا، این اقدام را به تأخیر انداخته است. اما مخالفت افکار عمومی منطقه (اسکاندیناوی) با نقض حقوق فلسطینیها از سوی اسرائیل، مهمترین دلیل این وضعیت است.

4 ـ جمعیت مسلمانان منطقه اسکاندیناوی:

نروژ یکی از کشورهایی است که همچون سایر کشورهای اسکاندیناوی از جمعیت مسلمان قابل ملاحظه ای برخوردار است. 82 هزار مسلمانان ساکن نروژ یکی از عوامل تأثیرگذار بر افکار عمومی نروژ در راستای مقابله با اسرائیل بوده اند. گروههای فلسطینی نیز از جایگاه نسبتا محکمی در منطقه اسکاندیناوی برخوردارند. بر همین اساس با همراهی و حمایت مسلمانان، گروههای یهودی ضد صهیونیست و گروههای مسیحی، موفق به سازماندهی پاره ای از سازمانها و مؤسسات برای تحریم اسرائیل شدند.

ج ـ بحران در روابط نروژ و اسرائیل، پس از تحریم اسرائیل:

اسرائیل و نروژ در طول نیم قرن روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود، فراز و نشیبهای زیادی را پشت سر گذاشته اند. روابط دو کشور در زمان انعقاد قرارداد اسلو در سال 1993 و سالهای پس از آن از روند روبه رشدی برخوردار بود، اما به دنبال شروع انتفاضه مسجدالاقصی در سال 2000 و تشدید سرکوب فلسطینیان در سرزمینهای اشغالی 1967، به سردی گرایید.

با وجود اینکه تحریم کالاهای اسرائیلی در نروژ در سال 2001 و به ابتکار اتحادیه های فلسطینی و مسلمان آغاز شد، اما به زودی جایگاه خود را در میان سایر اقشار این کشور نیز باز کرد. انتقادات اساسی دولت نروژ از نقض حقوق فلسطینیان و تحت اشغال دانستن سرزمینهای فلسطینی، پای دولت را نیز به مباحث مذکور گشود. خطوط اصلی تحریم اسرائیل از سوی نروژ با سه سرفصل کلی مشخص می شود.

1 ـ تحریم اعمال شده از سوی اتحادیه های تجاری نروژ:

اتحادیه های تجاری نروژ، یکی از بازیگران اصلی در تحریم کالاهای اسرائیلی محسوب می شوند. اتحادیه های مذکور، اسرائیل و گروههای یهودی را به خاطر تجاوزات مکرر به نوارغزه وکرانه باختری رود اردن، به شدت مورد انتقاد قرار داده و عنوان کرده اند که اسرائیل برای لغو این تحریمها، باید تمام حقوق اعطا شده به شهروندان اسرائیلی را به فلسطینیان نیز اعطا کرده و از مناطق اشغالی خارج می شود. اگرچه پاره ای از سازمانهای اروپایی نیز آن را مورد حمایت قرار داده اند.

2 ـ تحریمهای اعمال شده براساس تلاش مسلمانان:

تلاش مسلمانان در جهت اقناع افکار عمومی نروژ و استفاده از جایگاه این کشور برای اعمال فشار بر اسرائیل، یکی دیگر از وجوه تحریم اسرائیل توسط نروژ است، چنانکه گروههای مذکور با اجرای یک اقدام هماهنگ و گسترده شرکتهایی نظیر: کوکاکولا، تیمبرلند (Timberland) ، مک دونالد، سارا لی (Sara Lee) ، نوکیا، نستله (Nestle) و اینتل (Intel) را مشمول این تحریمها دانسته و به عنوان حامی تروریسم صهیونیستی و نقض حقوق بشر معرفی کرده اند. این اقدام، از حمایت برخی از سایتهای اینترنتی غیرمسلمان نیز برخوردار شده است.

3 ـ تحریمهای دولت نروژ:

دولت نروژ پس از آنکه با فشار افکار عمومی در سطوح داخلی و منطقه ای، (اسکاندیناوی) مواجه شد، تصمیم گرفت تحریمهایی را علیه اسرائیل به کار گیرد. در این رابطه سازمانهای حامی حقوق بشر، گروههای مسلمان، گروههای مذهبی ضدصهیونیست و اتحادیه های تجاری و افکار عمومی اروپا تأثیر زیادی بر اتخاذ چنین موضعی داشته اند.

به دنبال این تصمیم، دولت نروژ، خریدهای نظامی از اسرائیل را کاهش داد و اعلام کرد، محدودیتهایی را در قبال آن در نظر خواهد گرفت.

