کرامه، نبرد ـ 1968

نیروهای اسرائیلی در 21/2/1968 اقدام به حمله ای همه جانبه و گسترده به کرانه شرقی رود اردن در منطقه ای کردند که از شمال از پل امیرمحمد تا جنوب دریاچه لوط امتداد داشت. هدف از این حمله همان طور که اسرائیل به صورت رسمی اعلام نمود نابودی مواضع چریکهای فلسطینی در اردوگاه کرامه در پنج کیلومتری پل شاه حسین (آلن.بی) و در مناطق دیگری تا جنوب دریاچه لوط بود.

این حمله برای سازمان فتح و نیروهای دیگرفلسطینی و نیروهای اردنی ناگهانی و غیر منتظره نبود. فعالیتهای نیروهای اسرائیلی دو روز قبل از این عملیات مشاهده شده و سخنگوی فتح در روز 19 مارس اعلام کرد که اسرائیل در مدت دو روز گذشته نیروهای زیادی را در طول رود اردن جمع آوری کرده است. در همان روز نماینده اردن در سازمان ملل اعلام کرد که اسرائیل برای حمله ای بزرگ به اردن، نیرو و مهمات فراهم می کند. سخنان تهدیدآمیزی که از طرف اسرائیلی گفته می شد نیز با این تجمع نیروها موافقت داشت.

رئیس حکومت اسرائیل در مقابل مجلس گفت که: اردن هیچ کاری برای جلوگیری اقدامات چریکهایی که از اراضی اردن می آیند نمی کند و ما ناچار به حمایت از امنیت خود خواهیم شد. او این سخنان را در خلال سخنرانیش در مورد حادثه انفجار مینها در زیر یک کامیون بزرگ حمل نیرو در جنوب نقب بیان کرد. وزیر دفاع و رئیس ستاد مشترک و رئیس اطلاعات اسرائیل نیز گفتاری مشابه را تکرار کردند.

طبق اطلاعات منابع اردنی، اسرائیل به منظور اجرای این عملیات چهار تیپ (دو تیپ سازمان یافته و تیپ 35 چترباز و تیپ 80 پیاده نظام) را که یگانهایی از توپخانه (5 گردان توپ 105 و 155 میلیمتری) آنها را پشتیبانی می نمود به علاوه یگانهای مهندسی به منطقه آورده و چهار اسکادران به منظور پوشش هوایی را تأمین نمود. علاوه برآن تعداد کافی برای حمل دو گردان پیاده نظام به همراه مهماتشان حضور داشتند. تعداد این نیروها به پانزده هزار سرباز می رسید.

از طرف اعراب یگانهای دیده بانی فتح تحرکات و تجمعات نیروهای دشمن را زیر نظر داشت. و فرماندهی فتح تدابیر لازم ـ به ویژه رویارویی یا عقب نشینی از مواضعی که از طرف دشمن مورد هدف قرار می گیرد جهت ضربه به دشمن در زمان مناسب ـ را طبق اصول جنگ مردمی به کار بست و پس از بررسی دقیق و عمیق موضوع تاکتیک"پایداری هوشیار" را به منظور تحقیق اهداف زیر برگزیده و مقرر نمود.

1 ـ بالا بردن روحیه مبارزین فلسطینی و عرب پس از شکست جنگ ژوئن 1967

2 ـ تضعیف روحیه دشمن و وارد آوردن بیشترین زیان در صفوف آنها

3 ـ تحقق همبستگی انقلابی بین مردم تا اینکه آنها یک نیرو و قوه کارآمدی گردند.

4 ـ افزایش نزدیکی و اطمینان بین نیروهای انقلاب فلسطین و ارتشیان اردنی

5 ـ رشد نیروهای انقلابی در داخل صفوف مردم عرب

6 ـ امتحان اعتماد به نفس جنگجویان در نبردهای رویارویی مستقیم با نیروهای دشمن.

