پاسترناک، بوریس (1960ـ1890)

بوریس پاسترناک (Boris Pasternak)شاعر و رمان نویس روسی که در مسکو از پدری نقاش به نام لئونید پاسترناک به دنیا آمد. در کودکی مسیحی شد و اشعار او ـ که از مهمترین آثار شعری روسیه در سده بیستم به شمار می رود ـ بیانگر روح مسیحیت ارتدوکس است. در دانشگاه مسکو و سپس در ماربورگ آلمان فلسفه خواند و نخستین شعرش را در 1914 منتشر کرد.

هیچ موضوع صرفا یهودی در آثارش دیده نمی شود و فقط رمان مشهور دکتر ژیواگو که در 1958 نوشته شده است به مسئله یهود می پردازد. در لابه لای آثار پاسترناک اندیشه هایی بنیادین دیده می شود که بیانگر نگرش یک روشنفکر لیبرال در قضایای مربوط به سیاست، انقلاب و هنر است.

مسئله بیهودگی ایدئولوژیها، نبود پیوند میان سیاست و سعادت بشری و سرگردانی روشنفکر بر سر این که انقلاب را به خاطر تغییرات و اصلاحات بپذیرد یا به دلیل خشونتهایش رد کند، پیوسته در آثار او تکرار می شود. ناخشنودی پاسترناک از خشونت و گرایشش به فرار از واقعیتهای سیاسی برای رسیدن به سعادت فردی، در رمان دکتر ژیواگو دیده می شود.

این رمان همچنین نشان می دهد که پاسترناک نه تنها یهودیت خود را کاملاً کنار نهاده بوده، بلکه به برتری مسیحیت ایمان داشته و به آن افتخار می کرده است. پاسترناک بر این باور بود که تنها راه رهایی از بدبختیها برای یهودیان آمیختگی در جامعه است. در 1958 برای این رمان جایزه نوبل دریافت نمود و این قضیه، طوفانی سیاسی به راه انداخت؛ زیرا داستانش دربرگیرنده نقد نظام شوروی و ایدئولوژی آن بود و رنگ و بوی مسیحی و دینی داشت.

گفتنی است که پاسترناک از دهه سی در چشم مقامات شوروی هنرمندی منزوی و دوستدار زیبایی و نیز از باقی ماندگان نسل روشنفکر پیش از انقلاب به شمار می رفت که از شرایط جدید نیز ناراضی بودند. به دلیل فشارهایی که از سوی مقامات شوروی بر وی آمد، ناچار شد جایزه نوبل را پس دهد. رمانش نیز در شوروی از جمله کتابهای ممنوع بود. پس از آن که درگذشت، تا اندازه ای اعتبارش بازگشت و جبران شد و در دوره پروستریکا رمان دکتر ژبواگو در شوروی چاپ شد و دیگر آثارش نیز تجدید چاپ گردید.

بعضی دایره المعارفهای یهودی، پاسترناک را "یهودی" معرفی کرده اند که عملاً هیچ ارزشی ندارد. پاسترناک فقط یهودی به دنیا آمد و پس از چند سال، یهودیت را کنار گذاشت. ادبیات او نیز در چارچوب گرایشهای دینی و مسیحی و موضع مبهمش در برابر انقلاب بلشویکی قابل فهم است.

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهشهای تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد سوم،

زمستان 1382.