گفتگوهای کیلومتر (101)

گفتگوهایی با اهداف بین مصر و اسرائیل با نظارت سازمان ملل متحد است که به منظور تعیین مرزهای آتش بس در پی جنگ اکتبر 1973 و نیز اجرای قطعنامه شورای امنیت در این خصوص انجام گرفت. اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده طرح قطعنامه مشترکی را به شورای امنیت تسلیم کردند که فراخوانی همه طرفهای شرکت کننده در جنگ را به آتش بس کامل و پایان تمامی عملیاتهای نظامی در زمانی کمتر از 12 ساعت از زمان این تصمیم را دربرگرفت. شورای امنیت این قطعنامه را در 22 اکتبر 1973 مورد تأیید قرار داد. و آن را به عنوان قطعنامه 338 صادر کرد.

مصر بلافاصله پس از صدور و سوریه بعد از دو روز یعنی در 24 اکتبر با اعلام شروط معینی آن را پذیرفت. و این در حالی بود که اسرائیل موضعش را در برابر آن مشخص نکرد. در عین حال آتش بس چند ساعت در جبهه مصر ادامه یافت، سپس اسرائیل تجاوز خود را با بمباران شهر سوئز و استحکام نیروهای خود را در مرز با نیروهای جدید ادامه داد. در چنین شرایطی شورای امنیت نشست دوم خود را در 23 اکتبر 1973 ترتیب داد و قطعنامه جدید 339 را صادر کرد. و یکبار دیگر در آن طرفهای درگیر رادعوت نمود که به مواضع قبل از اشغال خود قبل از تاریخ یادشده باز گردند.

اسرائیل به قطعنامه جدید شورای امنیت تن در نداد. و به گلوله باران و پیشروی در اراضی مصر به قصد محاصره شهر سوئز و سپاه سوم مصر ادامه داد. در همین زمان شورای امنیت برای بار سوم در 25 اکتبر تشکیل جلسه داد و قطعنامه سومی را به عنوان 340 صادر کرد که در آن بار دیگر بر آتش بس فوری تأکید کرد. و تصمیم به ایجاد نیروی ضربتی وابسته به سازمان ملل گرفت که این نیرو از افراد معرفی شده توسط کشورهای عضو سازمان ملل بجز اعضای دائم شورای امنیت تشکیل شده بود. به دنبال صدور این قطعنامه در جبهه مصر آتش بس برقرار شد و ژنرال انزیوسیلا سویو فرمانده نیروی بین الملل ضربتی مصر و اسرائیل را به تشکیل جلسه ای مبنی بر اتخاذ تصمیمات لازم برای آتش بس دعوت نمود.

اولین جلسه در چادر وابسته سازمان ملل متحد که نزدیک کیلومتر (101) جاده قاهره ـ سوئز زده شده بود تشکیل شد و با نظارت ژنرال انزیوسیلا سویو نماینده سازمان ملل و حضور هیئت مصری به ریاست سرلشکر محمد عبدالعنی الجمسی و هیئت اسرائیلی به ریاست ژنرال اهارون یاریف انجام گرفت گفتگوهای این جلسه که در طول شب 28 اکتبر جریان داشت شامل مسائل زیر بود: موقعیت اسرار و زخمیان دو طرف، رساندن مواد غذایی و آب آشامیدنی به شهر سوئز و سپاه سوم مصر، تعیین مواضعی که ارتباط نیروهای ضربتی سازمان ملل در آن امکان پذیر باشد، مشخص کردن مرزهای 22 اکتبر برای اجرای قطعنامه شورای امنیت. ولی هیئت اسرائیلی تعیین این مرزها را به تعویق انداخت. زیرا نتیجه منطقی آن عقب نشینی و شکستن محاصره شهر سوئز و سپاه سوم مصر بود و اسرائیل به دنبال چنین مسئله ای نبود چراکه آن منجربه متضرر شدن اسرائیل و از دست دادن برگ برنده ای که در قبال آناسرایش را از مصر باز پس می گرفت می شد.

بدین ترتیب جلسات در چادر (101) بدون نتیجه ادامه یافت و تغییری در رکود گفتگوها انجام نشد جز اینکه هنری کیسینجر وزیر امور خارجه آمریکا در پنجم نوامبر وارد به قاهره شد یک دوره جلسات طولانی که از 6 تا 8 نوامبر ادامه یافت با رئیس جمهور محمد انوارسادات تشکیل داد. و در همان زمان معاونش ژوزف سایسکو جلسات مشابهی را با مسئولان رژیم صهیونیستی تشکیل می داد. به همین دلیل قبل از پایان روز 8 نوامبر پیمان طرفین مصر و اسرائیل با 6 بند ذیل اعلام شد:

1 ـ تعهد دو طرف به آتش بس.

2 ـ شروع گفتگوها برای بازگشت به مرزهای تعیین شده آتش بس در 22 اکتبر.

3 ـ آذوقه رسانی به شهر سوئز و اجازه خروج زخمی ها از آن.

4 ـ موافقت اسرائیل بر انتقال مواد غیر نظامی به سپاه سوم.

5 ـ واگذاری منطقه های بازرسی اسرائیلی در جاده قاهره ـ سوئز به نیروهای ضربتی بین المللی.

6 ـ مبادله تمامی اسرای جنگی بعد از واگذاری این مناطق.

