صفد، نبرد ـ 1948
شهر صفد بر محورهای ارتباطی بین ساحل و جلیل شمال و جلیل شرقی مشرف می باشد. از این رو نبردهای خونینی در آن جا با دشمن صهیونیستی روی داد. فرماندهان رژیم صهیونیستی حمله نظامیوسیعی را برای اشغال صفد با نام رمز "یفتاح" ترتیب دادند.
نیروهای انگلیسی در هنگام عقب نشینی از فلسطین مناطق حساس و بسیار مهم استراتژیکی را به صهیونیستها واگذار می کردند. بر این اساس بود که بعد از نبرد حیفا که در تاریخ 22/4/1948 به صهیونیستها تسلیم شد نیروهای صهیونیستی توانسته خود را سازمان دهی کرده و حملات و ضربات خود را بر مواضع و مناطق مستحکم و مهم دیگر از جمله صفد متوجه سازند.
از دسامبر 1947 تا اوایل ماه آوریل 1948 نبرد در صفد ادامه داشت. اما این نبرد از شکل نبردهای کوچک و اعمال ترور و عملیات مخفیانه بر ضد ماشینها و کاروانها خارج شد. تمام سلاحهایی که از ابتدا تا پایان در دست مجاهدین فلسطینی در صفد بود ـ سلاحهایی که توسط کمیته دمشق فرستاده شده بود و آنچه که خود مردم صفد توانسته بودند بخرند ـ از 300 قبضه تفنگ تجاوز نمی کرد که تعدادی از آنها فرانسوی و تعدادی انگلیسی بود. سه قبضه خمپاره انداز و مقدار کمی مهمات نیز از دیگر امکانات آنها بود. "ادیب شیشکلی" در نیروهای سوری در خط مقدم قرار گرفته بود. او فرمانده گروهان یرموک اول تابع ارتش نجات و نیز فرمانده منطقه ای بود که صفد جزء آن بود.
نیروهای انگلیسی در تاریخ 16/4/1948 از صفد عقب نشینی کردند و عربها بخش مهمی از شهر را به اشغال خود درآوردند. علاوه بر این آنها در نقاط حیاتی استراتژیکی و مرکز پلیس و خانه شلفا متمرکز بودند. و تعداد نیروهای عربی 600 نفر بود 470 نفر فلسطینی و 130 نفر از ارتش نجات. آنها با اشغال مرکز پلیس در دره حوله و مرکز پلیس در یوشع النبیبه استحکام مواضع خود پرداختند.
در شب 14 آوریل یک دسته از گروه تروریستی پالماخ به قصد صفد از پایگاهش در کوه کنعان خارج شدند. این پایگاه مسئولیت تسلط و سیطره بر بخش یهودی در شهر و سازماندهی مقاومت در آن ـ این بخش 50 م از قله کوه که بخش عربی است فاصله دارد ـ را به عهده داشت. در پی آن نیرویی از تیپ گولانی صهیونیستی قصد استیلاء و تسلط بر النبی یوشع را کرد. اما نیروهای عربی این تلاش را سرکوب کردند سپس واحدی از پالماخ بعد از چند روز قصد هجوم شبانه به همان موضع را کرد. اما رسیدن به نقطه مورد نظر وقت بیشتری را از آنچه که از قبل تعیین شده بود گرفت و این واحد مجبور شد قبل از اینکه بتوانند نیروهای خود را جمع آوری کند هجوم ببرد که خسارات زیادی را متحمل شد و حمله بعد از اینکه 28 جنگجوی این واحد کشته شدند ملغی گشت.
با توجه به موضع عمومی در جلیل الاعلی فرماندهی صهیونیستی تصمیم بر اجرای عملیات "یفتاح" گرفت که برای آن اهداف ذیل را مشخص کرد. تسلط بر مواضع مهم عربی و محورهای اصلی و مهم و نیز سازماندهی نیروهای جلیل برای دفاع در مقابل هجوم ارتش عربی.
