مونتفیوری، موسی (1885ـ1784)

موسی مونتفیوری (Moses Montefiore) ثروتمند و سرمایه دار یهودی انگلیسی و رهبر یهودیان انگلستان و از بزرگترین مدافعان حقوق مدنی یهودیان در انگلستان و جهان بود. وی در انگلستان و در خانواده ای انگلیسی با ریشه های سفارادی ایتالیایی به دنیا آمد. کار خود را با دلالی در بورس لندن آغاز کرد و به سرعت به ثروت دست یافت. از طریق ازدواج، با خاندان ثروتمند و سرمایه دار روچیلد مرتبط شد و همین موجب کمک به او در کارهایش شد.

مونتفیوری از اولین کسانی بود که با همکاری یک مؤسسه انگلیسی ـ آمریکایی که در زمینه الماس و سرمایه کار می کرد، در تأسیس بانک های صنعتی، سرمایه گذاری کرد. در این مؤسسه انگلیسی ـ آمریکایی، ارنست اپنهایمر یهودی ثروتمند و مرد صنعت و سرمایه آفریقای جنوبی سهامدار بود. مونتفیوری به ثروتی هنگفت دست یافت و همین به او امکان داد تا در سال 1824 خود را بازنشسته کند. مونتفیوری دومین یهودی بود که به منصب شهرداری لندن و اولین یهودی بود که به لقب "سر" دست یافت.

از این پس مونتفیوری تلاش خود را بر وضعیت گروه های یهودی اروپای شرقی و جهان اسلام متمرکز کرد. او هفت بار به فلسطین مسافرت نمود و در سال 1838 طرحی درباره اسکان یهودیان در فلسطین به محمدعلی پاشا پیشنهاد کرد که متضمن برخورداری یهودیان از موقعیتی متمایز و تا حدود زیادی خودمختاری برای آنان و توسعهطرح های زراعی و صنعتی در فلسطین بود تا یهودیان دارای اعتماد به نفس و خودباوری شوند. در برابر، مونتفیوری پیشنهاد کرده بود در شهرهای مهم منطقه بانک هایی تأسیس شود که تسهیلات و اعتبارات کامل برای منطقه فراهم آید. مونتفیوری در تأسیس چند مهاجرنشین کشاورزی در جلیل و یافا مشارکت کرد. او اولین محله یهودی نشین خارج از حصار قدیمی قدس را تأسیس کرد و چند کارگاه صنعتی را پایه گذاری نمود.

در سال 1840 یک بار دیگر با محمدعلی پاشا دیدار کرد تا درباره حادثه دمشق تحقیق کند. پس از خروج محمدعلی پاشا از فلسطین در اثر فشار قدرت های بزرگ، طرح های مونتفیوری در فلسطین با مشکل و ناکامی مواجه شد. با این همه، او موفق شد سلطان عثمانی را قانع کند که همان امتیازاتی را که بیگانگان در سرتاسر خاک عثمانی از آن برخوردار بودند، به یهودیان نیز بدهد که همین کار نیز بدون شک در تبدیل آنان به عنصر بیگانه بی ارتباط با منطقه و دارای قابلیت برای تبدیل شدن به گروه کارکردی وطن گزین (مهاجرتی) مؤثر بود.

همان طور که گفته شد وضعیت گروه های یهودی در شرق اروپا محل توجه و اهتمام مونتفیوری بود. او در سال های 1846 و 1872 برای تفحص از وضعیت آنان در دولت تزاری به روسیه سفر کرد. همچنین به همین منظور در سال 1863 از مغرب و در سال 1867 از رومانی دیدار کرد.

تلاش فراوان مونتفیوری برای منافع گروه های یهودی و نیز مهارت و تجربه دیپلماتیک و قدرت او در برقراری ارتباط با سران دولت ها، به ویژه دولت انگلستان که بیشتر تلاش های وی هماهنگ با سیاست های استعماری این کشور بود، جایگاه و احترام خاصی به مونتفیوری داد. او نیز چون بیشتر ثروتمندان یهودی همانند شده (آسیمیله) غربی، هدفش از تأیید مهاجرت و اسکان یهودیان در فلسطین، دور کردن مهاجران یهودی اروپای شرقی از اروپای غربی و منحرف کردن مسیر مهاجرت آنان از اروپای غربی به سوی فلسطین بود؛ زیرا این عده جایگاه طبقاتی و مدنی وی (و دیگر ثروتمندان) را درانگلستان تهدید می کردند. از همین رو عمده تلاش او متوجه تبدیل یهودیان به بخش مولد اقتصادی از طریق مرتبط کردن آنها با زمین و کشاورزی و تأسیس مهاجرنشین های کشاورزی و وارد کردن علوم جدید در مدارس یهودی اروپای شرقی بود.

یوسف سیباج مونتفیوری (1903-1822) خواهرزاده مونتفیوری کارهای او را در فلسطین ادامه داد و نایب رئیس جنبش دوستداران صهیون شد. در سال 1973 جنازه مونتفیوری و همسرش [پس از سال ها] به اسرائیل برده شد و در آنجا دفن گردید.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهش های تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد ششم، چاپ اول، پاییز 1382.