و گفته شد که این پیمان شامل یک بند سری است که مصر به موجب آن متعهد شد که محاصره باب المندب را بشکند، ولی دولت مصر پیمان را رد کرد، زیرا که آن شامل اصلی مبتنی بر ایجاد محاصره رسمی در این منطقه نمی شد. براساس این پیمان هر دو طرف در 11 نوامبر اعلام آتش بس نمودند. همچنانکه در چهاردهمین ماه توافق خود را برای مبادله اسرا با شروع از اسرای جنگ خونین طی سالهای 1969 تا 70 اعلام نمودند و در 18 نوامبر جلسه ای بین دو طرف برای تعیین مرزهای 22 اکتبر به عنوان مرزهای آتش بس براساس قطعنامه 339 شورای امنیت تشکیل شد. ولی جلسات تا 29 نوامبربدون هیچ نتیجه ای ادامه یافت تا اینکه مصر کناره گیری خود را از گفتگوهای کیلومتر (101) اعلام نمود. در حالی که اسرائیل را به شانه خالی کردن از اجرای بند دوم پیمان آتش بس که در 11 نامبر به امضاء رسیدم متهم کرد.

در همین زمان هنری کیسینجر سفرهای شتاب زده ای را در منطقه به قصد رسیدن به راه حلی که مسأله جدایی نیروهای را دربرگیرد، آغاز کرد. طی این سفرها ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی و دبیرکل سازمان ملل متحد توافق خود را برای دعوت به تشکیل کنفرانس ژنو 21 دسامبر 1973 با حضور مصر و اردن و اسرائیل اعلام کردند. و این در حالی بود که سوریه به جهت عدم دعوت ساف به این کنفرانس از یک سو و هدف اساسی کنفرانس برای تصویب پیمان مصر و اسرائیل از طرف دیگر از حضور خود صرف نظر کرد.

کنفرانس ژنو به هیچ نتیجه ای نینجامید. تنها قطعنامه ای که بعد از سه جلسه صادر شد تشکیل کمیته ای نظامی برای بررسی موضوع جدایی نیروها بین مصر و اسرائیل بود. سپس مهلت آن تا آغاز سال 1974 تعیین شد. در پی این قطعنامه کمیته نظامی مصر ـ اسرائیل یک دوره جلسات را با نظارت سازمان ملل تشکیل داد، ولی این جلسات به هیچ توافقی نرسید. هنری کیسینجر سفرهای شتاب زده اش را از نو بین مصر و اسرائیل آغاز کرد. (رجوع شود به دیپلماسی گام به گام)

تلاش های وزیر امور خارجه آمریکا روز 17 جولای 1974 منجر به اعلام توافقنامه شد که به طور همزمان در قاهره تل آویو و واشنگتن انتشار یافت. و در 18 جولای حکپویس توافقنامه جدایی نیروها در چادر سازمان ملل در کیلومتر (101) به امضاء رسید. پس از طرف مصر سرلشکر جمسی و از طرف اسرائیل ژنرال دیوید الیعازر و از نیروهای ضربتی سازمان ملل ژنرال انزیوسیلاسویو و از طرف آمریکامستشار قانونی وزارت خارجه آمریکا و عضو شورای امنیت ملی آمریکا آن را امضاء کردند. این پیمان براساس احترام متقابل به آتش بس در خشکی و دریا و هوا و عقب نشینی اسرائیل از مرز دفرسوار و از نوارتنگه شرقی کانال سوئز و همچنین نظارت نیروهای ضربتی سازمان ملل بر مرزهای آتش بس تنظیم شد. امضاء نهایی پیمان تا 24 جولای انجام گرفت تا اینکه مراحل پنجگانه عقب نشینی نیروهای اسرائیلی به قرار زیر تعیین شد:

1 ـ 25 جولای که در طی آن نیروهای صهیونیستی از سوئز و ادبیه عقب نشینی کنند.

2 ـ 28 جولای عقب نشینی نیروهای اسرائیلی از منطقه صحرایی شمال جاده سوئز به طرف منطقه متلا در شرق سینا.

3 ـ 5 فوریه عقب نشینی از جنوب دریاچه ها تا فناره عرب به منطقه جدی در سینا آن طرف شرق.

4 ـ 13 فوریه تخلیه دو منطقه فاید و دفرسوار.

5 ـ 22 فوریه عقب نشینی نیروهای اسرائیلی از اسماعیلیه و دریاچه های تلخ به طرف مرز تعیین شده شرق کانال.

ناظران نظامی بر استفاده بیشتر اسرائیل در برابر مصر از این پیمان اتفاق نظر دارند. به موجب آن نیروهای مصری که در طی جنگ از این کانال عبور کردند از 70 هزار سرباز مجهز به 7 هزار تانک به 7 هزار سرباز مسلح به اسلحه سبک و تعدادی اسلحه سنگین کاهش یافتند. همچنین به موجب آن شکست محاصره نیروهای اسرائیل مستقر در مرز دفرسوار انجام گرفت و دشتهای نفت سینا به دست اسرائیل افتاد. علاوه بر آن مصر متعهد شد که اجازه پاکسازی کانال سوئز را برای استفاده نیروی دریایی بین المللی به مدت یک سال و شروع بازسازی شهرهای کانال و بازگرداندن ساکنان آن را بدهد.

در مقابل اسرائیل فقط اجرای آشکار قطعنامه 242 شورای امنیت از طریق گفتگو اعلام کرد. ومی توان گفت این پیمان اولین و تنها قدمیست که یک کشور عربی جدای از کشورهای عربی دیگر به ویژه کشورهای مجاور جبهه جنگ برمی دارد.

ناظران سیاسی بر این باورند که این تکروی در رابطه با جنگ اعراب و اسرائیل از سوی دولت مصر آغاز راه فراخی بود که در پایان به پیمان کمپ دیوید بین مصر در اسرائیل با نظارت ایالات متحده انجامید.

مأخذ:

1. موسوعة السیاسة: مؤسسة العربیه للدراسات والنشر، 1991.