قَطَمُون، نبرد

قطمون محله ای عربی است در بیت المقدس غربی که کمی به طرف جنوب واقع شده است. این محله بر بلندیی مشرف بر بیشتر محله های عربی و یهودی بیت المقدس جدید، مانند محله های بقعایبالا بقعای پایین، رحافیا، میکورحاییم، و تپه بیوت بر پا شده است. بلندترین نقاط قطمون: دیر مارسمعان می باشد که مقر اقامت تابستانی پاتریک روم ارتدکس می باشد. به همین دلیل این محله و ساختمان دیر خودبه خود دارای ارزش نظامی بزرگی است که صهیونیستها این موضوع را در یافته و در اواخر ماه آوریل 1948 زمانی که ساکنین محله از به وجود آوردن استحکامات و سنگربندی محله غافل مانده و مأموریت دفاع از آن را تنها به عهده رزمندگان ارتش جهاد مقدس که تعدادی اندک به فرماندهی، مبارز ابراهیم ابودیه بود گذاشته بودند سعی در اشغال این محله نمود.

این در حالی بود که همان تعداد اندک رزمندگان نیز به دلیل آنکه نظارت و کنترل نیروهای قیمومیت بریتانیا بر ورود اسلحه به فلسطین از خارج و حمل ونقل آن شدید بود ـ در حالی که همین حکام، خود مسلح شدن یهودیان را نادیده گرفتند ـ اسلحه کافی در اختیار نداشتند.

صهیونیستها با تسلط بر بیشتر ساختمانها و ارتفاعات مشرف بر قطمون و به ویژه ساختمان چهار طبقه زلبرشتاین و سنگربندی محکم آنها جهت اشغال این محله زمینه سازی کردند. صهیونیستها همچنین بر تمام وسایل حمل و نقل تسلط یافتند به طوری که اتوبوسهای قطمون نمی توانستند به نقطه ای دورتر از محله ثوری بروند و از آنجا مسافرین با زره پوشها دروازه الخلیل منتقل می شدند زیرا یهودیان از محله بر روی هر ماشینی آتش گشوده و اعراب نیز از بالای کوه صهیون مقابله به مثل می نمودند.

این وضعیت منجر به کوچ بیشتر ساکنین قطمون گردید و این موضوع صهیونیستها را بر آن داشت که پس از قطع جریان برق و ارتباطات تلفنی محله در روز 10/3/1948 به زور به محله حمله ورشده و سه خانه از خانه های اعراب را ویران سازد. اما رزمندگان در دفاع از محله شهامت به خرج داده و متجاوزین را مجبور به بازگشت نمودند. این عمل چندین بار در طول دو ماه مارس و آوریل 1948 تکرار شد.

پس از آنکه تمام تلاشهای صهیونیستها جهت اشغال محله قطمون و در نتیجه شکستن محاصره محله های یهودی بیت المقدس به ویژه محله میکورحاییم شکست خورد و با نزدیک شدن زمان خروج نیروهای بریتانیایی از فلسطین، فرماندهی نیروهای صهیونیستی بیت المقدس بیشترین سعی خود را به کار برده و اقدام به تقویت نیروهایش با بهترین یگانهای جنگی خود از جمله تیپ هارئیل (الماخ) نمود.

این تیپ در روز 20/4/1948 در کاروانی متشکل از 350 خودرو به فرماندهی دیوید بن گوریون رئیس آژانس یهود به طرف بیت المقدس به حرکت در آمد. کاروان تیپ هارئیل در کمین رزمندگان عرب واقع شده و پیش از آنکه بتوانند پس از رسیدن نیروهای کمکی از این کمین رهایی یابند خسارات سنگینی را متحمل نشدند. در این هنگام برای فرماندهی صهیونیسم مشخص شد که برای سیطره بر بیت المقدس نیازمند طرح و برنامه ای پیشرفته و کامل می باشد. پس از آن برنامه و طرح ریخته شده که به نام یبوس (اسم قدیمی و کنعانی قدس) خوانده شد.

هدف اصلی این برنامه این بود که در مرحله اول با بر مناطق چهارگانه مسلط بر شهر و حومه آن استیلا یابند. این مناطق عبارتند از: صموئیل پیامبر، الشیخ جراح، قطمون و بیمارستان اوگستا ویکتوریا بر روی کوه المکبر بودند.

هجوم اشاره به حرکت از سه محور داشت. اول ـ به طرف صموئیل پیامبر به هدف گشودن راه به طرف یعقوب پیامبر. دوم ـ به طرف شیخ جراح جهترسیدن به کوه مکبر. سوم ـ به طرف قطمون برای به دست آوردن و تأمین ارتباط با میکورحاییم و آبادیهای صهیونیستی پیرامون شهر بیت المقدس.

اجرای حمله به بیت إکسا به عنوان مقدمه اشغال صموئیل پیامبر در روز 27/4/1948 شروع شد. و روز بعد در حالی که نیروی ویژه اشغال قطمون جهت اجرای مأموریتش آماده می شد صهیونیستها به محله شیخ جراح حمله بردند. در شب 30 ـ 29 آوریل نیروی ویژه اشغال قطمون با گذر از جاده ای صعب العبور به طرف دیر مارسمعان به حرکت در آمدند. سپس برای غافلگیر کردن رزمندگانی که بر روی تپه ای مستقر بودند از سخت ترین شیب تپه که رزمندگان آن را برای حمله مفید نمی دانستند بالا رفته و پس از آنکه به نزدیکی بالای تپه رسیدند مدتی استراحت نموده و سپس به دیر حمله ور شدند و پس از نبرد کوتاهی همراه برخی عراقیهای تابع نیروهای جهاد مقدس توانستند دیر را به اشغال خود در آورند.

