رات، فیلیپ

فیلیپ رات (Philip Rath) مهمترین رمان نویس آمریکایی یهودی است. در شهر نیوآرک (از توابع ایالت نیوجرسی) به دنیا آمد. خانواده ای بورژوا و همگون شده داشت. داستانهایش معمولاً درباره درگیری شدید میان آمریکاییهای یهودی بر سر میراث دینی (یدیشی) و جاذبه های تمدن سکولار آمریکاست. شاید به دلیل صراحت لهجه فوق العاده ای که داشت، آثارش بسیار بحث انگیز و پر سر و صدا بود.

افزون بر این شخصیتهای یهودی اش نیز شخصیتهای کومیک و بیمار بودند که خود را در بزنگاههای روابط جنسی مشروع و نامشروع و سالم و ناسالم، نمایان می ساختند. برخی او را از جمله یهودیان بیزار از خویش دانسته اند.

از مهمترین داستانهایش دفاع کننده از عقیده، بازگشت یهودیان از عقیده خویش (1962) و درس کالبدشکافی (1983) است. در این آثار می کوشد تناقض پنهان در برخی تعریفهایی را که آمریکاییها برای هویت یهودی ارائه نموده اند نشان دهد و مفاهیم خنده آور اصطلاحاتی مانند "قوم برگزیده" یا "قوم مقدس" را آشکار سازد.

او به توجه و حساسیت بیش از اندازه یهودیان به گذشته پردرد و رنجشان می پردازد و می گوید که این حالت با زندگی کنونی ایشان در جامعه ایسکولار که کاری به آنها ندارد و هیچ حب و بغضی نسبت به آنان نشان نمی دهد، سازگار نیست.

راث معمولاً به رابطه فرزندان با والدین ـ خصوصا مادر ـ توجه نشان می دهد و موضوع مادر بلندپرواز و سلطه جوی یهودی یکی از اصلی ترین موضوعات داستانهای اوست. به رابطه مردان با زن هم توجه دارد. زن ـ خصوصا اگر یهودی باشد ـ موجودی سلطه جوست و خواه همسر باشد خواه معشوقه، برنامه هایش با برنامه های مرد، همخوانی ندارد.

او برای چنین زنی اصطلاح "شاهزاده آمریکایی یهودی" را به کار می برد و این اصطلاح ـ که مفهومی منفی و انتقادآمیز دارد ـ در ادبیات آمریکایی رایج شده است. رمانهای راث در مقابل مفهوم بالا به شیکسا (یعنی زن بلوند غیریهودی) اشاره می کند؛ زنی که به ویژه برای مردان یهودی جذابیت خاصی دارد.

مهمترین رمانی که به این موضوع پرداخته است شکایت پورتنوی (1969) است و درباره اعترافات یک یهودی 33 ساله نزد روانکاو خویش است. شکایت پورتنوی از نگاه این دایره المعارف، اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا قهرمانش میان آمریکا و اسرائیل سفر می کند و در آمریکا می فهمد که منشأ همه دردها و بدبختیهایش هویت یهودی اوست که نه دست است و نه معنای روشنی دارد.

همین هویت است که او را ـ به گفته راث ـ به باتلاق اودیبی، یعنی توجه بیمارگونه به رابطه پسر یهودی با مادرش می کشاند. چنین پسری هنگامی که به دختری غیریهودی و غربی ـ که معمولاً بلوند هم هست و تباری انگلوساکسونی و پروتستانی دارد ـ علاقه مند می شود، احساس گناه می کند.

این قهرمان هنگامی که به اسرائیل می رود نیز وضعش عوض نمی شود و از آنچه آنجا می بیند نیز خوشش نمی آید و خود مرکب (آمریکایییهودی)اش را در آنجا نمی یابد. به همین دلیل هنگامی که در سرزمین موعود با دو دختر اسرائیلی روبه رو می شود، رابطه اش با هر دو آنها پایانی تراژیک دارد؛ چه اولی که گروهبان ارتش اسرائیل است از او می خواهد که کار با بولدوزرها و تانکها را برگزیند و دومی (ناعومی) هم یک اسرائیلی واقعی است که در یکی از شهرکهای یهودی نشین نزدیک به مرز لبنان به دنیا آمده است.

او خدمت نظامی اش را به پایان رسانده در یکی از شهرکهای مجاور مرزهای سوریه ساکن شده است. مشکل او نیز این است که پیوسته درباره سوسیالیسم و فساد حاکم بر جامعه آمریکا وراجی می کند. این دختر ستیزه جو و ناآرام، درسی از تاریخ یهودی ـ البته با نگاه صهیونیستی ـ به او آموخته است. وی همواره بر سالهای درازی که یهودیان، بی خانه و کاشانه و سرگردان و آواره زندگی کرده اند اشک اندوه می ریزد و این وضعیت را حاصل وجود "مردان ترسو و زن صفتی مانند او می داند که قدر خویش نمی دانند و زندگی در دنیای غیرخودیها فاسدشان کرده است".