نیروهای مقاومت به سه قسمت تقسیم شدند: قسمت اول در تعدادی از مراکز در خود کرامه و اطراف آن پراکنده شدند. قسمت دوم به شکل کمانهایی (به شکل هلال) در امتداد راههایی که احتمال نفوذ دشمن از آنها داده می شد تقسیم شده و قسمت سوم نیز به طرف ارتفاع مشرف بر منطقه عقب نشینی کردند تا آنکه به عنوان پشتیبان و احتیاط به کار روند. از طرف دیگر فرماندهی اردن آمادگی خود به منظور به عهده گرفتن جنگی قریب الوقوع را به کار گرفت و نیروهایش را در حالت بسیج و آماده باش و در انتظار رخدادهای آینده قرارداد.

نیروهای اسرائیلی در ساعت 5/5 صبح 21 مارس 1968 در چهار محور به حرکت درآمدند.

1 ـ محور عارضه از پل امیرمحمد تا سه راهی المصری و راه اصلی عارضه ـ سلط الرئیس.

2 ـ محور دره شعیب از پل شاه حسین تا شونه جنوبی و راه اصلی موازی دره شعیب السلط.

3 ـ محور مویمه از پل امیرعبدالله تا جلگه رامه ـ ناعور و عمان

4 ـ محور صافی از جنوب دریاچه لوط تا جلگه صافی و راه اصلی کرک.

اما نبردهای اصلی در عمل تنها اطراف سهمحور اول دور می زد.

نیروهای اسرائیلی تحت پوشش آتش توپخانه از رود عبور کردند اما هنوز 200 متر پیشروی نکرده بودند که با مقاومت قوی و نیرومندی روبه رو شدند که مانع حرکت آنها شد. نیروهای اسرائیلی با افرادی که بر هلیکوپتر سوار بوده و برخی از آنها به منظور رد گم کردن و گمراهی نیروهای عرب در جلگه صافی پایین آمده اما بیشتر آنها در کرامه پیاده شدند. اما نیروهای عرب از عهده آنها برآمدند و خسارات سنگینی بر آنها وارد آوردند. این اقدامات فرماندهی اسرائیل را ناگزیر از به کارگیری پرحجم نیروهای هواییش نمود که بمباران خود را بر روی مواضع توپخانه اردن و مواضع و سنگرهای چریکها و مواضع تانکها و توپهای ضد هوایی متمرکز نمودند.

در خلال این اقدامات، هلیکوپترها به انتقال نیروهای اضافی و بازگرداندن مجروحان و اجساد کشته شدگان ادامه دادند. نیروهای زرهی از نتایج بمباران هوایی و توپخانه پر حجم و متمرکز به منظور ادامه پیشروی خود استفاده کردند و تقریبا در ساعت 10 توانستند که به نیروهایی که از طریق هوا در کرامه پیاده شده بودند ملحق شوند. بین آنها و یک گروهان از چریکها نبردهای خونینی با تفنگ و نارنجکهای دستی و پس از آن با سلاح سرد رخ داد. نیروهای اردنی نیز در محورهای دیگر نبردهای شدیدی داشته و پیشروی دشمن را سد نمودند و مانع اجرای نقشه ها و برنامه های آنها گردیدند.

اسرائیلیها در ساعت دو بعدازظهر در حالی که خسارات وارده به آنها افزایش یافته و میزان خسارتی را که برای هر پیشروی بایستی می پرداختند برایشان روشن بود ادعا کردند که مأموریتی را که برعهده آنان گذارده شده بود به پایان رسانده و عقب نشینی را آغاز کرده اند. آنها در ساعت 5/11 به وسیله ژنرال اودبول فرمانده ناظران بین المللی خواستار آتش بس شده بودند ولی رئیس حکومت اردن این خواسته را تا عقب نشینی کامل نیروهای اسرائیلی رد کرد. عقب نشینی آخرین سرباز اسرائیلی در ساعت 5/2بعدازظهر پایان پذیرفت و نیروهای اسرائیلی در خلال عقب نشینی نیز با تعرض و حمله نیروهای هلالی شکلی که فرماندهی مقاومت قبل از نبرد آنها پخش کرده بود متحمل خسارات زیادی شدند.

