امت، صندوق

نجات سرزمینهای عربی در فلسطین، از طریق جلوگیری از تملک یا سلطه یهودیان در این سرزمین، در سرلوحه اهداف و فعالیتهای مبارزاتی اعراب فلسطین علیه نیروهای اشغالگر انگلیسی و علیه مهاجرت صهیونیستها قرار داشت.

به محض موافقت سازمان ملل متحد با سندقیمومیت فلسطین، جنبش صهیونیسم در سال 1922 به خرید زمینهای اعراب به ویژه در ساحل فلسطین اقدام کرد. البته بحران اوضاع اقتصادی اعراب فلسطین که در اثر وضعیت بد اقتصادی دولت عثمانی، ناشی از جنگ جهانی اوّل، به وجود آمده بود، یکی از عوامل تشویق کننده یهودیان برای خرید زمینهای اعراب بوده است.

همچنین مالیات سنگین که توسط انگلیسها بر زمینها وضع شده بود که عمدتا با قدرت مالی اعراب هماهنگی نداشت، مشوّق دیگر یهودیان در خرید زمینهای اعراب بود. صهیونیستها همچنین بانک انگلیس و فلسطین، دو مؤسسه دیگر به نامهای "کرین هایسود" به معنی مؤسسه مالکیت اراضی و "کرین کایمیت" به معنی مؤسسه سرمایه گذاری اسرائیلی را تأسیس کردند.

مساحت زمینهای خریداری شده توسط جنبش صهیونیسم، علی رغم صرف مبالغ هنگفت و خرید بعضی از زمینهای خانواده های غیرفلسطینی، تا جنگ 1948 فقط در حدود 6/8 درصد از کل مجموع مساحت فلسطین بوده است.

یکی از علل مهم شعله ور شدن قیام ماه اوت سال 1929 که به نام قیام براق معروف گردید، این بود که از سوی انگلیسها در رابطه با خرید و فروش زمینهای عربی مقرراتی وضع نشده بود.

با آغاز قیام سال 1933 در یافا، دولت انگلیس کارشناس خود به نام "استرکلندا اعزام (Strickland) را به منظور تهیه گزارش به فلسطین اعزام کرد. وی در گزارش خود توصیه کرد در مناطق معینی از فلسطین فروش زمینهای کشاورزی اعراب به یهود ممنوع گردد ولی حکومت انگلیس به پیشنهادات وی عمل نکرد. در همین حال اعراب بنابر درخواست مجلس اعلایاسلامی و کنفرانس عربی فلسطین در سال 1935 تصمیم گرفتند کمیته ای به نام کمیته صندوق امت را تأسیس نمایند که هدف آن نجات سرزمینهایی بود که در معرض فروش قرار گرفته و بهره برداری از آنها به نفع اعراب بود. ریاست این کمیته به عهده "احمد حلمی عبدالباقی" بود.

از وظایف کمیته یاد شده، متقاعد ساختن افراد جهت خودداری از فروختن و نگه داشتن زمینهای در معرض فروش بوده است. طرح عملی کمیته، محاصره زمینهای یهودیان به وسیله کمربندی از زمینهای عربی خریداری شده توسط صندوق و یا وادار کردن صاحبانشان برای تحویل زمینهای خود به املاک موقوفه بوده است.

البته مشکل، خیلی بزرگتر از آن بود که با بضاعت ناچیز صندوق که با کمک مردم و بعضی مالیاتها جمع آوری می شد حل گردد. با این حال کمیته توانست حدود 1000 جریب از زمینهای دو روستای "بیت حنون" و "جولیس" در منطقه غزه و بعضی از زمینهای عاقر از منطقه یافا و غیر آن را از خطر فروش نجات دهد.

علاوه بر آن توانست با پرداخت وامهایی اندک به بعضی از کشاورزان، امکان استفاده بیشتر از زمینها را برای آنان فراهم کند. البته تبعید بعضی از رهبران فلسطینی به جزیره سیشل و بیرون راندن بعضی دیگر به خارج از فلسطین، در کاهش فعالیت صندوق بی تأثیر نبوده است.

همزمان با آغاز جنگ جهانی دوم در سال 1939 و کاهش فعالیت جنبش صهیونیسم در مورد خرید زمین، فعالیت صندوق امت نیز متوقف گردید. ولی وقتی که رئیس کمیته احساس کرد با تغییر وضعیت جنگ به نفع متفقین در سال 1943 جنبشصهیونیسم خرید اراضی را بار دیگر آغاز کرده، او نیز کمیته صندوق را مجددا فعّال کرد.

علی رغم وسعت محدوده دریافت اجباری مالیات بر خرید، به علت توقف صدور مرکبات و مجبور بودن اعراب در پرداخت هزینه جهت برداشت محصولات و نیز دفن آن در زیرزمین (به منظور جلوگیری از فاسد شدن) مشکلات مالی اعراب افزایش یافت.

همزمان با تحریک موسی علمی برای اجرای طرح عمران عربی در سال 1946، رئیس کمیته صندوق فعال تر شد و تعدادی از رهبران جنبش ملی را به عضویت کمیته خود درآورد. ولی متأسفانه رقابت ناسالم بین طرح و کمیته که با اختلافات جزئی همراه بود، به مختل شدن فعالیتهای صندوق و طرح منجر گردید.

به دنبال برگزاری جلسات استثنایی شورای جامعه کشورهای عربی در بلودان به تاریخ 11/6/1946 و تشکیل هیأت عالی عربی فلسطین، کمیته ویژه نجات سرزمینهای فلسطین تشکیل شد و سالانه مبلغ یک میلیون جنیه (لیره) فلسطین برای آن اختصاص یافت (نک: بلودان، کنفرانس 1946) ولی مصوبه اجرا نگردید و فلسطین با جنگ گروههای تروریستی صهیونیستی مواجه شد و فعالیتهای سیاسی در پی گزارش کمیته سازمان ملل در سال 1946 مبنی بر تقسیم فلسطین افزایش یافت، و مطرح کردن مسأله فلسطین در سازمان ملل، عقب نشینی حکومت انگلیس از فلسطین در حالی که قیمومیت آن را به عهده داشت و خلأ ناشی از آن باعث گردید که گروههای تروریستی صهیونیستی در سال 1948 فعال تر شوند.

مأخذ:

1. الموسوعة الفلسطینیة، جلد اول، چاپ اول، 1984.