ایگال آلون فرمانده پالماخ فرماندهی عملیات را به عهده گرفت و کار کمک رسانی به گردانی از نیروهای هاگاناه و نیز مشخص کردن زمان شروع عملیات بعد از عقب نشینی نیروهای انگلیسی از جلیل شرقی تمام شد. هاگاناه عملیات هجومی خود را افزایش داد و در تسلط بر مرکز پلیس در روشبینا پیروز شد. سپس به بیریا و عین الزیتون منتقل شد و در روز اول ماه مه بر آنجا استیلا یافت و با اشغال ایندو روستای عربی نیروهای دشمن صهیونیستی توانستند صفد را از بقیه روستاهای عربی جدا کنند. همچنین با کمک این نیروها توانستند راه عبوری به بخش یهودی در صفد را باز کنند. در روز سوم ماه، گردان دوم پالماخ به صفد رسید و کمک رسانی و حمایت نظامی ادامه پیدا کرد تا اینکه 172 دستگاه اتومبیل نظامی حامل نیروها و تجهیزات امداد و پشتیبانی روزهای 5 و 6 مه به صفد رسید.
در این زمان جنگ در اطراف صفد همچنان ادامه داشت. مهمات مجاهدین عرب رو به تمام شدن بود که ادیب شیشکلی، از فرمانده ارتش نجات تقاضای کمک کرد. مردم صفد هیأتی را به دمشق فرستادند اما کوشش آنها در جلب کمک بی نتیجه ماند و ادیب شیشلکی خود برای کمک گرفتن به دمشق رفت و در همان اثناء توپخانه ها مواضع نیروهای صهیونیستی را می کوبید و آنها را به عقب می راند که از آثار حماسه مجاهدین بود. تعدادی از عراقیها با توپخانه خود در فروپاشی قسمت زیادی از مقاومت پالماخ در بخش یهودی شریک بودند.
نیروهای دشمن در شش مه به طرف صفد پیشروی کردند و از حمایت آتش خمپاره برخوردار بودند اما به علت درگیری شدید نتوانستند زیاد پیشروی کنند. در روز 8 مه عملیات هجومی تکرار گردید و نیروهای صفد را از سه محور مورد تهاجم قرارداد که مقاومت نیروهای عرب در شکستن و ناکام گذاردن حمله موفق و پیروز شد. در روز 9 و 10 مه اعراب کوبیدن مواضع دشمن را از سر گرفتند و آتش و تیراندازی به شدیدترین نحو خود در جریان بود و هر جا که بمبها فرو می ریخت خرابی و کشتار وسیعی برجای می گذاشت. ظاهر امر این بود که اعراب در محافظت بر شهر پیروز می شوند تا بدانجا که ایگالآلون فرمانده نیروهای صهیونیستی درخواست کرد تا نیروهایش تا سقف 5000 جنگجو افزایش یابد.
این نیروها سلاحهای زیادی در اختیار داشتند و در تاریکی شب دهم ماه مه صهیونیستها برای دومین بار به صفد حمله کردند و هر دو گروه با هم درگیر شدند به ویژه در ساختمان پلیس، جنگ خانه به خانه و اتاق به اتاق در شب ادامه داشت و زمانی که صدای آتش توپخانه پایان یافت مهمات نیروهای عرب تمام شد هر دو طرف از سلاح سفید (سرد) استفاده کردند و این چنین ساختمان پلیس در صبح 11 مه سقوط کرد و پس از آن مواضع مستحکم سه گانه در شهر به دست نیروهای دشمن افتاد و در 12/5/1948 اعراب مرکز پلیس واقع بر راه کوه کنعان را تخلیه کردند و از آنها 100 نفر شهید شدند در حالی که از نیروهای دشمن صهیونیستی بیشتر از 800 نفر به هلاکت رسیدند.
مآخذ:
- العارف، عارف: النکبة، ج 1، بیروت 1956.
- جانی، صبحی (ترجمه): الحروب العربیة ـ الاسرائیلة، دمشق 1975.
- بویصیر، صالح مسعود: جهاد شعب فلسطین خلال نصف قرن، بیروت 1968.