در حمله اسرائیل به کرامه اولین باری بود که نیروهای اسرائیلی از رود اردن می گذشتند و این نبرد شامل مسافتی به عرض 10 کیلومتر در جبهه ای بود که از شمال به جنوب نزدیک 50 کیلومتر امتداد داشت. این نبرد اولین عملیاتی بود که رئیس جدید وقت ستاد ارتش "حیم بارلیو" در محدوده ای وسیع آن را فرماندهی می کرد. اسرائیل برای این حمله نیروهای نسبتا زیادی را جمع آوری کرده بود و می خواست که این حمله درسی بزرگ و آموزنده برای چریکهای فلسطین و ارتش اردن باشد و به واسطه آن یک پیروزی سریع به دست آید که از آن در بالا بردن روحیه ساکنین اسرائیل که زیر ضربات عملیات پیشمرگانه و چریکی در زمینهای اشغالی می لرزیدند بهره ببرد.

نتایج این درگیری آن طور که اسرائیل می خواست نبود. رئیس حکومت اسرائیل در 25 مارس در برابر مجلس اعتراف کرد که "هجوم به کرامه مشکل تروریست را حل نکرد" و ناثان بیلید نماینده حزب ماپام گفت که: اسرائیل بایستی تاکتیکهای نظامی خود را مطابق با روشهای جنگی که دشمن از آن پیروی کرده و موافق با شرایط سیاسی حاکم، پایه ریزی کند. شموییل تامیر عضو مجلس خواستار تشکیل کمیته ای پارلمانی برای تحقیق در گره ها و مشکلات سیاسی نشأت گرفته از عملیات کرامه شد و افزود: برنامه ریزی عملیات و اجرای آن، سؤلهای زیادی را برانگیخته که خواهان جواب می باشند. یوری اونیری شکست عملیات را این گونه تعبیر کرده است: مفهوم تاکتیکی عملیات از ریشه و اساس اشتباه بود و نتایج آن منجر به پیروزی روانی دشمنی شد که به ما خسارات زیادی را تحمیل کرد.

نبرد کرامه نقطه تحول بزرگی برای جنبش فتح و به طور کل برای مقاومت فلسطین بود. این مطلب در سیل درخواست عضویت در مقاومت به خصوصاز طرف روشنفکران و دارندگان مدارک دانشگاهی متجلی شد. همچنین این مسأله در تظاهرات عظیمی که به مناسبت شهدا در شهرهای عربی که در آنها به خاک سپرده می شدند برگزار شد کاملاً آشکار بود. همچنین تلاش روزافزون روزنامه نگاران بیگانه نسبت به مقاومت فلسطین که باعث تحریک برخی جوانان بیگانه به عضویت در صفوف مقاومت فلسطین شد تجلی کرد. نبرد کرامه معنای جدیدی به مقاومت فلسطین داد که در تظاهرات پشتیبانی و تأیید کننده اعراب و شعارهای خصمانه ای که مردم در مقابل آباابان وزیر امور خارجه اسرائیل در خلال دیدارش از نروژ و سوئد در روز 7/5/1968 می دادند متجلی گردید. هزاران صدا شنیده شد که فریاد می زد "زنده باد فتح".

در صحنه عربی و از دید اعراب، نبرد کرامه نوعی بازگرداندن بخشی از کرامه است که نیروهای مسلح عربی که فرصت جنگ نیافته بودند آن را در ژوئن 1967 از دست داده بودند. در نبرد کرامه، اسرائیل در تحقق اهداف نظامی و استراتژیک خود به منظور بالا بردن روحیه اسرائیلیها ناکام ولی در افزایش ترس و از صحنه به در رفتن آنها سهیم بود.

خسارات اسرائیلیها در این نبرد 70 کشته و بیش از 100 مجروح و 45 تانک و 25 نفر بر زرهی و 27 دستگاه خودرو گوناگون و 5 هواپیما بود. در این نبرد مقاومت فلسطین 17 شهید داده و اردنیها 20 شهید و 65 مجروح که بین آنها تعدادی از افسران بودند. نیز 10 تانک و 10 دستگاه خودرو گوناگون و دو عراده توپ خسارت دیدند. اسرائیلیها تعداد زیادی خانه را ویران نموده و به همراه آن 147 کشاورز عرب را به اتهام چریک بودن دستگیر نمودند.

مآخذ:

1. الکتاب السوی للقضیة الفلسطینة لعام 1968، مؤسة الدراسات الفلسطینیة، بیروت 1971.
2. الیومیات الفلسطینة، ج 7، بیروت 1968.
3. مجلة شوون فلسطینة، شماره 7، 1972.