سفوریم، مندلی موخر

(1917ـ1836):

مندلی موخر سفوریم (Mendle Mocher Sephorim) ادیب عبری و یدیشی نویس که نام واقعی اش شالوم جیکوب آبراموویچ بود. مندلی موخر سفوریم که شهرت ادبی اوست عبارتی عبری به معنای "مندلی کتاب فروش" است. در روسیه به دنیا آمد و آموزش سنتی دید.

او در شمار پایه گذاران ادبیات یدیشی است. هفده سال بیش نداشت که با گدایی معروف به "ابراهیم شله" آشنا شد و این گدا وی را قانع کرد که به باند گدایان تحت فرمانش بپیوندد. پس از مدتی گدایی و آوارگی از دست این باند گریخت و با یکی از مبلغان روشنگری برخورد کرد که او معارف جدید ازجمله ریاضیات و زبان های روسی و آلمانی را به مندلی آموخت.

بدین تربیت مندلی شیفته ایده آل های جنبش روشنگری و فلسفه اثباتی شد. او به سکولارسازی زندگی یهودیان فراخواند و از مهم ترین مبلغان روشنگری و سپس صهیونیسم گشت.

آثار تورگنیف و ویکتور هوگو در او اثر گذاشت و بی آن که به موفقیتی برسد به عبری نویسی ادامه داد. در سال 1864 تصمیم گرفت به زبان یدیشی بنویسد. این، گامی دلاورانه بود؛ چه در آن زمان یدیشی را لوترای ناهنجار می دانستند که روشنفکران نباید قلم خویش را به آن بیالایند. وانگهی هیچ اثر ادبی درخور توجهی به این زبان نوشته نشده بود و زبان یدیشی به نمازها و داستان های فولکور اختصاص داشت. اما مندلی را عقیده بر این بود که یدیشی، زبان همان توده های یهودی است که او باید با آنان ارتباط برقرار کند.

برای کامیابی در این راه، شخصیت کتاب فروش را به عنوان شخصیتی ادبی خلق کرد و همین نام را برای شهرت ادبی خویش برگزید. نوشته های او انقلابی در ادبیات یدیشی پدید آورد؛ چرا که او گتو را به گونه ای کامل و واقعی وصف کرد: شخصیت ها، عادت ها، نکته ها، بدبختی ها و خلاصه همه چیز آن. البته به رغم بی رحمانه و خشن بودن وصف، تصویری که می سازد آمیخته با همدردی و دلسوزی است.

از نخستین آثار یدیشی او رمان مرد کوچک (1864) و نمایشنامه مالیات گوشت (1869) است. مندلی در این نمایشنامه، نهادهای دینی یهودیت را که ابزاری در دست تزارهای سلطه جو شده است به تمسخر می گیرد. از مهم ترین آثارش ویشکه گدا است که از تجربه شخصی او برآمده و درباره عشقی اندوه بار میان ویشکه و یک دختر گدا است. رمان کرهاسب پیر (1873) داستانی نمادین از تجربه یهودیان شرق اروپا یعنی یهودیان یدیشی زبان است.

پس از سال 1886 مندلی بار دیگر به عبری نویسی روی آورد و موفقیتی چشم گیر یافت. نخستین رمان عبری اش در این دوره جای پنهان آذرخش (1886) بود. از دیگر آثار عبری او حلقه های آسمانی و زمینی تلمودی (1895) است که در آن به گروه های گوناگون یهودی همچون یهودیان همگون شده، ارتدوکس ها و صهیونیست ها اشاره می کند و آرای متفاوت و گاه متناقض ایشان را نشان می دهد. نویسنده خود به عنوان یکی از شخصیت های داستان، وارد آن می شود و چون موضعی سرشار از شک و دودلی دارد، هر زمان از یک گروه جانبداری می کند.

باید گفت که ویژگی اصلی آثار او نه شک و تردید، که تمسخر شدید زندگی یهودیان شرق اروپاست. به همین دلیل برخی ناقدان خواستار پاک سازی داستان های او از عبارات تند و گزنده شده اند. مندلی بر ادیبان عبری و یدیشی نویس پس از خویش اثری ژرف نهاد.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهش های تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد ششم، چاپ اول، پاییز 1382.