تقویم یهودی

درباره تقویم (Calendar) عبرانیان اطلاعات زیادی نداریم. البته می دانیم که این تقویم از پاییز آغاز می شد و قمری بود و هر چهار سال یک بار یک ماه به آن افزوده می شد تا ماه شمسی و ماه قمری با یکدیگر تطابق کند. ما به استثنای چهار ماه یعنی اویو و زئیو در بهار و ایتانیم در پاییز نمی دانیم نام سایر ماههای عبرانی چه بوده است. تقویم کنونی یهودی که نشانه هایش از قرن اول میلادی پدیدار گشت به دوران مهاجرت یهودیان از بابل بازمی گردد.

به نظر می رسد که تقویمهای مختلفی در میان یهودیان پیدا شده است. در سفر اول پادشاهان (12/32 و 33) اشاره شده است که "یربعام" پادشاه مملکت شمالی تقویمی مغایر با تقویم مملکتجنوبی داشت. اما سامریان از تقویم پادشاهی شمالی پیروی کردند. صدوقیان تقویم خاص خود را داشتند و قرائیان نیز تقویم خود را دارند که تاکنون به آن پایبند مانده اند.

"میشنا" از چهار سال تحویل یعنی چهار تقویم سخن به میان می آورد:

1. اول نیسان برای مشخص ساختن زمان اعیاد و دوران حکمرانی پادشاهان که تقویم دینی بوده است.

2. اول ایلول برای پرداخت زکات چهارپایان.

3. اول تشری برای محاسبه سال شنبه ای و سال یوبیل و سال مدنی که تقویم مدنی است.

4. اول یا نیمه شواط برای کاشتن درختان.

با این حال، یهودیان فقط در اول تشری تحویل سال را جشن می گیرند. این عید در زبان عبری "روش هشانا" نامیده می شود.

وقتی یهودی ماههای سال را می شمارد با ماه نیسان اولین ماه از تقویم مدنی و نه تشری آغاز می کند و به عبارت دیگر تحویل سال در هفتمین ماه واقع می شود که در جدول زیر بیان شده است:

1. نیسان (Nisan) 30 روزآخر مارس ـ آوریل.

2. ایار (Iy Yar) 29 روز آخر آوریل ـ مه.

3. سیوان (Sivan) 30 روز آخر مه ـ ژوئن.

4. تموز (Tammuz) 29 روز آخر ژوئن ـ ژوئیه.

5. آو (Av) 30 روز آخر ژوئیه ـ اوت.

6. ایلول (Elul) 29 روز آخر اوت ـ سپتامبر.

7. تشری (Tishri) 29 روز آخر سپتامبر ـ اکتبر (که اولین ماه در تقویم بابلی به شمار می رفت و تحویل سال در این روز انجام می گرفت).

8. حشوان (Heshvan) 29یا30 روز آخر اکتبرـ نوامبر.

9. کیسلو (Kisleve) 29 یا 30 روز آخر نوامبرـ دسامبر.

10. تِوِت (Tevet) 29 روز آخر دسامبر ـ ژانویه.

11. شواط (Shevat) 30 روز آخر ژانویه ـ فوریه.

12. آدار (Adar) 29 روز آخر فوریه ـ مارس.

ماه نیسان به احتمال قوی براساس یک سنت بسیار قدمی از اهمیت خاصی نزد یهودیان برخوردار بوده است؛ زیرا در این ماه موسی به همراه قوم خود از مصر خارج شدند. در این ماه همچنین مهم ترین اعیاد یهودی از جمله عید پسح واقع شده است. که براساس تقویم دینی یهودی اولین عید محسوب می شود. نیسان همچنین عید بهار است و در سفر خروج (12/2) آمده است: "از این پس باید این ماه برای شما اولین و مهم ترین ماه سال باشد).

تقویم یهودی تقویم پیچیده ای است و این پیچیدگی دو علت دارد: علت اول آن که ماهها براساس گردش ماه تعیین می شود و به همین دلیل می بینیم که یا 29 یا 30 روز است. به این ترتیب سال 354 روز می شود. این در حالی است که گذشت سالها براساس گردش خورشید تعیین می شود تا یهودیان بتوانند اعیاد کشاورزی را در موسمش جشن بگیرند.

تفاوت سال قمری و خورشیدی یازده روز است و باید این مدت به گونه ای جبران شود تا سال قمری و خورشیدی با یکدیگر تطابق پیدا کنند. آنها با وارد ساختن معادلات پیچیده در تقویم خود توانستند کاری کنند که هر بیست سال یک بار سالهای شمسی و قمری با یکدیگر منطبق شوند. آنها در این دوره 20 ساله، در سومین، ششمین، هشتمین، یازدهمین،چهاردهمین، هفدهمین و نوزدهمین سال، یک ماه کامل سی روزه اضافه کردند. این ماه اضافی پس از آدار افزوده می شود و نامش "آدار شنی" یعنی "آدار دوم" (اواخر فوریه یا مارس) است. بدین ترتیب سال کبیسه آنها از سیزده ماه تشکیل می شود.

آداب و رسوم دینی یهود، دومین علت پیچیدگی تقویم یهودی شده است. به عنوان مثال عید بخشایش و یا عید تحویل سال نباید قبل و یا بعد از روز شبه واقع شود و بر همین اساس با توجه به شرایط، تحویل سال یک یا دو روز به تعویق می افتد و سال معمولی یهودی از 353، 354 و یا 355 روز تشکیل می شود. اما به سال کبیسه یک ماه کامل افزوده می شود و 383، 384 و یا 385 روز می شود.