عراقیها پس از عقب نشینی از دیر در ساختمانهای مجاور متمرکز شده و آتش سنگینی را بر روی صهیونیستها گشودند که خسارات زیادی به آنها وارد ساخته و آنها را از گسترش دادن پهنه اشغال بازداشت. در حالی که صبحگاه دمیده بود فرمانده صهیونیستها تصمیم گرفت که به انتظار فرا رسیدن تاریکی شب جهت پیگیری پیشرویها در داخل دیر موضع بگیرند.

در این هنگام رزمندگان که خستگی دشمن را در یافته بودند با استفاده از دیواره های باغها (کوچک) و دیوار منازل ضد حمله ای را بر ضد صهیونیستها سازمان دادند. نیروهای صهیونیسم خطرناک بودن موضعشان را احساس کردند به همین دلیل تعدادی از آنها بر بام دیر رفته و با تعدادی نارنجک نیروهای عرب را مورد حمله قرار دادند. این عمل از نیروی ضد حمله کاست و آن را متوقف ساخت. تعدادکشته ها و مجروحین صهیونیستها بسیار بالا رفته بود آن چنانکه فرمانده آنان در مورد حفظ دیر شک کرد و به فکر عقب نشینی افتاد. اما به دلیل عدم امکان انتقال مجروحین تصمیم گرفته شد تا به انتظار فرا رسیدن شب نشسته و آنگاه عقب نشینی را آغاز کنند.

در همین اثناء از محله تحت محاصره میکورحاییم خبر رسید که تعداد زیادی از اهالی عرب آنجا شروع به ترک محله از راه دامنه های دیگر نموده اند. این امر باعث بالا رفتن روحیه نیروهای صهیونیست شد.

بعد از ظهر روز 30 آوریل نیروهای عرب با پشتیبانی یک زره پوش حامل توپ حمله به دیر را از سر گرفتند اما به دلیل ناتوانی از به کارگیری دقیق و صحیح قدرت آتش زره پوش هیچ موفقیتی به دست نیاوردند و متوقف شدند. در دل شب صدای انفجار شدید و پی درپی شنیده شد و صهیونیستهای محاصره در دیر دانستند که این شلیکها از توپ خانه تیپ عتصیونی است که از طرف کریات شموئیل برای پشتیبانی آنان به راه افتاده است.

به همین دلیل علی رغم خسارات زیادی که متوجه آنها شده بود تصمیم به پایداری گرفتند. با فرا رسیدن تاریکی شب روز 30 آوریل نیروهای تیپ عتصیونی به دیر رسیده و به جای تیپ هارئیل که با حمل مجروحین و اجساد کشته شدگان بیت المقدس باز گشت قرار گرفت. در صبح روز 1/5/1948 نیروهای تیپ پیشروی خانه به خانه خود را پی گرفته تا آنکه به محله میکور حاییم رسیده و بر تمام محله قطمون سیطره یافتند.

پس از آنکه محله قطمون از بیشتر ساکنین آن خالی شد غیر از تعدادی خانواده های فقیر و افرادی از محله که با رزمندگان عراقی و فلسطینی نیروهای جهاد مقدس ـ که پس از رسیدن نیروی کمکی از ارتش نجات به فرماندهی عبدالحمید الراوی تعدادآنها بین 180 تا200 رزمنده بود ـ همکاری می کردند فرد دیگری باقی نماند. اما این عده نیز بیش از 24 ساعت امکان ماندن در محله را نیافته و از آنجا عقب نشینی کردند.

در این محله همچنین حدود 30 نفر سرباز از نیروهای اردنی به همراه 3 زره پوش تحت حمایت کنسولگری عراق وجود داشت. این نیروها هنوز به یاری رزمندگان برنخاسته بودند که فرمانده بریتانیایی فرمان عقب نشینی فوری را به فرمانده اردنی عبدالله التل صادر نموده و متذکر شد که در غیر این صورت مورد هدف توپخانه بریتانیا واقع می شود. عبدالله التل که این را دانست اجرای فرمان را به فرمانده بریتانیایی اعلام کرده و نیروهای اردنی عقب نشینی کردند.

ابراهیم ابودیه پس از آنکه حدود 300 رزمنده از روستاهای همجوار گرد هم آورد و سعی در اقدام به ضدحمله به قطمون و باز پس گیری آن نمود اما نیروهای بریتانیایی مانع رسیدن او به قطمون شدند. و بدین ترتیب زیباترین محله عربی بیت المقدس به دلیل برتری زیاد نفرات دشمن (نیروهای مهاجم به حدود 300 نفر می رسیدند) و تأخیر سربازان بریتانیایی از اجرای وعده هایشان در مورد حفظ وضع موجود تا آخر دوره قیمومیت سقوط کرد.

مآخذ:

1. العارف، عارف: النکتبة، بیروت 1956.
2. التل، عبدالله: کارثة فلسطین، قاهره 1959.
3. الحرب فی ارض السلام، البدوی، حسن: قاهره 1976.
4. القصری، محمدفائز: حرب فلسطین، دمشق 1962.