پروست، مارسل (1922ـ1871)

مارسل پروست (Marccl Proust)رمان نویس فرانسوی است. در پاریس از پدری کاتولیک و مادری یهودی به دنیا آمد. در جوی کاتولیک و لیبرال پرورش یافت و از طریق مادرش با یهودیان و غیریهودیان طبقه متوسط آمیزش پیدا کرد. از یکی از دبیرستانهای معروف فرانسه دانش آموخته شد و در سوربن نیز درس خواند. زندگی اجتماعی وی که بیشتر آمیخته با طبقات بالای جامعه بود، الهام بخش داستانهایش گشت. نخستین اثرش با نام خوشیها و روزها در 1896 منتشر شد. مهمترین اثرش در جستجوی زمان گم شده بود که از سال 1913 تا 1927 در 15 بخش و 7 جلد به چاپ رسید.

این زمان از مهمترین آثار داستانی معاصر است. اگرچه این رمان، زندگینامه پروست نیست، اما بسیاری از شخصیتها و رویدادهایش برگرفته از زندگی و تجارب شخصی اوست و در لابه لای آن، اندیشه های محوری آن دوره به شکلهای گوناگون تکرار می شود؛ اندیشه ها و موضوعاتی مانند شیفتگی به اشرافی گری فرانسه، انحراف جنسی(پروست از منحرفان جنسی بود).

مسئله عشق که از نظر پروست نوعی بیماری یا توهم به شمار می رفت و موضوع زمان که پروست آن را آقا و سرور انسان و هستی می دانست؛ زیرا زندگی در جریان خود چیزی جز زمان گم شده و توهمی ناپایدار نیست و خاطره و هنر، تنها ابزار برای بازیافت این زمان گم شده و تبدیل این توهم به شکلهای ملموس جاودانه است.

سبک ادبی پروست وابسته به میراث ادبی کلاسیک فرانسه است. او متأثر از فلوبر و سن سیمون و نیز متأثر از ادبیات انگلیسی، خصوصا آثار دیکنز، الیوت و راسکین بود. برخی معتقدند وی در مفهوم یاد و خاطره، تحت تأثیر افکار بورد زورث نیز بوده است. اگرچه پروست، پرورش کاتولیکی و فرهنگ فرانسوی داشت و از نظر فکری و عاطفی به یهودیت وابسته نبود، اما بسیاری از منابع و مراجع یهودی، او را در شمار ادیبان یهودی آورده اند.

برخی حتی کوشیده اند رگه هایی از یهودیت تلمودی را در سبک غریب داستانی اش نشان دهند و به ناراحتی شدید وی از قضیه دریووس اشاره می کنند. او در بعضی رمانهایش به این قضیه پرداخته و نخستین کسی بوده است که آناتول فرانس را به دخالت در این قضیه واداشته است.

از سوی دیگر، نوع پرداختن پروست به شخصیت یهودی در رمان در جستجوی زمان گم شده سبب شده که عده ای او را یهودستیز بدانند؛ زیرا در رمان او سه شخصیت اصلی یهودی وجود دارد: اولی ستیزه جو، مستبد و مجسمه بدترین صفات اجتماعی است؛ دومی بهتر از اوست و متعلق به یک یهودی آمیخته شده در جامعه است که با محافل اشرافی رفت و آمد دارد و هویتش در پی حادثه دریووس کشفمی شود و از زندگی بورژوازی جدا می گردد. بعضی معتقدند این شخصیت، تجسم خود پروست است.

ویژگی شخصیتهای یهودی وی تکبر شدید است؛ البته تکبری که حس عمیق ناامنی را پشت خود پنهان نموده است؛ چراکه یهودیان از نگاه پروست، اقلیتی زیرفشارند که جنون مظلومیت و شک به دیگران، وجودشان را فراگرفته است. آنها همچون منحرفان جنسی "جنس نفرین شده"اند. این ربط میان یهود و نیروی جنسی یا انحراف و یا نیروهای تاریکی، در تمدن غربی ریشه دارد و موضعی است که به جهان بینی مسیحیت بازمی گردد؛ در این جهان بینی نقش یهودی، کشتن خداست و تنها هنگامی می شود از دست او خلاص شد که مسیحی شود.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهشهای تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد سوم، زمستان 1382.