ماندلشتام، اوسیپ (1938 ـ 1891)

اوسیپ ماندلشتام (Osip Mandelstam) شاعر یهودی روسی که در خانواده ای متدین به دنیا آمد. او آموزشهای غیردینی دید و سپس به فرانسه، انگلستان، آلمان و ایتالیا سفر نمود. به جنبش شعری Acmeismپیوست (واژه ای منسوب به Acme به معنای "قله"). این جنبش، شورشی علیه مکتب نمادگرایی بود؛ زیرا پیشگامان این مکتب، خواهان وضوح بیشتر و تمرکز بر شکل و صورت بودند. بخشی از اساسنامه این جنبش را ماندلشتام نوشته است.

ماندلشتام در 1913 مجموعه شعر سنگ را منتشر کرد. اما آنچه موجب شهرتش شد مجموعه شعر تریستیا (1922) بود. موضوعات شعر او جنبه تاریخی دارد و برگرفته از تاریخ یونان و روم است. ویژگی شعر او تصاویر اصیل، هنر عالی و کاربرد متمایز زبان روسی بود. وی با زنی روسی و غیر یهودی ازدواج کرد.

ماندلشتام از انقلاب بلشویکی استقبال شایانی کرد، اما رفته رفته میان او و انقلاب، شکاف افتاد و سرانجام در 1934 دستگیر شد. پس از دستگیری به سیبری تبعید شد و همانجا درگذشت. ماندلشتامیهودیت حاخامی را طرد کرد و البته برخی می گویند که این به دلیل هرج و مرج یهودیت بوده است. ماندلشتام نیز مانند تروتسکی، نمونه ای از یهودیانی بود که از خودشان تنفر داشتند. در مجموعه مقالات سر و صدای زمان این مسئله آشکارا دیده می شود.

وی در این مقالات به تمسخر یهودیانی می پردازد که به قول او با دقت و با تکلف بسیار زیان روسی را به کار می برند و این تکلف در حدی است که گویا روح این زبان را می آزارند. او از لوترای یهودیان شرق اروپا (یدیشی)، حروف عبری، خطوط سیاه و زردی که روی شال نماز (طالیت) است و حتی از بوی گند یهودیان بدش می آید و مسیحیت را چارچوب واقعی شعر خود می داند.

بیوه ماندلشتام در سال 1971 کتابی درباره زندگی اش با وی نوشت که از نظر برخی منتقدان در شمار بهترین آثار ادبی روسیه است. راهنمای فرهنگ یهودی بلاک ول مدخلی درباره ماندلشتام دارد و در آنجا او را "روشنفکری یهودی" معرفی می کند. این در حالی است که این فرهنگ از نویسندگان یهودی شرقی تبار یا سفارادی چیزی نمی نویسد. حال آیا نمی توان گفت که یاد کردن از ماندلشتام، امری ـ دست کم ـ مشکوک است؟ و آیا نباید پرسید که یهودیت ماندلشتام از کجا و به چه سبب بوده است؟

مأخذ:

1. المسیری، عبدالوهاب: دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، ترجمه مؤسسه مطالعات و پژوهشهای تاریخ خاورمیانه، دبیرخانه کنفرانس بین المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، جلد سوم، زمستان 1382.