ادامه تحریمها از سوی جامعه مدنی نیز، دولت نروژ را بر آن داشت که علاوه بر تحریم خرید تجهیزات نظامی از اسرائیل، محدودیتهای ویژه ای را نیز بر واردات کالاهای اسرائیلی که کاربرد نظامی دارند، اعمال کند که این اقدام باعث واکنشهایی از سوی یهودیان و دولت اسرائیل شد.

د ـ پیامدهای تحریم و تأثیر آن بر روابط دو کشور:

هرچند که تحریمهای دولت نروژ نقش زیادی در حجم روابط تجاری با اسرائیل نداشته، اما از بعد دیپلماتیک و افکار عمومی بین المللی تأثیرات سوئی را بر وجهه بین المللی این رژیم (اسرائیل) وارد کرد و واکنشهای مقامات اسرائیلی نسبت به تحریمهای مذکور را در پی داشت.

1 ـ واکنشهای دولت اسرائیل:

رژیم صهیونیستی در واکنش به اقدامات دولت نروژ و گروههای هوادار تحریم اسرائیل ادعا کرده است که در سال گذشته، نروژ یکی از اصلی ترین تأمین کنندگان منابع مالی گروههای مبارز فلسطینی بوده و کمکهای نروژ عمدتا صرف عملیات به اصطلاح تروریستی شده است.

بنابر ادعای مقامات اسرائیل، تشکیلات خودگردان فلسطین، 20 میلیون دلار از کمکهای نروژ را صرف عملیات تروریستی کرده است. در این رابطه، دان ناوه (Dan Naveh) وزیر مستعفی کابینه شارون اعلام کرد: علاوه بر نقش پررنگ دولت نروژ در تأمین منابع مالی تروریسم، مبالغی از کمکهای مالی این کشور نیز به سوی مردمی سرازیر می شود که با تروریسم در ارتباطند. اگرچه وزیر امور خارجه نروژ در واکنش به اظهارات مذکور اعلام کرد، نروژ هیچ گاه از تروریسم حمایت نکرده و کمکهای اعطایی نروژ به فلسطینیان صرف تروریسم نمی شود، اما مقامات اسرائیل پا را فراتر گذاشته و اعلام کردند که به احتمال زیاد تحریمهای اعمال شده از سوی نروژ و کمکهای دیپلماتیک و مالی آن به فلسطینیان منجر به احیای دوباره یهودی ستیزی در اروپا خواهد شد.

2 ـ تأثیرات تحریم بر اسرائیل:

1 ـ تأثیرات اقتصادی ـ تجاری:

تأثیرات اقتصادی این تحریمها زمانی آشکار می شوند که علاوه بر تأثیر منفی آن بر شاخص روابط اقتصادی این رژیم در منطقه اسکاندیناوی، به نقش این تحریمها در معلق ماندن انعقاد قرارداد منطقه آزاد تجاری افتا با اسرائیل توجه شود. بنابر استناد منابع اسرائیلی سالانه حدود 30% محصولات کشاورزی اسرائیل در نتیجه تحریم (اسرائیل از سوی کشورهای مختلف) به فروش نمی رسند. علاوه بر اینکه اسرائیل 30 میلیون دلار نیز از ناحیه تحریم خرید تسلیحات و برخی اقلام تجاری خود توسط نروژ متضرر شد. بعضی از منابع نیز تحمیل خساراتی معادل همین مقدار را از ناحیه تحریمهای غیردولتی، برای اسرائیل پیش بینی کردند.

2 ـ توسعه تحریم به سایر حوزه های موضوعی و جغرافیایی:

تسری تحریمها به مؤسسات بزرگ و حتی دانشگاهها از جمله دانشگاههایی در انگلیس و استرالیا که به تحریم علمی اسرائیل دست زدند، اسرائیل را با وضعیت نامطلوبی روبه رو کرده است. کشورهای اسکاندیناوی نیز مواضع همسویی را با نروژ نشان دادند و در بعضی از مواقع احساسات ضد یهودی آنها قوی تر از نروژ شد. وضعیتی که به تضعیف جایگاه یهودیان در این مناطق انجامید.

مآخذ:

1. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل، 15/11/1384، شماره 283.
2. www.odin.dep.no/ud/english/news/032171- 21006/dok-bn.html
3. www.secretariat.efta.int/web/news/efta- israel-6th-meeting/view/
4. www.ushmm.org/wlc/en/index.php? moduleld=100460
5. www.boikottisrael.no/en faq.html
6. www.inminds.co.uk/boycott-news-0035.html
7. www.inminds.co.uk/boycott-israel.html