این دختر حتی به خاطر جنایتهای نازیها وی را سرزنش می کند؛ زیرا معتقد است که "یهودیان آواره به دلیل منفی بودنشان، میلیون میلیون با پای خود به اتاقهای گاز رفتند و حتی دستشان را به روی ستمگران بلند نکردند... این واژه آواره، خشم مرا برمی انگیزد". تعجبی ندارد که پورتنوی نتوانست از آن پس دختر آرزوهایش را در اسرائیل بیابد.

رمانهای راث بیان کننده واقعیتهای زندگی یهودیان آمریکایی است که به خوبی در جامعه آمیخته شده اند و به همین جهت نگاهشان به واقعیت و خواسته ها و آرزوهایشان با اکثریت جامعه تفاوتی ندارد. این مسئله از پسران مهاجری که زادگاه خود را ترک کردند تا در آمریکا پویایی اجتماعی خویش را بازیابند، کاملاً انتظار می رفت و اگر دختران شیکسا جاذبیت خاصی برای آنها دارد، بسیار منطقی و عادیاست.

در واپسین رمانهایش به عنوان هنرمندی که توجه خاصی به نوآوری دارد، به درون خویش روی آورد. زندگی من به عنوان یک مرد (1974)، نویسنده شبح (1979) و زاکرمن آزاد (1981) از این دسته از آثار اوست. دو رمان اخیر درباره زندگی زاکرمن رمان نویس است که شبیه زندگی راث، آکنده از تناقضهاست. او تشنه موفقیت است، اما دلش نمی خواهد دوستدارانش به دنبال او راه بیفتند.

وی همچون فرزندی خوب برای خانواده رفتار می کند که پس از مدتی در برابر اوامر پدر سرکشی می کند. سپس رمانی درباره خانواده خود و بدبختیهایش منتشر می نماید. با زنانی روشنفکر و متشخص ازدواج نموده، سپس به همین دلیل که روشنفکر و متشخص اند آنها را ترک می کند و با مقاصد جنسی به تعقیب زنان می پردازد. داستانهایی سراسر رسوایی درباره یهود می نویسد و نمی فهمد که چرا نهادهای یهودی از رمانهایش به سردی استقبال می کنند.

راث رمانهای دیگری نیز دارد؛ مانند: وقتی زن خوبی بود (1967)، باند ما (1971)، رمان بزرگ آمریکایی (1973)، تأمل در خویش و دیگران (1975) و استاد تمایل (1977). از واپسین رمانهایش ضد زندگی (1986) و عملیات شیلوک (1992) است که اولی به زندگی یهودیان در اسرائیل و بیرون آن اختصاص دارد. عملیات شیلوک درباره خود نویسنده است که برای گفتگو با یک نویسنده نامدار اسرائیلی به اسرائیل می رود و در آنجا کسی را نظیر خویش می یابد که همان نام و همان نشانه ها و ویژگیها را دارد و گمان می کند که فیلیپ راث همان شخص است.

این فیلیپ راث دوم به "تز نیت" فرامی خواند و مفاد این تز، آن است که بهتر است یهودیان از اسرائیل به اروپا بکوچند؛ زیرا واقعیت فرهنگی و ریشه تاریخی ایشان در آنجاست. اسرائیل فقط جای جدیدی برای نابودی یهودیان در یک جنگ هسته ای با عربهاست. همین نویسنده/قهرمان، محو بسیاری از رویدادهای اسرائیل در جریان انتفاضه می شود.

از جالب ترین بخشهای رمان این است که فیلیپ راث واقعی یک گشتی اسرائیلی شبانه توقیف می شود و چون او را عرب نگاشته اند، لحظاتی آکنده از ترس و اضطراب را پشت سر می گذارد تا سرانجام می تواند هویتش را ثابت کند. رمان بر این نکته تأکید می کند که "وظیفه اخلاقی و گریزناپذیر یهودیان آن است که همه جنایتهایی را که علیه فلسطینیها مرتکب شده اند، جبران کنند". سپس قهرمان داستان می گوید: "از همه اینها که بگذریم، فلسطینیها به عنوان یک ملت هیچ گناهی نکرده اند و یهودیان نیز به عنوان یک ملت، در بیشترین سختیها و شکنجه ها بوده اند.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهشهای تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد سوم، زمستان 1382.