اپنهایمر، فرانتس (1943-1864)

فرانتس اپنهایمر (Franz Oppenheimer) جامعه شناس و اقتصاددان آلمانی و صهیونیست وطنی است. وی که پیشگام نظریه برپایی مهاجرنشین های تعاونی کشاورزی برای مهاجران یهودی در فلسطین بود و در برلین متولد شد. پدرش حاخامی اصلاح طلب بود. تا سال 1896 مشغول به تحصیل در رشته پزشکی بود؛ سپس به تحصیل علوم اجتماعی روی آورد و در سال 1908 در این رشته دکترا گرفت و به عنوان استاد در دانشگاه برلین مشغول به کار شد (1917ـ1909). پس از آن در دانشگاه فرانکفورت (1929ـ1919) در رشته جامعه شناسی و نظریه پردازی اقتصادی به استادی پرداخت. از سال 1938 در ایالات متحده مستقر شد و در همانجا درگذشت.

اپنهایمر با نظریه جمعیت مالتوس و نیز با افکار اقتصادی مارکس مخالف بود و می کوشید فکر جایگزینی ارائه دهد که جمع میان افکار سوسیالیستی اصلاحی و افکار لیبرالیستی اجتماعی باشد. خود او این فکر را "سوسیالیسم لیبرال" نامیده است. اپنهایمر معتقد است که راه اصلاح و رفع درگیری های اجتماعی برآمده از تفاوت های ظالمانه در میان مردم، برانداختن مالکیت انحصاری زمین های کشاورزی است؛ این مالکیت انحصاری موجب می شود که روستاییان به مناطق شهری مهاجرت کنند و در نتیجه ارتشی از کارگران پدید می آید. اپنهایمر پیشنهاد می کند مالکیت انحصاری زمین به نظام تعاونی ای تبدیل شود که زمین را میان شمار بزرگی از کشاورزان مستقل تقسیم می کند و این به رقابت آزاد و در نتیجه به "سوسیالیسم لیبرال" می انجامد.

اهتمام اپنهایمر به صهیونیسم و امور یهود، به سال 1902 باز می گردد؛ یعنی زمانی که با هرتزل دیدار کرد. هرتزل از او خواست که بخش های اقتصادی و کشاورزی برنامه صهیونیستی را تنظیم نماید. اپنهایمر به این مهم پرداخت و پیشنهادهای خود را به کنگره ششم صهیونیسم (1903) ارائه داد که در این کنگره مورد تصویب قرار گرفت. در سال 1911، دفتر فلسطین وابسته به کمیته اجرایی سازمان صهیونیسم، با تکیه بر اندیشه های اپنهایمر در بندر یافا یک مهاجرنشین تعاونی تأسیس کرد.

اگرچه این طرح شکست خورد، اما دفتر فلسطین مبنایی شد برای تأسیس مهاجرنشین های تعاونی کشاورزی که بعدها توسط مهاجران یهودی در فلسطین به نام "موشاو" ایجاد شد. اما اپنهایمر نسبت به ادعاهای قومی جنبش صهیونیسم اصلاً تعصبی نداشت. او یک صهیونیست وطنی بود و طرح صهیونیسم را راهی برای رهایی و نجات از دست جمعیت سربار یهودی می دانست و بس؛ به همین دلیل از سال 1913 در هیچ یک از فعالیت های صهیونیستی مشارکت رسمی نکرد. اپنهایمر افکار اقتصادی و اصلاح طلبانه خود را در دو کتاب دولت (1907) و روش جامعه شناسی (1935ـ1922) شرح داده است.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهش های تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد ششم، چاپ اول، پاییز 1382.