بر پایه محاسبات نجومی یهودی ماهها باید در روزهای مشخصی آغاز شود و نباید در روزهای دیگر شروع شود. در هر حال فاصله اول نیسان تا اول تشری باید 177 روز باشد. آغاز هر ماه "روش حودش" (به معنای آغاز ماه) بود و با رفتن یک شاهد عینی به سنهدرین و اعلام این که ماه را دیده است، مشخص می شد؛ سپس به علامت آغاز ماه آتش روشن می شد. براساس یک سنت قدیمی در میان گروههای یهودی خارج فلسطین، دو روز به عنوان آغاز ماه گرامی داشته می شد؛ زیرا تعیین شب اول ماه در فلسطین کار دشواری بود.

تعیین تقویم و تحویل سال از مهم ترین وظایف سنهدرین در فلسطین به شمار می رفت. به نظر می رسد که این وظیفه از مهم ترین نشانه های استقلال و سلطه نیز بود و به همین دلیل سران یهودیان بابل می کوشیدند در هر فرصت ممکن، وظیفه مذکور را برعهده گیرند؛ به عنوان مثال پس از سرکوبی شورش برکوخبا آنها برای اولین بار کوشیدند تا این کار را دراختیار گیرند، ولی پس از مدتی مجبور شدند از آن صرف نظر کنند. البته پس از به رسمیت شناخته شدن مسیحیت به عنوان دین رسمی امپراتوری روم و جدایی کامل یهودیان از فلسطین، پادشاه یهودی (پاتریارک یا هناسی) هلیل دوم در سال 359 اصول محرمانه ریاضی را که برای تعیین تقویم به کار می رفت، افشا نمود.

همین امر به باقیمانده حاکمیت سران یهود در فلسطین پایان داد. روحانیون یهودی فلسطین در قرن دهم سعی کردند بار دیگر حاکمیت خود را بر تعیین تقویم به دست آورند، اما علمای عراق به دلیل افزایش نفوذشان در قدرت مرکزی توانستند آنها را کنار بزنند. به هر حال تقویم یهودی استقرار یافت و تعیین آن براساس حسابهای نجومی صورت گرفت.

تقویم یهودی در آغاز کار خود به صورت ثابت و یا متعارف، تاریخ سال را مشخص نمی کرد و به همین دلیل حساب سالها با رجوع به حوادث مهمی از قبیل خروج از مصر، زلزله و یا آغاز حکومت فلان پادشاه مشخص می شد. از دوران معبد دوم به ویژه پس از حکومت سلوکیان که از سال 312 قبل از میلاد آغاز شد، یهودیان از حسابهای غیریهودی پیروی کردند. ولی از آغاز قرن سوم میلادی تقویم یهودی با توجه به آغاز تاریخ خلقت شکل گرفت.

در ادبیات "تلمود" دو نظر وجود دارد: برخی معتقدند خلقت در ماه نیسان یعنی اولین ماه آغاز شد، در حالی که بعضی معتقدند در ماه تشری (ماه هفتم) آغاز شد. سرانجام اعتقاد گروه دوم چیره شد و ماه تشری، ماه آغاز خلقت تعیین گردید. این سنت در قرون وسطی رواج بیشتری یافت. حاخامهای یهودی بر پایه تاریخ "تورات"، تاریخ آغاز خلقت را در سال 3760 قبل از میلاد دانستند.

با افزودن تاریخ فرضی خلقت جهان به تاریخ میلادی می توان به سال یهودی دست یافت. براساس این تقویم، سال 96 ـ 1995 میلادی معادل 5756 یهودی است که در واقع از افزودن 3760 به 1996 به دست آمده است.

تقویم اسلامی با هجرت و تقویم مسیحی با تولد مسیح آغاز می شود که مناسبتهای مشخص تاریخی است. اما تقویم یهودی با آغاز لحظه وجودی یعنی آفرینش شروع می شود، همان گونه که لحظه پایان آن نیز آمدن ماشیح و پایان تاریخ انسانی است. نام ماهها در تقویم یهودی، بابلی است. به عنوان مثال، تموز یکی از خدایان بابلی است. و تشری از "تشرینو" گرفته شده که به معنای "آغاز" است.

گاهی در تاریخ یهودی به جای ارقام از حروف عبری استفاده می شود. اعضای گروههای یهودی برای عمل به وظایف دینی خود از تقویم مدنی پیروی می کنند که با ماه تشری یعنی تحویل سال آغاز می شود، اما در زندگی روزمره خود از تقویمهای مدنی رایج در جامعه خود استفاده می کنند. سال یهودی فقط در اسناد دینی مانند عقد ازدواج و مدارک انتشار یافته از سوی مراکز تحصیلی حاخامها ثبت و درج می شود.

همزمان با افزایش میانگین سکولاریزاسیون در کشور صهیونیستی طرفداران کنار گذاشتن تقویم یهودی افزایش یافتند. مادر یکی از سربازانی که در حمله به لبنان کشته شد در دادگاه اعلام شکایت کرد و طی آن خواستار لغو سال یهودی و جایگزین شدن تقویم گریگوری به جای آن گردید.

تقویم یهودی از سال 5758 تا سال 5760 یعنی تا سال 2000 میلادی به صورت زیر می باشد:

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهشهای تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد پنجم، چاپ اول، پاییز 1382.