کورزاک، یانوس (1941ـ 1878)

یانوس کورزاک (Janus korzak) نویسنده، عالم تربیتی و جامعه شناس لهستانی است. وی از یک خانواده ثروتمند یهودی ساکن ورشو به دنیا آمد. در رشته پزشکی تحصیل کرد، اما توجهش به تهیدستان سبب شد این رشته را رها سازد و در یک اردوگاه تابستانی مربوط به کودکان محروم، داوطلبانه به کار مشغول شود.

کورزاک توجه خاصی به کودکان خصوصا کودکان فقیر داشت. در نخستین کتابش به نام بچه های خیابانی (1901) از رنج های پنهان یتیمان بی پناهی پرده برداشت که با تکیه بر هوش خویش زندگی می کنند و می دزدند تا شکمشان سیر شود و با این همه همچنان می توانند خوب و بد را از یکدیگر بازشناسند. در کتاب دیگرش، بچه های تالاری (1906) چهره دیگری از بچه ها را نشان می دهد؛ بچه های طبقه متوسط که در ناز و نعمت بزرگمی شوند و هر مشکلی را با پول حل می کنند. آثار او نقدهای بسیاری را خصوصا از جانب عناصر واپس گرا برانگیخت.

در 1911 رئیس یک یتیم خانه یهودی در ورشو شد و تا پایان عمر همین کار را ادامه داد؛ البته جز در دوران جنگ جهانی اول که به عنوان پزشک در ارتش لهستان خدمت می کرد. کورزاک در اداره این مرکز، شیوه نوینی داشت، وی به کودکان اجازه داد تا مجله ای مخصوص خود به نام مجله کودکان منتشر کنند. این مجله، پیوست هفتگی یکی از جراید صهیونیستی بود. موفقیت وی در اداره این مرکز سبب شد که مقامات لهستانی برای تأسیس مرکز مشابهی جهت یتیمان غیریهودی در ورشو از او کمک بگیرند.

کورزاک همچنین به عنوان مسؤول بررسی وضعیت افراد تحت بازجویی دستگاه قضایی و همچنین مدرس دانشگاه آزاد لهستان و انستیتو تربیت معلم یهودی کار کرد. گاهی نیز در رادیو مجری برنامه های مربوط به کودکان و بزرگسالان بود.

کورزاک آثاری درباره چگونگی رفتار با کودکان دارد که از جمله می توان به چگونه کودک را دوست داشته باشید (1921) و حق کودک در محترم بودن (1929) اشاره کرد. او همچنین چند قصه هم برای کودکان نوشته است.

در نوشته های کورزاک هیچ بعد آشکار یا نهان یهودی وجود ندارد. او یک دانشمند تربیتی لهستانی و مدرن است که با مشکلات تربیتی کودک دست و پنجه نرم می کند. اگر هم در برخی آثارش مضمونی یهودی وجود داشته باشد، نگرش کورزاک به آن نگرشی کلی و لهستانی است که با دیگر روشنفکران این کشور تفاوتی ندارد؛ زیرا آنها نیز گاهی به مضمون های یهودی می پرداختند و این بدان سبب بود که یهودیان اقلیت بزرگی را در لهستان تشکیل می دادند. کورزاک دو بار در سال های 1943 و 1936 به اسرائیل رفت. مدتی را در کیبوتس عین هارود گذراند و از فلسفه اجتماعی و تربیتی برپایی آن خوشش آمد.

در این قضیه نیز با دیگر روشنفکران غربی چندان تفاوتی ندارد؛ چه آنان هم تجربه صهیونیستی را از محیط اجتماعی، تاریخی، اسکانی و اشغالگرایانه اش جدا می سازند و سپس عمیقا از آن شگفت زده می شوند. کورزاک در سال 1941 مانند هزاران نخبه و روشنفکر لهستانی و به همراه میلیون ها تن از یهودیان عادی به کوره های آدم سوزی فرستاده شد؛ زیرا نازی ها می خواستند از تراکم جمعیت در فضای حیاتی آلمان بکاهند و مردم لهستان را به ملتی فرمانبردار و در خدمت حکومت ملی و مرکزی آلمان تبدیل کنند.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهش های تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد سوم، زمستان 1382.